www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Gereformeerden overzee
Agnes Amelink
Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2006
300 blz.
Prijs: 17,95.

1. Reformatorisch Dagblad - 19 oktober 2006 - www.frieschdagblad.nl

De gereformeerden in ‘it wrede paradys’ 

De geschiedenis van de landverhuizers die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog hun heil zochten in vooral Amerika en Canada, is genoegzaam bekend. Wie It Wrede Paradys van Hylke Speerstra heeft gelezen, kreeg een breed beeld van wat de emigranten overkwam. Onlangs verscheen van Trouw-journaliste Agnes Amelink het boek Gereformeerden overzee . Over de gereformeerden in ‘it wrede paradys’. 

Boekrecensie door BERBER BIJMA 

De titel van het boek van Hylke Speerstra, dat ook in het Nederlands is vertaald, was veelzeggend: de grotendeels onontgonnen, enorme landen aan de overzijde van de oceaan waren het paradijs voor velen die na de oorlog het verstikkende en veel te kleine Nederland wilden ontvluchten. De vrijheid lonkte. Een paradijs bleek het inderdaad voor velen te zijn, maar dan wel pas na vele jaren en vele offers. Heimwee, eenzaamheid, een hard bestaan, tegenvallende werkzaamheden en taalproblemen maakten het paradijs tot een wreed oord, uiteindelijk vooral geschikt voor vechters en doorzetters.

Het boek van Amelink is een vervolg op haar besteller De gereformeerden. In Gereformeerden overzee gaat het over het gereformeerde deel der landverhuizers. Dat relatief veel gereformeerden emigreerden, schreef Speerstra ook al: van de emigranten was bijna eenderde gereformeerd, terwijl ze van de Nederlandse bevolking slechte ongeveer een tiende deel uitmaakten. 

Blijkbaar heeft Amelink er niet goed een vinger achter kunnen krijgen waarom juist gereformeerden zo emigratiebelust waren; ze houdt het op de actieve immigratiepolitiek van de Canadezen en de aanwezigheid van een grote groep gereformeerden die al in de negentiende eeuw naar de Verenigde Staten was gekomen (maar waarom dan?). Van enige zendingsdrang zal wel sprake zijn geweest - de Christelijke Emigratie Centrale sprak zelfs van een ‘bevel Gods’ - maar dat werd vaak pas achteraf als argument genoemd: God had de wegen naar Canada of Amerika geleid en het besluit om te emigreren was biddend genomen. 

De schrijfster laat vervolgens in een kleine driehonderd pagina’s zien hoe het de gereformeerden in Canada en de VS verging. Deels zien we hier de verhalen uit It Wrede Paradys terug: zeeziekte en soms zelfs sterfte aan boord, een ongelooflijk zware begintijd met slechte huisvesting en zwaar werk, heimwee en daardoor twijfel over de gemaakte keuze en natuurlijk: taalproblemen. Amelink heeft een vlotte schrijfstijl en het is bepaald geen straf om haar boek te lezen, maar ze benadert het literaire niveau van romanschrijver Speerstra niet. 

Kerkscheuringen 
Haar boek moet het dus hebben van de toegevoegde waarde: het verhaal van één specifieke groep: de gereformeerden. En juist daar is een grote gelijkenis met Amelinks eerdere boek De Gereformeerden , over de geschiedenis van de gereformeerden in eigen land. De gebeurtenissen in Nederland en die in Canada en Amerika lijken in zekere zin erg op elkaar: alle elementen van gereformeerd-zijn, van nestgeur en zuilopbouw tot en met theologische conflicten en kerkscheuringen werden in de loop der jaren naar de overzijde van de Grote Plas geëxporteerd. 

Pas in de jaren zeventig en tachtig beginnen zich verschillen af te tekenen: terwijl in Nederland de vrijzinnigheid toeslaat, van links en rechts aan de kerkelijke leer wordt gemorreld en steeds meer ruimte vrijkomt in de kerkbanken, blijft in Canada en Amerika de kerk een hechte gemeenschap die recht-in-de-leer is. Als in Nederland een kerkelijke zegen over een homohuwelijk mogelijk wordt, kan daar in Canada zelfs nog niet op fluistertoon over gesproken worden. Bezoeken over en weer helpen daar weinig aan, integendeel. Er komt verwijdering. 

Ook hier weer is het jammer dat de schrijfster vooral constateert en beschrijft en slechts weinig analyseert. Hoe konden de gereformeerden overzee zo orthodox blijven, terwijl er jarenlang zo’n nauwe band met de Nederlandse kerken was? Slechts in een bijzin rept Amelink van de invloed van het Amerikaanse piëtisme die het activisme dat gereformeerden eigen is, wat afzwakte. 

De verwijdering tussen gereformeerden hier en daar, die zo pijnlijk duidelijk werd tijdens de grote Friezenreünie Simmer 2000, is in dat jaar uitgebreid beschreven en geanalyseerd, onder meer in deze krant. 

En zo is Amelinks boek eigenlijk een samenvoeging van zaken die al eerder beschreven zijn, terwijl een interessante analyse van intrigerende verschijnselen, die ze in haar vorige boek wél gaf, uitblijft. Gereformeerden overzee is daarom vooral een verzameling historische feiten en menselijke verhalen. Een indrukwekkende verzameling, dat wel, maar helaas niet één die nieuwe inzichten biedt.