www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

De groot-inquisiteur

Het verhaal van 'De groot-inquisiteur', is misschien wel het beroemdste gedeelte uit het hele oeuvre van de grote Russische romanschrijver F.M. Dostojevski. Het verhaal wordt verteld door broer Ivan, één van de gebroeders Karamazov.
In dit verhaal, dat zich in de 16e eeuw afspeelt, is De groot-inquisiteur grotendeels aan het woord. Hij geeft aan de herverschenen en gevangen genomen Christus een eigen fel commentaar op de drie verzoekingen van Christus in de woestijn. Dat commentaar is tegelijk een soort geschied-filosofische verhandeling over de hele westerse cultuurgeschiedenis. Er zijn vele interpretaties van dit verhaal, en ook van deze roman.
Is Ivan het zelf met het commentaar van De groot-inquisiteur eens? In hoeverre vertolkt lvan de opvattingen van Dostojevski zelf? En in hoeverre kunnen wij vandaag nog iets beginnen met deze originele, maar ook merkwaardige kijk op de westerse cultuurgeschiedenis? Willem J. Ouweneel, die het verhaal becommentarieerd en geannoteerd heeft, denkt er het zijne van.

Reformatorisch Dagblad - 8 oktober 2003 - www.refdag.nl

Het meisje dat opstaat uit de dood 

De romans van Dostojewski vragen, gezien omvang en ’zwaarte’, nogal wat tijd om te lezen. Als een soort warming-up zou het boekje ”De groot-inquisiteur” van prof. Willem J. Ouweneel kunnen dienen. ”De groot-inquisiteur” vormt de centrale legende van Dostojewski’s meest gerijpte hoofdwerk, ”De gebroeders Karamazov” (1879-1880). Ouweneel geeft een inleiding op Dostojewski’s werk en verzorgde een geannoteerde uitgave van de legende. In de legende verschijnt Jezus in het zestiende-eeuwse Sevilla. De menigte is op het plein voor de kathedraal bijeen. Juist op dat moment wordt het geopende witte lijkkistje van een kind de kathedraal binnengedragen. Vol mededogen ziet Christus toe, en evenals zestien eeuwen eerder spreken zijn lippen het „dochter sta op.” Beroering onder het volk, kreten, snikken. Dan passeert de kardinaal grootinquisiteur in eigen persoon de kathedraal. Hij heeft gezien hoe het meisje overeind kwam. In zijn ogen ligt een onheilspellende gloed. Jezus wordt door de garde van de grootinquisiteur opgepakt en naar een donkere cel gebracht. Hij zal de volgende dag op de brandstapel worden omgebracht. „Waarom bent u ons voor de voeten komen lopen?”, verwijt de grootinquisiteur zijn gevangene. Dan geeft hij uitvoerig zijn commentaar op de drie vragen die de duivel ooit aan Jezus in de woestijn heeft gesteld. Dat commentaar is tegelijk een soort geschiedfilosofische verhandeling over de westerse cultuurgeschiedenis. 


In hoeverre vertolkt deze legende de opvattingen van Dostojewski? Kunnen vrijheid (van de elite) en geborgenheid (van de massa) in deze wereld samengaan? Van ”De gebroeders Karamazov” bestaan talloze interpretaties, evenals van de legende. Een van de dingen die de grootinquisiteur Jezus kwalijk neemt is dat Hij voor de elite heeft gekozen en de massa aan zichzelf heeft overgelaten. De elite zijn de uitverkorenen, de enkelingen die de hoge norm die Jezus stelt aankunnen. De massa zijn de gewone mensen, voor wie het smalle pad achter Jezus aan onbegaanbaar is. Ouweneel plaatst vanuit het Nieuwe Testament kanttekeningen bij die tweedeling. De ’voortijdige’ verschijning van Christus is een fictief experiment dat christenen en kerken kan aanzetten tot zelfkritiek, maakt hij duidelijk. „Hoeveel kerken en gemeenten zouden het vandaag de dag wellicht niet net zo beleven: als Christus zichtbaar in hun midden zou verkeren, in hun samenkomsten, in hun bestuurdersraden (of hoe die ook mogen heten), dan zouden zij Hem al gauw als een lastpost en een pottenkijker beschouwen en Hem hardop of stilzwijgend wegwensen.”