www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

4 RECENSIES

Jezus in ons
Een andere kijk op verzoening
Ton de Ruiter
Uitg. Kok, Kampen 2009
208 blz. € 17,50
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

4 RECENSIES

4. Reformatorisch Dagblad - 9 april 2010 - www.refdag.nl 

Faillissement van de geloofszekerheid

Boekrecensie door  ds. M. Klaassen

Boeken over de verzoening kunnen meestal op de nodige aandacht rekenen. Ook ”Jezus in ons” van Ton de Ruiter veroorzaakte de afgelopen tijd de nodige deining.

Dat is niet vreemd gezien het feit dat de auteur vanwege verandering van inzicht over de verzoening zijn ambt als predikant binnen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt neerlegde. De Ruiter rekent in zijn boek radicaal af met de traditionele visie op verzoening door voldoening.

Al in zijn voorwoord zet hij de toon door het verhaal te vertellen van een gekwetste vader die, beschadigd door het gedrag van anderen, zijn woede nota bene koelt op zijn eigen zoon. „Zo iemand lijkt psychisch gestoord.” Aan de hand van deze vergelijking stelt hij de vraag waarom God Zijn Zoon zou moeten straffen vanwege de zonden van de mens. De Ruiter meent dat dit een vertekening is van het Bijbelse verhaal: Gods gerechtigheid hoeft niet genoeg gedaan te worden.

Daar tegenover stelt De Ruiter een nieuwe kijk op verzoening: niet Gods toorn is het probleem, maar „ons egocentrisch denken en doen.” Dit probleem wordt opgelost als mensen zich bekeren en door Jezus een en eensgezind met God worden. Vandaar de titel: Jezus in ons (in plaats van: Jezus voor ons). God vergeeft zonder betaling en heeft daar het offer van Zijn Zoon niet voor nodig. De klassieke verzoeningsleer gaat „werkelijk tegen alle verstand in en is onlogisch.”

Om deze radicale revisie te onderbouwen neemt De Ruiter de lezer mee in een toer door de hele Bijbel waarbij hij ‘gewoon’ de Bijbel wil lezen. Bijbelboek na Bijbelboek wordt de vraag gesteld hoe hierin tegen verzoening wordt aangekeken. Telkens weer is de conclusie van De Ruiter dat de Schrift geen plaats kent voor de gedachte van het plaatsvervangend lijden van Christus. Verzoening ontstaat ‘gewoon’ als mensen berouw hebben van hun misdaden en met hernieuwde toewijding voor God willen leven. „Leven in vertrouwen en gehoorzaamheid is de weg tot vrede met God en dus tot verzoening.”

Hierbij neemt De Ruiter tevens afstand van de gereformeerde visie van de gebondenheid van de menselijke wil: mensen hebben volgens hem de keuzevrijheid om al dan niet gehoor te geven aan Gods stem, ook na de zondeval.

Hoewel De Ruiter zijn visie presenteert als een nieuwe kijk op verzoening, is er weinig nieuws aan. Hij schaart zich in de lange rij van dissidenten die voor hem afstand namen van deze leer. Zijn alternatieve visie van verzoening door wedergeboorte ligt in de lijn van het liberale protestantisme van de 19e eeuw.

De Ruiter stelt –net als de socinianen in de 17e eeuw– dat de plaatsvervanging „niet logisch en niet te begrijpen is.” Hoezo zou dat een criterium moeten zijn? Wie meent dat de logica het voor het zeggen moet hebben in de theologie, heeft geen ruimte meer voor het mysterie en kan bijna alle kernen van de geloofsleer (zoals de triniteitsleer) wel van de hand wijzen. Is vanaf het begin van de christenheid het kruis niet als een ergernis en dwaasheid ervaren (1 Kor. 1:23)?

Ik heb dit boek als zeer onbevredigend ervaren, niet alleen vanwege de inhoud die geen recht doet aan de Schrift, maar tevens vanwege de wijze waarop De Ruiter dit doet. Wie een dergelijk gevoelig thema aan de orde stelt, moet zeer consciëntieus te werk gaan. De Ruiter is op dit punt ernstig tekortgeschoten. Zijn exegese is vaak onvolledig en het lijkt alsof de conclusies van tevoren al vaststaan. Alternatieve standpunten worden niet besproken.

Daarnaast toont hij geen enkele bekendheid met de relevante theologische lectuur vanuit de Angelsaksische wereld, waarin de houdbaarheid van de klassieke verzoeningsleer vanuit de Schrift en de traditie recent op een fundamentele wijze is onderbouwd (onder anderen Morris; Jeffery, Ovey en Sach; Marshall).

Het boek leest ook niet prettig: de toer door de hele Bijbel heeft iets vermoeiends. Bespreking van de kernteksten was beter op haar plaats geweest. Waar De Ruiter dat wel doet, schiet hij ernstig tekort. Zo veegt hij Jesaja 53 als onderbouwing van de plaatsvervanging op een naïeve, mijns inziens een theoloog onwaardige manier van tafel. Zelfs een moderne theoloog als Otfried Hofius, zelf absoluut geen aanhanger van de leer van de plaatsvervanging, erkent dat Jesaja 53 wel degelijke het principe van de plaatsvervanging bevat.

Daarnaast bevat het boek verschillende onjuistheden, zoals de bewering dat verzoening door voldoening pas sinds de Reformatie gangbaar is geworden.

Mijn theologische bezwaren tegen dit boek zijn drieërlei: verzoening in de Schrift betekent niet, zoals De Ruiter meent, een tweespalt tussen de Vader en de Zoon. Dat is de karikatuur van de toornende vader die zijn onschuldige kind in woede slaat. Verzoening is echter het initiatief van de drie-enige God, de ultieme daad van liefde waarbij God Zelf, in Christus, de schuld op Zich neemt en de verantwoordelijkheid draagt van het kwaad dat Hem door anderen is aangedaan.

Mijn tweede bezwaar is dat in de optiek van De Ruiter het forensische aspect van de verlossing (plaatsvervanging, toerekening) uitgespeeld wordt tegen het aspect van de participatie (de gemeenschap met Christus). Had hij beter Calvijn gelezen, dan had hij gezien dat hier helemaal geen sprake hoeft te zijn van een tegenstelling. Wie, net als Calvijn, denkt vanuit de gemeenschap met Christus kan zowel recht doen aan het forensische aspect van de verlossing als aan de vernieuwing die volgt uit de gemeenschap met Christus. Zij vormen een eenheid die hun samenhang vinden in Christus.

Mijn derde bezwaar is dat de visie van De Ruiter het faillissement betekent voor de zekerheid van het geloof. Het is niet wat Christus in ons doet dat leidt tot „overtuigende zekerheid en rust.” Elke theologie die de gelovige terugwerpt op zichzelf in plaats van op het volbrachte werk van Christus buiten ons, is misleidend en niet pastoraal.

Kortom: een onvolledig boek dat meer vragen oproept dan antwoorden geeft en dat in stijl en presentatie een theoloog onwaardig is. Wie de gemeente Gods verwart op het punt van het enige fundament van de verlossing doet de kerk geen dienst.
 

---

3 . Nederlands Dagblad - 5 maart 2010 - www.nd.nl 

Droeg Christus de straf voor onze zonde?

Aan het kruis droeg Jezus onze straf: Hij stierf in plaats van zondaars. Een onbijbels idee vindt oud-predikant Ton de Ruiter. Hij gaat in debat met Arnold van Heusden, directeur van de Evangelische Alliantie. Jezus stierf voor mij - dat neem ik gelovig aan en het gaat mijn pet te boven."

Recensie door Tjerk de Reus

Goede Vrijdag en Pasen komen eraan. Traditiegetrouw herdenken christenen dat Jezus 'in onze plaats ging staan'. Hij leed plaatsvervangend, Hij onderging de dood in plaats van mensen en overwon. De redding die Hij realiseerde, kostte Hem zijn leven. Wie enigszins bekend is met het christelijk geloof, weet dat dit door miljoenen christenen wordt geloofd en uitgedragen. Ontelbare kerkliederen bezingen deze kern van het geloof. 

Toch is het een foutieve bijbelinterpretatie, vindt Ton de Ruiter. Hij stelt dat de leer van verzoening op grond van Jezus' plaatsvervangend 'straftijden' niet in de Bijbel staat. De Ruiter: „God koelde zijn woede niet op Jezus. Jezus bewees op Golgota - maar ook al tijdens zijn hele leven - dat Hij trouw was aan God en waarachtig mens kon zijn. Daarmee verwierf Hij het Koningschap. Nu stelt Hij na Pinksteren zijn liefde en trouw van Golgota beschikbaar aan ons. Dat betekent een ongekende impuls voor vernieuwing van mensenlevens. Dáár gaat het God om: vernieuwing en heiliging, van binnenuit."

Ton de Ruiter is een gepassioneerd theoloog. Wie hem 's nachts wakker maakt, zal in no time een gesprek met hem op touw kunnen zetten over fundamentele geloofsvragen. Tegelijk dient de gedachte aan tragiek zich aan. Met zijn nieuwe kijk op kruis en opstanding maakte hij geen vrienden in de gereformeerde kerken vrijgemaakt. Hij was er predikant, maar legde in 2008 zijn ambt neer: zijn visie en de gereformeerde belijdenisgeschriften bleken onverenigbaar. Hij kwam alleen te staan, stuitte op onbegrip. Nu ligt zijn boek in de winkel, waarin hij zijn persoonlijke visie op Jezus uiteenzet: Jezus in ons.

Kort en goed: hoe kwam u tot uw visie en wat is de basis van uw denken?
„In mijn Bijbellezen stuitte ik steeds op het gegeven dat in het Nieuwe Testament de vernieuwing of heiliging van het leven een allesbepalende rol speelt. Veel sterker in elk geval dan de zogenoemde 'rechtvaardiging van de zondaar door Jezus' bloed'. Ik heb er veel studie naar gedaan en ontdekte dat het in de Bijbel nooit gaat om verzoening door strafbetaling, maar om verzoening door eensgezind te worden met God, om levensvernieuwing door de kracht van de Geest. Jezus stierf niet om de schuld te vereffenen of de straf te dragen. God vergeeft altijd als mensen berouw hebben. Dáár heeft Hij geen offer voor nodig!"

„Deze kijk op de Bijbel heeft als voordeel dat de verzoening niet meer een onbegrijpelijk en onhelder gebeuren is. Je kunt het uitleggen aan buitenstaanders, die nu vaak aanhikken tegen een God die in hun ogen eerst 'bloed wil zien'. Bovendien denk ik dat de foutieve concentratie op vergeving de vernieuwing van het leven belemmert. Als gevolg hiervan blijven mensen te veel in hun zondige bestaan zitten. Het gaat God erom dat wij zonde uit ons leven wegdoen. Dat kunnen we ook, want er is kracht beschikbaar. Begrijp me goed, vergeving van schuld is voor mij onmisbaar. Maar het drááit niet om de vergeving! Het gaat om de vernieuwing van je bestaan en om de doorwerking van het hemelse leven."

Is het niet verbijsterend voor u om te beseffen dat in de geschiedenis van twintig eeuwen christendom nauwelijks iemand te vinden is die exact dezelfde dingen beweert als u?

„De verzoening door voldoening is pas sinds Luther en Calvijn gangbaar geworden - vóór die tijd heersten andere uitleggingen van Golgota. Dat kun je lezen in iedere dogmatiek. Altijd weer is er gevraagd waarom Jezus in onze plaats de straf zou moeten dragen. Daar is mijns inziens nooit een helder antwoord op gegeven. Daarom blijft die vraag. Maar het is waar, je komt alleen te staan. Dat is niet gemakkelijk. Ik heb daarmee geworsteld en in gebed aan God gevraagd: 'Zoek alstublieft iemand anders om dit inzicht uit te dragen.' Anderzijds is het genade om meer inzicht te ontvangen."

Zonde is complex
Voor orthodoxe christenen is de zienswijze van De Ruiter amper te snappen, vervreemdend - of op z'n minst verrassend. Hoe las Arnold van Heusden het boek van De Ruiter?

Van Heusden: „Zijn warme pleidooi voor de heiliging heeft mij positief getroffen. Ik denk dat mensen te gemakkelijk zeggen: 'We doen toch allemaal wel eens iets wat niet door de beugel kan?' Dat past niet bij het leven met God. Wie verlangt naar leven met Jezus, wil heilig leven."
Tegelijk zie ik bij De Ruiter een te simpele opvatting van wat zonde is. Als je iets van psychologie afweet, kun je eenvoudig vaststellen dat zonde vaak diep zit bij mensen en lang niet altijd volledig bewust is. Als ik zelfreflectie pleeg, ontdek ik al heel snel dat ik soms met goede dingen toch mijzelf op het oog had. Zonde is een complex iets. De Ruiters benadering ervan vind ik nogal eens te oppervlakkig."

De Ruiter: „Mijn punt is: het is ongezond om vaag te doen over zonde. Wees eerlijk tegenover jezelf! Zonde die ik in mijn leven zie, kan ik aanpakken." 

Van Heusden: „Tot op zekere hoogte heb je gelijk. Tegelijk zeg ik: we leven in een diffuse wereld, waarin onze eigen motieven lang niet altijd duidelijk voor ons zijn. Daar moet je mee rekenen. Bovendien kun je mensen geweldig klemzetten met de eis dat zij volmaakt moeten zijn en voor honderd procent schone handen moeten hebben. We leven in een onvolmaakte wereld en ik vind dat jij daar onvoldoende recht aan doet.'

De Ruiter: Ik erken dat zonde vaag of onduidelijk voor je kan zijn. Maar zonde waarvan ik mij bewust ben, moet ik wegdoen uit mijn leven. Belangrijk is het verschil tussen onbewust of onopzettelijk zondigen en welbewust voor zonde kiezen. Tegen zonde die ik als zonde herken in mijn leven, kan ik door Gods genade 'nee' zeggen en die overwinnen."

Arnold van Heusden: „Jouw conclusies vind ik te snel getrokken, te automatisch. Jezus was volledig mens, maar ook een bijzonder mens. Wij snappen niet alles van Hem" Je legt grote nadruk op zondeloosheid en Geestvervuld leven. Als een gelovige zondigt en eigenlijk wel wist: dit is niet goed – trek je dan de conclusie dat hij of zij niet wedergeboren is?

De Ruiter: „Iemand kan uit de wedergeboorte gestapt zijn. Ik zie het leven van mensen niet als statisch, maar als dynamisch. Toegewijde gelovigen kunnen zich van de genade verwijderen."

Van Heusden: „Dat vind je zo niet in de Bijbel: uit de wedergeboorte stappen. Erin en er dan weer uit? Waar haal je dat vandaan? Wedergeboorte is toch veel meer een toestand dan een dynamiek."

De Ruiter: „De Geest kan van je wijken, leert de Bijbel duidelijk. Dat is een werkelijkheid."
Van Heusden: „Akkoord, ik denk dat er een uiterste mogelijkheid bestaat dat een gelovige zich welbewust met zijn hele hebben en houden afkeert van God. Maar over wat er dan gebeurt, oordelen wij als mensen niet. Bij een begane zonde kun je niet zeggen: nu wordt de wedergeboorte teruggedraaid. Dat lees ik nergens."

Is strafbetaling nodig?
Laten we naar de kern van De Ruiters betoog kijken. Jezus zorgt ervoor dat mensen die falen bij God terechtkunnen: op grond van zijn plaatsvervangende kruisdood. Dat stelt het klassieke christendom. De Ruiter zegt: God heeft die `voldoening' of betaling niet nodig, Hij vergeeft zó wel.
Van Heusden: „De Ruiter leest de Bijbel anders dan ik. Dat bemoeilijkt dit gesprek. Ik heb al aangegeven dat ik warme gevoelens heb bij zijn kijk op levensvernieuwing. Maar ik zie niet in waarom het plaatsvervangend lijden van Jezus hier niet bij zou passen. De eerste Adam is gevallen in zonde, de tweede Adam - Jezus Christus - draagt het oordeel en herstelt zó de breuk. Jezus heeft een toekomst voor mensen veiliggesteld. Zijn Geest leidt mensen in een weg van heiliging en toewijding. Ik kom dit overal in de Bijbel tegen."

De Ruiter: „Mijn punt is: waarom moet de eer van God door strafbetaling worden gered? Want dat is de gedachte achter de plaatsvervanging. Maar het is juist Gods heerlijkheid dat Hij vergeeft zonder dat daarvoor betaald moet worden! Ik durf zelfs te stellen dat vergeven helemaal niet moeilijk is voor God. Voor Hem is het geen punt! Wat Hem wel moeite kost, is mensen uit hun zondige gewoontes trekken. Want mensen houden daar van nature graag aan vast." 

Van Heusden: „Wat jij nu zegt is de kern van je verhaal. En je komt er voortdurend op terug. Als het niet zo flauw was, zou ik zeggen: dit rationalisme doet me wat vrijgemaakt aan. Alles moet helder en rationeel inzichtelijk zijn. Voor mij hoeft dit niet. Dat God mens werd is een verbijsterend feit waar mijn gedachten maar zeer ten dele grip op hebben. Ook heb ik moeite met de manier waarop je over vergeving spreekt, als iets wat God geen moeite kost. Zo werkt het tussen mensen ook niet. Vergeven is moeilijk en kost je iets. Ook God."

De Ruiter: Ik ben ook verwonderd over Gods liefde. Ik kan zijn onmetelijkheid niet bevatten. Maar zou zijn daad om mij te verzoenen onbegrijpelijk zijn? Zou God dat werk voor ons niet inzichtelijk laten zijn? Overigens stem ik ermee in dat vergeving schenken een zware taak kan zijn. Maar dat laat onverlet dat er geen betaling vereist is, voordat vergeving tot stand kan komen."

Is dat een voorwaarde voor u: alles moet per se rationeel helder zijn te maken?

De Ruiter: „Nee, dat is geen vooronderstelling; er zijn verborgenheden. Maar juist het reformatorische denken gaat uit van een vooronderstelling: Jezus sterft plaatsvervangend. Men leest dat overal in. Zo doen Luther en Calvijn, John Piper en Tim Keller - ze doen het bijna allemaal en dan wordt de Bijbel moeilijker dan die is. Ik wil zo onbevooroordeeld mogelijk lezen. Wat staat er echt? Ik kom tot de conclusie dat het heel helder ligt in de Bijbel. Je leest geen ingewikkelde theorieën over God die een offer eist als betaling. Wel is er een grote mate van duidelijkheid: God wil met mensen op weg en maakt door Jezus het koninkrijksleven van toewijding mogelijk door wedergeboorte."

U lijkt het onverteerbaar en onlogisch te vinden dat een liefdevolle Vader zijn Zoon laat sterven. Maar in uw visie sterft de Zoon nog steeds en dat had betekenis voor de Vader. Dan blijft het bezwaar overeind.

De Ruiter: „Nee, want het gaat erom dat Jezus vrijwillig het mens-zijn op zich nam en als mens gehoorzaamheid moest leren. Dat kostte Hem alles. Hij verdroeg dood en onrecht als beproeving en bleef trouw. Maar God had Jezus' dood niet nodig om zijn toorn te kunnen stillen."

Jezus moest zijn ego kruisigen

Toch stelt u: Jezus' gruwelijke dood verheerlijkte God. Dat blijft lastig uitleggen aan niet-christenen. Vindt u het zoveel 'logischer' dat God de Vader deze proeve van bekwaamheid van Jezus - zijn eeuwige Zoon - nodig had? 

De Ruiter: „Jezus moest Koning worden van het Koninkrijk. Bij een positie hoort een voorbereiding. Jezus moest het leren om mens te zijn naar Gods standaard. Dat kostte Hem alles. Beproeving, scholing is de normale weg voor mensen. In Genesis 1 begint het al: Adam en Eva moeten hun trouw aan God bewijzen door niet te eten van de boom. Ook Abraham wordt beproefd als vader van alle gelovigen. Zo met heel Israël. Dat loopt niet goed af. Dan komt Jezus: Hij brengt het mens-zijn tot vervulling en maakt zo de krachten vrij van het Koninkrijk van God. Hij brengt sinds Pinksteren zijn kracht in mensen, die zo in staat worden gesteld Hem te volgen. Sterker nog: Hij gaat in hen wonen om hen van binnenuit overwinnaars te maken over de zonde. Dankzij Jezus' werk is het nieuwe leven beschikbaar. Als jij vraagt: is dit logisch, dan zeg ik: ja, dit is begrijpelijk en helder - en je kunt er enthousiast van worden. Van een onbegrijpelijke visie op de verzoening worden mensen niet enthousiast. En het belemmert het leven uit de kracht van de Geest."

Van Heusden: „Jezus was ook mens. Daar heb je een punt. Ik zou best willen toegeven dat in de protestantse traditie Jezus te weinig is gezien als volledig mens. Tegelijk houd ik reserves. Ik kan Jezus' mens-zijn niet doorgronden. Ik vind het bijvoorbeeld moeilijk te spreken over zijn karakter."

De Ruiter: Toch kan het. Want Hij is ons volledig gelijk geworden. Zijn godheid had Hij afgelegd en Hij was net zo afhankelijk als wij zijn. Ook Hij moest leren afzien van de begeerte van zijn lichaam. Hij moest zijn `ego' kruisigen. Dat is de weg waarop de mens faalde, maar Jezus niet! Dankzij de Geest van Jezus hoef ook ik niet meer te falen. Ook wij kunnen in alles overwinnen, zoals Paulus zegt."

Van Heusden: Toch zou ik liever terughoudend zijn. God in het vlees: een mysterie dat ik gelovig aanneem. Hij moest zijn ego kruisigen? Dat staat nergens zo te lezen. Dan moet je het ook niet zeggen. Je moet de Bijbel respecteren in wat verzwegen wordt." 

De Ruiter: „Toch staat er dat Jezus onwil voelde toen de kruisiging naderde. Was dat zonde? Nee, ons lijf wil geen pijn. Jezus wilde ook geen pijn. Hij voelde de onwil, maar kruisigde zijn vlees! Het gaat erom welke keuzes wij maken."

Van Heusden: „Kijk, precies met dit soort redeneringen heb ik moeite. Ik vind het bijna plat. Ik ben best voor populaire verkondiging en gewonemensentaal als we het Evangelie communiceren. Maar jouw conclusies vind ik te snel getrokken, te automatisch. Jezus was volledig mens, maar ook een bijzonder mens. Dus niet zomaar met ons vergelijkbaar. Wij snappen niet alles van Hem."

De Ruiter: „Hij werd 'een van ons', lees ik in de Bijbel. Hij voelde wat ik voelde. Ik vind dat een geweldig rijke gedachte."

Zijn er conclusies te trekken? De afstand tussen jullie beiden blijft groot.

De Ruiter: „Het verschil in zienswijze is duidelijk. Tegelijk ben ik blij met de herkenning. Beiden zien we het grote belang van groeien in Jezus. Ook Van Heusden ziet niets in beperking van de levensheiliging tot een `klein beginsel' zoals de Heidelbergse Catechismus zegt. Dat ervaar ik als samenbindend." 

Van Heusden: Ik herken bij De Ruiter de verlegenheid: hoe leg je vandaag het geloof uit? Ik herken ook veel in zijn pleidooi voor toewijding aan Jezus. Maar de weg die hij kiest is de mijne niet. Ik had liever een boek gelezen waarin de plaatsvervanging van Jezus gecombineerd zou zijn met een bredere opvatting van levensheiliging."

1. Nederlands Dagblad - 6 december 2008 - www.nd.nl 

Eenzijdige kijk op Jezus aan het kruis