Nederlands Dagblad - www.nd.nl - 28 februari 2004


Passiefilm vooral voor christenen schokkend

van onze redactie kerk

BARNEVELD - Niet voor Joden, maar voor christenen is de passiefilm van Mel Gibson schokkend. De rauwe beelden breken in op ons warme en fijne geloof, waar al sinds lang de scherpe kantjes van het evangelie af zijn. Mel Gibson's Jezus draagt een kruis dat velen van ons niet bereid zijn op ons te nemen.

Zo reageert Kenneth L. Woodward in een redactioneel commentaar in de New York Times op de film The Passion of the Christ, die deze week in 'Amerika veelbesproken in première ging. Na maanden van voorpubliciteit stroomde het publiek massaal toe. Mel Gibson, die 25 miljoen dollar voor de film uit eigen zak financierde, was in een dag vrijwel uit de kosten. 'The Passion' werd op Aswoensdag in drieduizend bioscopen op 4600 witte doeken vertoond, goed voor 23,6 miljoen dollar aan entreekaartjes. De film waarvoor aanvankelijk geen distributiemaatschappij te interesseren was scoort daarmee een vijfde plaats, na kaskrakers als twee delen van Lord of the Rings, de eerste Star Wars film en The Matrix Revolutions. En die draaiden allemaal in de zomer of de kersttijd, als het in de bioscopen het drukst is. Christelijke filmcritici en bioscoopgangers reageerden over het algemeen in superlatieven.

De 'wereldse' pers was verdeeld. "Een grimmige processie van verraad, geselingen, bloed en pijn", oordeelde David Denby in The New Yorker. Met filmgeweld kan Mel Gibson wel overweg, dat wisten we, maar waar blijft de boodschap van liefde en vergeving die hij zegt te willen prediken?, vraagt Gene Seymour van Newsday. En waar honderden kerken The Passion of the Christ enthousiast aangrijpen om te evangeliseren, zijn ook niet alle evangelicals enthousiast. Op de website van de 'Presbyterian Church of America'(PCA) vraagt dr. Ron Gleason of we het tweede van de tien geboden geen beelden van God maken nog serieus nemen. Volgens hem verzet dat gebod zich tegen speelfilms over Jezus.


Meisjes die, in tranen, met hun zak popcorn en blikje drinken driekwart vol blijven zitten. Bezoekers die zwijgend onder de aftiteling blijven zitten. Of die buiten na afloop geroerd vertellen, dat ze eens temeer onder de indruk zijn, hoeveel Christus voor hen over heeft gehad. Een enkeling die de lijdensweg niet aankan en halverwege wegloopt. Overal in Amerika vertellen de talrijke journalisten die bij de première van The Passion of the Christ in de zaal zijn gaan zitten, dezelfde verhalen. Gewelddadig, ja, zei Kathleen Lewandowski in Kansas City, maar niks erger dan een film als Terminator 2 ze wil haar jongens van dertien en vijftien de film ook laten zien. Ze vindt hem met kop en schouders boven andere bijbelfilms uit steken.

"Indrukwekkend", vond Nicole Stevens in Rochester, in de staat New York, "of je nu gelovig bent of niet."

"Ik wil het liefst gauw naar huis en bidden en mijn hart uitstorten voor de Heer", aldus de 21 jarige Rhodea.

"Hier wordt je leven anders van. Ik voelde me beroerd over elke zonde die ik ooit heb gedaan", zei Danny Bruno (58). 

De 46 jarige Tom O'Hara, een rooms katholieke kerkverlater, overweegt weer contact met de kerk te zoeken, omdat de figuur van Jezus hem altijd nog aanspreekt.

Bloedvergieten
Christelijke filmcritici hadden bijna allemaal applaus voor de film. "Er zijn wel puntjes waar ik niet helemaal gelukkig mee ben, maar wat betreft de strekking van de film wat Jezus Christus heeft moeten doen om ons te verlossen heb ik niets op aan te merken", aldus Michael Elliott van de website Movie Parables.

"Een indrukwekkende, eerbiedige en geladen film, voor zowel gelovigen als ongelovigen", zegt de filmredactie van Focus on the Family, de organisatie van James Dobson. Neem je kinderen ermee naartoe, is het advies. "Veel tieners zijn meelopers met het geloof van hun ouders, totdat het moeilijk wordt. Ze moeten een bewuste keuze maken om zich het geloof toe te eigenen. The Passion is het soort film dat ze voor dat dilemma plaatst."

Het zijn allemaal echo's van de waarderende woorden die Billy Graham al eerder sprak: "Elke keer dat ik over het lijden van onze Heiland nadenk of preek, zullen de beelden van deze film op mijn netvlies staan."

Maar juist daarom wil Mark Dever, baptistenpredikant in Washington, er niet heen. Als deze film je emotioneel zozeer raakt, ben ik heel voorzichtig hem in mijn hoofd toe te laten, juist omdat het gaat om wat het allerbelangrijkste is in mijn leven."

Over de hoeveelheid geweld struikelt Jeffrey Overstreet, criticus van de filmwebsite Looking Closer. Hij heeft alle lof voor Mel Gibson, die laat zien hoe liefdevol en vastberaden Christus zich voor ons kapot heeft laten slaan. "Maar in The Passion is de weg van de hof van Getsemane naar het kruis zo'n marathon van bloedvergieten dat ik er na een beetje duizelig van werd. Ik kon me steeds moeilijker concentreren op wat Gibson wilde overbrengen over Christus' leer en liefde." Overstreet stoort zich bijvoorbeeld aan een eindeloos uitgesponnen scène waarin Jezus wordt gegeseld, en de talloze momenten dat Hij geslagen in elkaar zakt. Als u dan zegt: maar zo was het toch, is mijn reactie: dat weten we niet. De Bijbel zegt dat Hij gegeseld werd, maar niet dat elke vierkante centimeter van zijn lichaam werd opengereten totdat Hij bijna dood neerviel." Hij trekt een vergelijking: "Om te begrijpen wat Kennedy's dood voor Amerika betekende, hoef je niet in slow motion te zien hoe zijn hoofd aan stukken werd gereten door een kogel. Zo hoef je ook niet te zien hoe allerlei soorten gesels Jezus' lichaam teisteren om de diepte van zijn lijden te bevatten."

Tweede gebod
En dan is er nog de vraag of het tweede van de tien geboden geen beelden maken van God het maken van een speelfilm over Jezus niet verbiedt. Ron Gleason zwengelt die discussie aan. Hij is predikant in Orange County in Californië (en was ooit een aantal jaren vrijgemaakt gereformeerd voorganger in Nederland). In tienduizend woorden en 46 voetnoten betoogt Gleason, dat een christen genoeg moet hebben aan het Woord en de twee beelden waarin God zich aan ons meedeelt: de doop en het avondmaal. Het staat op de website van zijn kerkgenootschap, de rechtzinnige, 300.000 zielen tellende Presbyterian Church of America.

Op diezelfde website staat overigens ook een recensie waarin Brian Godawa het tegendeel betoogt. Mozes onderbouwt het tweede gebod (in Deuteronomium 4:15) door te zeggen dat Israël God niet heeft gezien toen Hij op de Horeb tot hen sprak. Maar dat ligt anders sinds God ervoor heeft gekozen Mens te worden op aarde in Jezus Christus. Peter Chattaway, in het blad Christianity Today, plaatst The Passion in de lijn van eerdere films van Mel Gibson. "Van Lethal Weapon tot The Patriot is Gibson specialist in het spelen van gewelddadige actiehelden die bloedig wraak nemen voor de dood van hun vrouw, kinderen of vriendin. ( ... ) Heeft Gibson een manier gevonden om het sadisme of masochisme van zijn andere films als het ware te heiligen? Het lijkt er bij tijden op. ( ... ) The Passion is een door en-door gelovige film en komt toch niet verder dan de rauwe en langdurige beelden van menselijke en duivelse wreedheid." En dan komt Chattaway tot de kern van zijn kritiek: na alle geweld en lijden doet de film Christus' opstanding aan het einde in een paar seconden special effects af. "Het is met The Passion alsof je de pijn voelt van een vrouw die moet bevallen, maar zonder het geluk dat al die pijn de moeite waard maakt." Recensies in de seculiere pers zijn ongeveer half om half verdeeld."Gibson overschreeuwt zich, 80 procent van deze film", moppert David Poland van de website The Hot Button. Ik ben niet kinderachtig als het om filmgeweld gaat. Maar bij Gibsons excessen voelde ik na een tijdje niet veel meer. Het was niet eens de rauwheid die me dwarszat, maar het gebrek aan overtuigingskracht. Zoals degene die meent een discussie te moeten winnen door te gaan schreeuwen, maar dat is dan meestal de verliezer."

Daarentegen gaf Roger Ebert in de Chicago Sun Times de film zijn maximale waardering, vier sterren. Hij sprak met veel respect over de intenties van Mel Gibson, en de vastberadenheid waarmee hij onder veel kritiek dit project had voltooid. . Richard Corliss spreekt in Time van een "serieuze, knappe, pijnlijke film die volledige toewijding uitstraalt... Weinig bekende regisseurs hebben zoveel van zichzelf gegeven in zo'n compromisloos product." En Rene Rodriguez in de Miami Herald. The Passion heeft niet dat vrome en dat muffe van veel bijbelse drama's: het heeft een gespierde, beukende energie en een lyrische, bijna gotische schoonheid." Daarentegen schopte Art Rooney van het tv programma 60 Minutes een schandaaltje, door te zeggen dat God tot hem had gesproken, en opgedragen zijn kijkers te vertellen dat Hij zowel Pat Robertson als Mel Gibson een stelletje halvegaren vindt. Dat leverde een recordaantal protesten van kijkers op, liet CBS weten.

De discussie of de film aanzet tot antisemitisme, is na de première niet verstomd, wel gematigd. Nu men The Passion eenmaal heeft kunnen zien, zijn velen van de goede bedoelingen van Gibson overtuigd. Ann Hornaday in de Washington Post vindt wel dat de joodse leiders en de meute te negatief worden afgeschilderd, vergeleken met bijvoorbeeld Pilatus en de Romeinse soldaten. Interessant in dit verband is de mening van een Messiasbelijdende jood, Jeff Niems, zelf filmproducent. Hij vond het heerlijk om Jezus 'Yeshua' en 'Adonai' te horen noemen, en dat de Messias van Israël nu eens niet in beeld werd gebracht als een "blonde hippie uit Californië, een neonazi in een lange jas of een Engelsman met anorexia".

Therapeutisch
Maar de film had nog meer kunnen benadrukken dat Jezus' volgelingen net zo joods waren als degenen die Hem wilden doden. Mel Gibson had bijvoorbeeld duidelijker kunnen maken dat Kajafas en de rest van de joodse leiders best moeite hebben moeten doen om de scharen tegen Jezus op te zetten.

En Kenneth Woodward ten slotte, commentator voor Newsweek en de New York Times, vindt de film niet zozeer schokkend voor Joden, maar vooral voor christenen. Zeker voor wie gewend is aan 'gladde, therapeutische' preken over wat Jezus allemaal voor je kan betekenen. "De meeste Amerikanen zitten 's zondags in een kerk waar geen kruis hangt met het bebloede lichaam van Jezus eraan, of zo abstract gestileerd dat niets duidt op lijden".

Mel Gibsons Jezus lijkt niet op de Jezus die vandaag in veel kerken wordt gepredikt: Hij eist geen ervaring van wedergeboorte, Hij geneest geen zieken en drijft geen demonen uit, Hij roept niet op tot sociale gerechtigheid en verkondigt zeker niet dat er een goddelijke kern zit in ons allemaal.

"Hij is een joodse profeet die door de leiders van zijn eigen volk wordt verworpen en in de steek gelaten door de discipelen die hijzelf had gekozen. Hij wordt zwaar geslagen, brutaal verzocht door een duivel waar miljoenen christenen niet meer in geloven, en Hij sterft in gehoorzaamheid aan een Vader die, naar hedendaagse maatstaven, veroordeeld zou worden wegens kindermishandeling. Net als andere Amerikanen willen christenen wanhopig graag horen dat ze bemind worden 'zoals ze zijn'. Maar Gods liefde is streng en gevaarlijk en vereist werkelijke vernieuwing. ( ... ) Ik vind The Passion of the Christ niet antisemitisch; ik vind wel dat hij christenen confronteert met een 'leermoment'. Maar die les heeft meer te maken met vergeten basisprincipes van het christendom dan met de vraag wie Jezus hebben vermoord."