www.vergadering.nu De Leesmap www.vergadering.nu

Nederlands Dagblad - 15 april 2006 - www.nd.nl 

Cees Dekker: ik ben geen ID-aanhanger

door onze redacteur Maarten Vermeulen

Cees DekkerDELFT - De Delftse fysicus Cees Dekker is in toenemende mate kritisch over de praktische toepasbaarheid van Intelligent Design. Ten onrechte is hij het afgelopen jaar afgeschilderd als boegbeeld van de ID-beweging, zegt Dekker zelf.Samen met een groep andere wetenschappers presenteerde Dekker vorig jaar het boek Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp?, waarna het debat over Intelligent Design losbarstte. Onlangs verscheen een tweede bundel onder de titel En God beschikte een worm.

Dekker zegt de afgelopen maanden vaak verkeerd te zijn begrepen. Hij wilde een debat over toeval en doelgerichtheid binnen de evolutietheorie, ,,maar nu lopen allerlei discussies door elkaar''.

De naam van de wetenschapper raakte onlosmakelijk verbonden met Intelligent Design, een ontwikkeling waar hij niet blij mee is. ,,Ik ben geen ID-aanhanger.''

Willem Ouweneel, theoloog, filosoof en bioloog, stelt vast dat de 'gewone' gelovige in verwarring is gebracht door het ID-debat. ,,Er is slechts een handjevol mensen in Nederland dat de discussie echt kan volgen. Wat mensen overhouden is de kwestie schepping versus evolutie.''

Ouweneel zelf is 'oorsprongsagnost', zegt hij. ,,Ik kan als bioloog moeilijk geloven in het idee van een algemene evolutie. Maar de fundamentalistische manier waarop sommige christenen Genesis 1 lezen, daar kunnen we ook geen kant mee op.''

Toen EO-presentator Andries Knevel in juni vorig jaar openlijk zijn twijfel over het klassieke creationisme uitsprak, had hij meer reacties verwacht. ,,Een groot deel van de orthodoxe gelovigen interesseert het simpelweg niet'', zegt hij. ,,De vraag naar de oorsprong van de aarde leeft vele malen minder dan in de jaren zeventig en tachtig.''


Nederlands Dagblad - 15 april 2006 - www.nd.nl 

Bouwsteen of brokstuk

door Maarten Vermeulen

Doorsnee christenen begrijpen nauwelijks iets van het debat over Intelligent Design. Maar de kans is groot dat hun denken over schepping en evolutie wordt beïnvloed. Want ID wordt welwillend onthaald, zonder precies te weten wat het eigenlijk is. Kan de 'gewone' gelovige nog onbekommerd in het scheppingsverhaal geloven, of heerst er niets dan verwarring?


Ja, hij was geïnteresseerd in Intelligent Design, maar een kritiekloos aanhanger is hij nooit geweest. ,,Ik ben tegen wil en dank het boegbeeld van de 'ID-beweging' geworden'', zegt wetenschapper Cees Dekker. De afgelopen maanden is hij vaak verkeerd begrepen. Hij wilde het hebben over toeval en doelgerichtheid in evolutie, een concept waarvan hij redelijk overtuigd is. Maar Dekker werd onthaald als de man die wetenschappelijk het bestaan van 'een schepper' aantoonde. Dekker en ID raakten onlosmakelijk verbonden. ,,Het is de vraag hoe blij ik daarmee ben. Ik ben geen ID-aanhanger, of zo. Ik ben zelfs in toenemende mate kritisch over de praktische toepasbaarheid van Intelligent Design'', zegt hij vanuit zijn werkkamer in de Technische Universiteit Delft.

Dekker proeft openheid onder christenen om na te denken over de vraag hoe evolutie en de Bijbel bij elkaar passen. ,,Er is een langdurige stilte doorbroken. Het debat roept vragen op bij gelovigen. Ik vind dat wel gezond, al is twijfel op zich geen doel, uiteraard.''

Maar volgens Pieter Gorissen is de discussie over Intelligent Design voor de meeste mensen te abstract. Gorissen is lid van het wetenschappelijk comité achter Truth or Dare, een congres over geloof en wetenschap dat op 22 april plaatsvindt in Groningen. Hij kreeg al verscheidene paniekerige mailtjes van mensen: 'Hebben jullie ook de schepping in zes dagen losgelaten? Dan kom ik niet'.

,,Mensen vinden het erg lastig uit te leggen wat ID inhoudt'', is de ervaring van Gorissen. ,,Sommigen zien het als een alternatief voor het creationisme. Ze denken: eindelijk zijn er wetenschappers die aan de hand van de evolutietheorie uitspraken doen die bij de Bijbel passen. Tegelijkertijd denken creationisten dat mensen die ID aanhangen, alle binding met het bijbelboek Genesis verloren hebben.''

Gorissen hoort ook mensen die terugkrabbelen. Die het concept van een 'intelligent ontwerp' in eerste instantie omarmden, maar nu ontdekken dat bij ID de evolutietheorie grotendeels overeind blijft. ,,Ze verwachtten een wetenschappelijke onderbouwing van het creationisme, maar dat is het niet. En dan is evolutie een behoorlijke stap.''

Foto Nederlands Dagblad/Jaco KlamerVerwarring

Willem Ouweneel
, theoloog, filosoof en bioloog, heeft heel wat uit te leggen bij zijn spreekbeurten in het land. Keer op keer wordt hij aangesproken op zijn positieve waardering voor intelligent design. ,,Als iemand zegt dat hij tegen ID is, bedoelt hij vaak: ik zie niets in de evolutietheorie. Niet alleen 'gewone' maar ook zeer intelligente gelovigen vinden dat je als christenen niet met ID in zee kunt. Dat komt doordat de mensen die ID in Nederland hebben gepresenteerd, zich zonder meer achter de evolutie-idee hebben gesteld. Een ongelukkige koppeling, als je het mij vraagt.''

Volgens Ouweneel heeft ID niets te maken met het debat tussen evolutionisme of creationisme. Christenen geloven in intelligent ontwerp, of ze Genesis 1 nu letterlijk uitleggen of niet. ,,Het gaat in de ID-discussie om de vraag of er sprake is van een intelligent ontwerp dat wetenschappelijk is aan te tonen. Ik heb daar mijn twijfels over, maar het is interessant genoeg dat te onderzoeken.''

De 'gewone' gelovige is in verwarring gebracht, stelt Ouweneel. Volgens hem is er slechts een handjevol mensen in Nederland dat het ID-debat echt kan volgen. ,,En wie praat er nog over ID? Dat raakt alweer op de achtergrond. Wat mensen overhouden is de kwestie schepping versus evolutie. Vroeger was het simpel: christen-evolutionisten hoorden thuis in het vrijzinnige kamp. Vandaag zie je orthodoxe christenen die zich openlijk achter de evolutie-idee plaatsen.''

Ouweneel is 'oorsprongsagnost', zoals hij zelf zegt. ,,Ik kan als bioloog moeilijk geloven in het idee van een algemene evolutie. Maar de fundamentalistische manier waarop sommige christenen Genesis 1 lezen, daar kunnen we ook geen kant mee op.''

Noem het fundamentalisme of niet, Frans Gunnink van de Werkgroep In Genesis houdt vast aan het scheppingsverhaal in de Bijbel. De werkgroep wil 'betrouwbare informatie' geven, zowel vanuit de Bijbel als de wetenschap. En dankzij het ID-debat heeft de werkgroep over aandacht niet te klagen. De bezoekersaantallen van de website www.scheppingofevolutie.nl schoten omhoog en de bijeenkomsten met de Britse bioloog en creationist Philip Bell werden afgelopen maand drukbezocht. ,,Er is weer een groeiende groep christenen die zich voor het onderwerp interesseert. Ik ben blij met het ID-debat. Hierdoor komt de discussie over de oorsprong op een breder platform te staan. Maar voor christenen is het uitgangspunt van Intelligent Design niet voldoende. Een christen die uitgaat van de Bijbel, moet uitkomen bij God als schepper.''

Volgens Gunnink brengen mensen als Dekker en EO-presentator Andries Knevel gelovigen in verwarring met hun openlijke twijfel aan de zesdaagse schepping zoals die in Genesis beschreven staat. ,,Mensen vragen waar de Evangelische Omroep mee bezig is. Deze discussie gaat echt niet voorbij aan de gewone kerkganger. Al is het maar omdat ze vaak blij zijn met Dekker: eindelijk een christelijke wetenschapper naar wie in wetenschappelijke kring geluisterd wordt.''

Kijken naar reacties

In juni 2005 was Andries Knevel aanwezig bij de boekpresentatie van Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp?, onder redactie van onder anderen Cees Dekker. Knevel liet weten steeds meer moeite te hebben met het klassieke creationisme. De aarde zou wel eens miljarden jaren oud kunnen zijn, in plaats van zesduizend, zei hij. Daarna bleef het stil. Bewust, zegt hij nu. ,,Ik wilde kijken hoe de reacties zouden zijn.''

Die opmerkingen kwamen, al waren het er minder dan verwacht. Knevel had de verwarring onder EO-leden ingecalculeerd. ,,Het is niet zo erg als christenen even aan het denken worden gezet. Sommigen vonden dat ik me op een hellend vlak begaf, anderen zeiden: dit denken we allang, goed dat het nu eens hardop gezegd wordt.''

Knevel vermoedt dat veel van de discussie rond ID over de hoofden van Nederlandse christenen heen scheert. ,,Een groot deel van de orthodoxe gelovigen interesseert het simpelweg niet. De vraag naar de oorsprong van de aarde leeft vele malen minder dan in de jaren zeventig en tachtig. Het verschil met toen is dat er nu serieuze wetenschappers zijn die ook orthodox gelovig zijn. Dat is wat mij betreft het doel van het ID-debat: als je gelooft, blijft je verstand niet in het voorportaal van de kerk achter.''

De aandacht die het creationisme twintig jaar geleden kreeg, zal ID niet krijgen, denkt Knevel. Al was het maar omdat ID veel minder oppositioneel is. ,,ID is meer een debatbegrip. Uiteindelijk zal er wel een christelijke variant ontstaan, waarin de 'intelligentie' wordt ingevuld. Dat duurt nog wel even, al zie je die ontwikkeling al wel in Amerika. Daar is Intelligent Design voor 95 procent 'Gods Design'.''

Geen idee

Net als Knevel denkt ook evangelist Peter Scheele dat de ID-discussie voor de meeste christenen te hoog gegrepen is. Eind 1997 schreef Scheele het boek Degeneratie, waarin hij vraagtekens plaatst bij de evolutietheorie. ,,Het gevaar is heel erg groot dat mensen zeggen: dat ID is wel wat, terwijl ze geen idee hebben wat het inhoudt. Sommige christenen zijn blij dat vanuit wetenschappelijke hoek wordt gesproken over de mogelijkheid van een ontwerp. Maar nu steeds duidelijker wordt dat het om de evolutietheorie in een modern jasje gaat, komen ze in problemen met het bijbelverhaal in Genesis.''

Scheele is sceptisch over de winst van het ID-debat. ,,Van oudsher leeft in evangelische kringen de gedachte 'er staat zes dagen en daarmee klaar'. In andere kerken is dat anders. Daar neigen mensen naar 'het maakt niet zoveel uit'. Daar bestaat onder invloed van bijvoorbeeld professor Lever meer openheid voor evolutie. Nu zijn ook de evangelischen aan de beurt, denk bijvoorbeeld aan de 'bekering' van Andries Knevel.''

Volgens Scheele bestaat de kans dat christenen die zich niet interesseren voor ID, er via hun predikant of voorganger toch mee geconfronteerd worden. ,,Voor een predikant die gestudeerd heeft, is het te kort door de bocht om te zeggen 'mijn vader was geen aap'. Die is gevoeliger voor wetenschappelijke argumenten en de kans is aanwezig dat hij zijn theologie daarop aanpast.''

De duidelijkheid van vroeger is er niet meer. Scheele merkt dat het onderscheid tussen creationisme en evolutionisme verdwijnt. ,,Als je die twee vroeger wilde combineren, was je vrijzinnig. Daarom kozen veel christen toch maar voor het scheppingsverhaal. Nu hebben mensen het idee dat er een derde optie is: Intelligent Design. Oftewel geloven in evolutie en evangelisch christen zijn. Ik betwijfel of dat kan. Ook al heb je nu de illusie dat het een mooie combinatie is, uiteindelijk zal het leiden tot afkalving van het geloofselement. Stop maar eens een puntje van een suikerklontje in de koffie: het zuigt zich vol en brokkelt af.''

Begripsverwarring

Mensen die denken dat Intelligent Design een creationistisch standpunt ondersteunt, komen bedrogen uit, zegt Robert Doornenbal, docent aan de Christelijke Hogeschool Ede. ,,Als je dat verwacht, weet je niet wat ID inhoudt.''

Studenten pikken ID op als 'interessant weetje'. De discussie erover gaat langs ze heen. ,,Ze beschouwen het als geloofsversterking, terwijl het allerlei moeilijke vragen oproept. Ik laat dat maar zo. Studenten vinden de vraag naar de oorsprong niet meer zo interessant.''

Volgens Doornenbal kunnen christenen in verwarring komen door uitspraken van mensen als Ouweneel en Knevel. Dat is de reden waarom hij zich terughoudend opstelt. ,,Ik wil geen verwarring zaaien. Maar als mensen zelfstandig tot moeilijke vragen komen, maak ik graag een avondje vrij.''


Als het overnieuw kon, zou wetenschapper Cees Dekker de discussie anders inleiden. De verwarring van nu wordt grotendeels veroorzaakt door begripsverwarring en het mengen van verschillende discussies. ,,Misschien moet ik helderder de verschillende niveaus aangeven, ik doe mijn best. Er loopt van alles door elkaar: de relatie geloof en wetenschap, de filosofie van wetenschap, de discussie over ontwerp en toeval in evolutie en het ID-debat. Het lijkt erop dat het nu vooral gaat over vooronderstellingen in de wetenschap. Dat is iets heel anders dan Intelligent Design.''

Intelligent Design: het idee dat er een ontwerp ten grondslag ligt aan sommige structuren in de natuur en dat dit wetenschappelijk aantoonbaar is. Kernbegrip is 'onherleidbare complexiteit', dat toeval onaannemelijk maakt.

De Leesmap-index


 

www.vergadering.nu