Friesch Dagblad - 3 juli 2007 - www.frieschdagblad.nl

Herziene Statenvertaling 

Willem Ouweneel 

Onlangs verscheen van de Herziene Statenvertaling (HSV) het complete Nieuwe Testament, aangevuld met de boeken Genesis, Exodus, Deuteronomium en Psalmen. De ‘hertalers’ hebben zich deze dubbele taak gesteld: de taal van de Statenvertaling (SV) aanpassen aan het eigentijdse taalgebruik, en aperte fouten in de SV corrigeren. Ik zou met vele voorbeelden kunnen aantonen dat de HSV in beide opzichten geslaagd is. Helaas zou ik daar een even lange lijst van niet-gecorrigeerde tekortkomingen, dus van gemiste kansen, naast kunnen leggen. Nou ja. Daarmee zijn we er in elk geval niet op achteruit gegaan. 
Wat veel erger is, is de lange lijst van nieuw geïntroduceerde tekortkomingen. Het gaat dan steeds om veranderingen die óf niet echt nodig zijn, óf niet consequent doorgevoerd worden, óf gewoon fout zijn. Ook daarvan zou ik vele voorbeelden kunnen noemen. Wat mij daarbij het meest dwars zit is het volgende. Een van de aantrekkelijkheden van de SV was de zeer letterlijke manier van vertalen. Zo ‘bekende’ Adam zijn vrouw (Genesis 4:1), en Jozef ‘bekende’ zijn vrouw niet (Matteüs 1:25). HSV spreekt nu van ‘gemeenschap hebben met’. Maar als er zo vrij vertaald wordt, kunnen we net zo goed een van de moderne vertalingen nemen!

Hier raken we aan een heel wezenlijk punt: aanpassen aan eigentijds taalgebruik is prima, maar begrijpelijker maken wat in de zeventiende eeuw ook al onbegrijpelijk was, is ‘verraad’ aan de SV. Ik geef slechts een paar voorbeelden: ‘vogels in de lucht’ in plaats van ‘vogels van de hemel’ in Genesis 1 is onnodig (‘gevogelte des hemels’ was ook voor de 17de-eeuwer geen gewoon taalgebruik), én inconsequent, omdat ze in vs. 20 nog in de ‘hemel’ worden gelokaliseerd én omdat in Matteüs 6:26; 8:20; 13:32 gewoon ‘vogels van de hemel’ staat. ‘Levend wezen’ in plaats van ‘levende ziel’ in Genesis 2:7 is onnodig (‘levende ziel’ was ook voor de 17de-eeuwer raar taalgebruik), én inconsequent, want in 1 Korintiërs 15:45 staat nog steeds ‘levende ziel’.

‘Zeker sterven’ in plaats van ‘de dood sterven’ in Genesis 2:17 is vreemd, want ‘de dood sterven’ is geen ouderwets Nederlands; het was in de 17de eeuw al net zo ‘raar’ als nu. ‘Boek des geslachts’ mag ‘boek van het geslacht’ worden, maar niet ‘geslachtsregister’ (Matteüs 1:1). ‘Nieuwigheid des levens’ mag ‘nieuwheid van leven’ worden, maar niet ‘een nieuw leven’ (Romeinen 6:4). ‘Hemelse gewesten’ in Efeziërs mag ‘hemelse sferen’ worden, maar niet kortweg ‘hemel’. Als we die kant uit gaan, kunnen we net zo goed meteen De Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) nemen.

De SV heeft zich streng aan de ‘letterlijkheid’ gehouden, ook al betekende dat vaak vreemd Nederlands (soms ‘Nederhebreeuws’ genoemd). Dat moet zo blijven. De hertalers moeten scherp onderscheid maken tussen archaïsch taalgebruik (dat eigentijds moet worden) en overletterlijk taalgebruik (dat zo blijven moet!). Als van het principe van de (soms overdreven) letterlijkheid afgestapt wordt, is dit geen ‘Statenvertaling’ meer. De HSV mag voor de hedendaagse lezer niet begrijpelijker gemaakt worden dan de SV voor de 17e-eeuwse lezer was.

Het vreemde van uitdrukkingen als ‘de dood sterven’, ‘levende ziel’ en ‘vogels van de hemel’ heeft niets met ‘archaïsch’ te maken, maar hoort bij de rigoureuze letterlijkheid van de SV. Wat ook voor de 17de-eeuwse niet-ingewijde ‘vreemd’ klonk, omdat het om een zeer letterlijke vertaling ging, mag ook vandaag nog ‘vreemd’ klinken. Als HSV de weg van de vrijere vertaling, om niet te zeggen parafrasering opgaat, mag ze zichzelf geen SV meer noemen én maakt ze zich overbodig.

In veel gevallen kan ik mij goed voorstellen hoe en waarom een bepaalde hertaling tot stand is gekomen. Ik vind het resultaat vaak mooier en duidelijker dan de SV. Maar dat is het punt niet. Het punt is: wil men een hertaling van de SV, of in feite een nieuwe (‘mooiere, duidelijker’) vertaling maken? Nogmaals: dan kan ik net zo goed meteen de NBV of Groot Nieuws-bijbel nemen.

Prof. dr. Willem J. Ouweneel doceert aan de Evangelische Hogeschool in Amersfoort, de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven en de Evangelische Theologische Academie in Zwijndrecht en is auteur van vele boeken op het terrein van theologie en filosofie