Religie.blog.nl - 3 september 2007 - www.religie.blog.nl

Jeruzalem, die wonderlijke smeltkroes 

Willem Ouweneel 

Oud-Jeruzalem is geloof ik de enige stad op aarde waar je (ultra-)orthodoxe joden, in het wit geklede moslims (wit omdat zij de hadsj, de bedevaart naar Mekka, volbracht hebben), en priesters van alle denkbare antiek-christelijk denominaties (Grieks- en Russisch-Orthodox, Rooms-Katholiek, Koptisch, Ethiopisch, Syrisch, Armeens) in behoorlijke aantallen door elkaar heen ziet lopen. Ze passeren elkaar in de nauwe straatjes zonder elkaar een blik waardig te keuren. Ships passing in the night, de raampjes helder verlicht, maar zonder dat zij signalen uitwisselen. Ze hébben elkaar vermoedelijk ook niets te zeggen. Mooi, zeg ik tegen een bekende, die tolerantie tussen de drie grote religies binnen deze ene stad. Mooi? zegt hij. Het lijkt meer op een kruitvat, dat elk ogenblik kan exploderen.

Als ik in de stad ben (eerste helft augustus), hoor ik naderhand dat een moslimjongen ineens het geweer van een van de Israëlische bewakers uit diens handen heeft gegrist en om zich heen begint te schieten. Al gauw lagen er vijf gewonden op straat. De andere bewaker schoot de jongen dood. Gewoon het zoveelste incident, dit keer vlak bij de Jaffapoort.

Er zijn echter niet alleen spanningen tussen de drie grote religies, maar ook intern, volgens de aloude regel dat we meer ruzie maken met degenen die ons het naaste staan dan met hen die verder van ons af staan. Wat de Palestijnse moslims in Jeruzalem betreft zijn er spanningen tussen de meer gematigde Fatah-aanhangers en de meer fanatieke Hamas-aanhangers. Wat de joden betreft: kijk maar op het tempelplein bij het aanbreken van de sabbat of op een willekeurige joodse feestdag. Het plein is dan boordevol bidders, maar als je goed kijkt, zie je de aanhangers van de verschillende groepen, die je aan hun kledij kunt herkennen, bij elkaar staan, zonder dat er tussen de groepen contact is: Ashkenazische joden, Sefardische joden, Chassidische joden, Haredi-joden, Lubawitsjer joden, of hoe ze allemaal ook mogen heten. Een vriend verzekert me dat ze elkaar niet haten, maar dat ze elkaar ook niets te zeggen hebben.

Het bontst maken de zes christelijke denominaties in de Heilige Grafkerk het. In 1852 besliste de Ottomaanse sultan dat de kerk blijvend verdeeld moest worden onder de Grieks-Orthodoxen, Rooms-Katholieken, Kopten, Ethiopische, Syrische en Armeense christenen. Elke groep bezat voortaan een deel van de kerk waarover het alleen kon beschikken, terwijl over de andere zaken gezamenlijk beslist zou moeten worden. Nu, dat hebben we geweten! Iedereen kent wel het beroemde laddertje dat aan de buitenkant op een hoge richel tegen de kerk aan staat. Het staat er sinds 1852 al op precies dezelfde plek. Niemand durft er aan te komen omdat dat alleen op basis van een gezamenlijke beslissing zou mogen. Boven op het dak is het Koptische klooster, waar een bewaker op een stoel zit. Een aantal jaren geleden had deze het gewaagd de stoel een paar meter te verzetten om in de schaduw te kunnen zitten. Dat heeft tot enorme consternatie geleid omdat deze verplaatsing alleen mogelijk is op basis van een gezamenlijke beslissing van alle zes denominaties, die echter niet on speaking terms zijn. 
Al zo'n 600 jaar is de sleutel van de kerk in handen van een en dezelfde moslimfamilie; de beheerder van de sleutel is de enige die elke morgen en avond de kerk opent resp. sluit. Wat moet hij wel van al die interne spanningen denken? Zijn zoon stond bij de deur en ik maakte een praatje met hem. Wat denkt u van al dat gedoe? vroeg ik. Hij zuchtte. Wil je het van me overnemen? vroeg hij. Ik heb er maar van afgezien...