www.vergadering.nu De Leesmap www.vergadering.nu

23 juni 2009 - Friesch Dagblad

Kerken verrezen op magische plekken 
Willem J. Ouweneel 

Het schijnt dat de oudste kerk van Nederland in Maastricht staat. Rond 550 bouwde men daar een ‘grafkerk’, dat is de kerk waarin de oudste zendeling van Nederland, de heilige Servatius, begraven ligt. Hij zou een vierde-eeuwse Armeniër zijn, geboren uit Joodse ouders; hij zou zelfs een verre neef zijn van Jezus, Johannes de Doper en zeven van de twaalf apostelen! Ik heb het altijd wel mooi gevonden dat de eerste missionaris in ons land een Messiaanse Jood was. In later tijd is die grafkerk de nog altijd bestaande crypte geworden van de tegenwoordige St. Servaasbasiliek, en dus geen afzonderlijke kerk meer. Is er een kerk in Nederland te vinden die op zichzelf staat, die misschien wel uitgebouwd is, maar waarvan het oudste gedeelte duidelijk herkenbaar is, en die als oudste kerk van Nederland mag gelden?




Elfhonderd jaar 

Jazeker. Onlangs heb ik op een zomerse zondagavond zelfs in dat oudste kerkje gepreekt. Het staat in het piepkleine, landelijke IJsseldorpje Vorchten (gemeente Heerde, op de Veluwe). Als u er nooit van gehoord hebt, geen nood; toen ik voor die dienst werd uitgenodigd, had ik er ook nog nooit van gehoord. Het oudste gedeelte van het kerkje stamt van vóór het jaar 900 en is van tufsteen gemaakt, dus nog niet van baksteen. Ook staat het op een terp (dat mag Friezen vertrouwd in de oren klinken) en dateert het dus van vóór de bedijking. Een meer dan elfhonderd jaren oude, nog bestaande en functionerende kerk in Nederland! Ongelooflijk. 
Zoals overal in ons land verrezen de oudste kerkjes veelal op plaatsen waar voorheen een gewijde bron en/of een heidense offerplaats of zelfs een tempel(tje) was geweest. Voor wie in leylijnen (energiebanen op het aardoppervlak) gelooft: zulke oude magische offerplaatsen of heiligdommen bevonden zich altijd op zulke leylijnen, of nog beter: op de kruisingen van verschillende leylijnen (leycentra). 
Tot ongeveer 1350 werden zelfs nieuwe christelijke kerken nagenoeg altijd op leylijnen gebouwd, en wel zo dat het altaar op het belangrijkste energiecentrum stond. De kerk werd opgetrokken rondom dit centrum en aan weerszijden van een hoofdleylijn. Ook de kerk van Vorchten ligt precies op zo’n leylijn en zal dus vanouds wel magische betekenis gehad hebben. Ik proefde in dat kerkje duizenden jaren sacrale geschiedenis, terwijl ik er mocht preken over het werk van de Heilige Geest. 

Leycentra 

In Fryslân liggen naar verluidt ook vele oude kerken op zulke leycentra, zoals de Martinikerken in Bolsward, Sneek, Franeker en Dokkum, de St. Gertrudiskerk in Hindeloopen, de St. Vituskerk in Leeuwarden en de Nicolaaskerk in Stavoren, om me even tot zeven van de elf steden te beperken. Van de dorpen noem ik alleen Wiuwert, omdat de hervormde kerk aldaar niet alleen op zo’n leycentrum schijnt te liggen, maar de grafkelder ervan wereldberoemd is vanwege de niet vergane lijken. Zou er verband zijn? Nou ja, u mag van die leylijnen denken wat u wilt. 

Triomf 

De plekken waar deze oude kerken verrezen waren dus vanouds zeer ‘heidens’. De kerkbouw op zulke plaatsen was bedoeld om de triomf van koning Jezus over Wodan en Donar en hun kornuiten te demonstreren. Alle restanten van het oude heidendom werden er krachtig verwijderd: de lijken werden er niet langer verbrand, maar in en rond de nieuwe kerkjes begraven (zoals in Vorchten nog steeds). 

De goden die op die plaatsen vereerd waren, werden vervangen door heiligen, aan wie de kerken en dorpen werden opgedragen; ik noemde wat de Friese kerken betreft al Martinus (St. Maarten, 4e eeuw), Nicolaas (4e eeuw), Vitus (4e eeuw?) en Gertrudis (7e eeuw) (in Vorchten was het Johannes de Doper). Daardoor verliep de overgang van het heidendom naar het christendom gladjes. De missionarissen speelden het klaar om het, ondanks de joodse wortels van het evangelie, in zodanige vorm te gieten dat het voor de Noordwest-Germaanse volkeren aanvaardbaar was. Daardoor konden onder de oppervlakte trouwens veel heidense resten wel degelijk in stand blijven. Maar dat is een verhaal apart. 

Prof. dr. Willem J. Ouweneel doceert aan de Evangelische Hogeschool in Amersfoort, de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven en de Evangelische Theologische Academie in Zwijndrecht en is auteur van vele boeken op het terrein van theologie en filosofie 


De Leesmap-index


 

www.vergadering.nu