www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Kroniek van ’n vervolging
Joden in Noord-Brabant 1933-1948
J. Bader
Aspekt, Soesterberg, 2016
1400 pagina’s, € 99,95
ISBN: 9789461537799
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Joden van Nederland wordt wakker! Aldus de voorpagina van het Nieuw Israëlitisch Weekblad van 17 maart 1933. Dit weekblad waarschuwde tegen de aanwezigheid van nationaal-socialistische bewegingen in Nederland. Was het Duitse antisemitisme besmettelijk en zou het fascisme ook in Nederland de kop op steken? In de jaren dertig waren er tal van verontrustende ontwikkelingen in buurland Duitsland die de Nederlandse Joden niet onberoerd lieten. Nederland werd geconfronteerd met de komst van Joodse vluchtelingen. Dagelijks kwamen de kranten met berichten over de steeds slechter wordende positie van de joden. Maar Nederland had andere zorgen en worstelde met de gevolgen van de crisisjaren, een hoge werkeloosheid, politieke verdeeldheid en twijfel aan de parlementaire democratie. Er ontstonden kleine politieke bewegingen geïnspireerd door het Italiaanse fascisme of het Duitse nationaal-socialisme. Vooral in Brabant was men hiervoor niet ongevoelig. Daarnaast was er het nimmer afwezige antisemitisme en anti-judaïsme van de roomskatholieke kerk. Maar voorlopig gebeurde de onderdrukking en vervolging van joden steeds in een nabij of ver buitenland. Velen koesterden de illusie dat Nederland voor oorlogsgeweld gespaard zou blijven en dat de joden hier veilig waren. Tot mei 1940. Al kort na de Duitse bezetting werden de eerste anti-joodse maatregelen afgekondigd. Er volgde een proces van ontrechting en isolatie. In mei 1942 moesten de joden een ster dragen. Ondertussen werden er administratieve maatregelen genomen waardoor de latere deportaties mogelijke werden. In de zomer van 1942 werden de eerste groepen joden weggevoerd. In Vught werd een concentratiekamp gebouwd. Voor duizenden mensen was dit een tussenstation op weg naar de vernietiging. Een groot aantal joden dook onder of vluchtte over de grens om veiliger oorden te bereiken. Maar vele honderden werden verraden en opgepakt. Eindelijk naderde het einde van de oorlog en in het najaar van 1944 werden belangrijke delen van Noord-Brabant bevrijd. Er brak een turbulente tijd aan en de Duitse bezetting maakte plaats voor het twijfelachtige regime van het Militair Gezag. Na enige tijd werd duidelijk hoe groot de catastrofe was en dat velen niet zouden terugkomen. Zij die terugkeerden uit de onderduik en de weinigen die de kampen hadden overleefd probeerden de voormalige gemeenschappen en structuren van Joods Brabant te herstellen. Maar al snel werd duidelijk dat het nooit meer zou worden als voorheen. Wat de joden in de jaren 1933-1948 is overkomen wordt uitvoerig in deze “Kroniek van ‘n Vervolging” beschreven.

Jan Bader (1942) schreef in de periode 1980-2008 een groot aantal publicaties over de joodse gemeenten in Noord-Brabant, voornamelijk over de lotgevallen van deze gemeenschappen in de 19e eeuw. Vanaf 1985 deed hij, met enige onderbrekingen, uitvoerig onderzoek naar de meer recente geschiedenis van de joden in de provincie Noord-Brabant en wel over de vooroorlogse jaren vanaf 1933, de donkere jaren van de Shoah en de moeilijke periode direct na de oorlog. De resultaten van deze langjarige en soms moeilijke zoektocht zijn vastgelegd in deze “Kroniek van ‘n Vervolging”, Joden in Noord-Brabant 1933-1948. Momenteel is hij o.m. beheerder van de collecties van de Sifria, de bibliotheek van de Nederlands Israëlitische Gemeente Breda.

..

1. - mei 2016 - www.uitdaging.nl 

Highlights van Brabantse Sjo‘ah

Over de Sjo‘ah of Holocaust van de Nederlandse Joden is al veel geschreven. Toch zijn nog veel zaken onderbelicht gebleven of was er nog veel niet bekend. Zo zijn soms archieven tot een bepaalde datum ontoegankelijk gebleven en worden op zolderkamers ontdekkingen gedaan. Dan moet iemand nog de moeite nemen zich hierin te verdiepen en ze bij elkaar brengen. Dat laatste heeft Jan Bader in zijn nieuwste boek gedaan, specifiek over de systematische Jodenvervolging in Noord-Brabant. In dit boek overspant hij de periode dat de Nazi’s politieke invloed kregen tot de oprichting van de Staat Israël en meteen erna (1933-1950).

Recensie door Marco van Putten

Weergave van de werkelijkheid
Geschiedschrijving kan op verschillende manieren. Bader heeft ervoor gekozen dit te doen aan de hand van regionale krantenartikelen, officiële berichtgevingen, korte feiten uit de geschiedenis, getuigenverslagen, politierapporten, gemeenteverordeningen, etc. Dit zijn over het algemeen korte berichten, op chronologische volgorde, per vervolgingsjaar. Het merendeel van het boek gaat over de oorlogsjaren 1942-43; de periode waarin de Sjo‘ah in Nederland het hevigst was. Hij wisselt deze soms af met thema’s, zoals over concentratiekampen en met name Kamp Vught, het onderduiken, liquidaties en de politieorganisatie die in Nederland verantwoordelijk was voor de Jodenvervolging. De reikwijdte is dus geregeld verder dan alleen Noord-Brabant. Zeker de stukken over de Joodse Raad en doorgangskamp Westerbork.

Minder gunstig over (christelijke) Nederlanders
De feiten geven een minder gunstig beeld van de Nederlanders. Ze blijken overwegend pro-Duits. Echt slecht blijken de christenen. Vooral onder (Noord-Brabantse) rooms-katholieken gedijt het anti-Joodse en bekrompen karakter van fascisme en nationaalsocialisme goed. Bader toont, onder meer uit notulen, verslagen van (openbare) redevoeringen, preken en leerstellige artikelen, hoe dit al lang voor de oorlog en zelfs erna bleek. Vooral gereformeerden geven daaraan bijval. Ook individuele kerkleiders hebben een boosaardige rol. Ingegeven door dubbelzinnigheid van kerkbesturen door afkeer tegen socialisme en liberalisme; Joodse ideologieën. Bader noemt ook dapper verzet van (christelijke) Nederlanders voor (christen)Joden.

Evaluatie
De korte stukjes, die vrijwel allemaal zijn voorzien van een bronvermelding, maken het mogelijk om snel een beeld te krijgen van de vervolging en de toenmalige omstandigheden. Ook zijn de onderwerpen waarover ze gaan zo afwisselend dat een heel breed beeld ontstaat. Woorden als ‘verbijsterend’ en ‘schokkend’ schieten dan ruimschoots te kort.

Sommige gedeelten zijn in de originele taal overgenomen, zoals officiële stukken van de Duitse regering (in Nederland) of van de geallieerden. Dit verhoogt de authenticiteit en brengt de lezer dicht bij die realiteit.
Dit is een heel belangrijk boek. Een uniek naslagwerk. Hopelijk is dit boek een aanzet voor soortgelijke kronieken over andere delen van Nederland.

Het boek lijkt vooral van belang voor (Joodse) Nederlanders geïnteresseerd in de achtergronden van de vervolgingen. Echter, omdat het een breed en toegankelijk beeld geeft, is het belangrijk voor iedereen die de tijdsgeest wil leren kennen en wat de betrokkenheid van (christelijke) Nederlanders was. Bader beschrijft de werkelijkheid van oorlogsgeschiedenis in Noord-Brabant.