www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

Christenen verkennen andere godsdiensten
  in West Europa
Pieter Boersema, Jaap Hansum, Pieter Siebesma en Evert van de Poll
uitgeverij Boekencentrum,
ISBN 9789023922223
283 pag., € 23,50
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl
 
De godsdienstige kaart van West-Europa is in de laatste decennia grondig gewijzigd. Christenen leven nu in een pluralistische, multireligieuze samenleving, dus is het zaak dat zij de leefwereld van de aanhangers van andere godsdiensten beter leren kennen. Dat is nodig om op een zinvolle manier met hen in gesprek te kunnen gaan, maar ook om mét hen te werken aan de opbouw van de samenleving.
Dit boek voorziet in de informatie die hiervoor broodnodig is. Een viertal deskundige auteurs gaan grondig is op de de vier grootste wereld religies naast het christendom:
     islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme. Eerst beschrijven zij deze religies in West-Europa op godsdienstwetenschappelijke wijze, zo objectief mogelijk. Daarna behandelen zij thema’s die in alle religies, inclusief het christendom, aan de orde komen. Deze vergelijkingen helpen de ander, en jezelf, beter te begrijpen. Ten slotte schrijven zij over de leefwereld van de andere godsdiensten en hun contacten met christenen.
Omdat op dit terrein er geen absoluut neutrale waarnemers bestaan, kan men maar beter eerlijk zijn eigen invalshoek aangeven. De auteurs van dit boek zijn daar helder over. Zij schrijven dit handboek vanuit christelijk perspectief. Hun doel is christenen te helpen in het verkennen van de godsdiensten van hun medeburgers.
     Dit boek is geschreven door Pieter Boersema, Jaap Hansum, Evert van der Poll en Pieter Siebesma. Ze zijn allen verbonden aan de vakgroep Godsdienstwetenschap en missiologie van de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven (België).

2. Bodem - juli 2009  - www.bodem-online.nl 

Christenen verkennen andere godsdiensten in West-Europa

Recensie door Henk Medema

Vier auteurs, verbonden aan de Evangelische Theologische Faculteit Leuven (Heverlee) verkennen plaatsvervangend voor veel zoekende christenen de terreinen van andere godsdiensten in Europa. (Een van hen, Pieter Boersema, is de auteur van een artikel in dit nummer van BODEM.) In het Woord Vooraf vertellen zij direct wat het specifieke van hun benadering is: van binnenuit, uitgaande van de manier waarop de ander zijn eigen omgeving waarneemt en interpreteert en dat als gegeven accepteren. Studenten die het vak Godsdienstwetenschappen volgden, hebben een eerdere versie kritisch meegelezen en van commentaar voorzien.

In hoofdstuk 1.2 wordt deze opzet nader uitgelegd: de auteurs hebben gekozen voor een emic viewpoint (van binnenuit gezien) in plaats van voor uitsluitend een etic viewpoint (fenomenologisch, van buitenaf). In deze antropologische terminologie wordt het stramien van het boek duidelijk: wat omschrijving op etic manier nodig heeft, gaat vooraf aan de emic dimensie. Ik zou me hebben kunnen voorstellen dat juist in deze opzet de tekst ook voor kritische inzage zou zijn gegeven aan vertegenwoordigers van de vier betreffende godsdiensten (jodendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme), maar dat maakt de totstandkoming van het boek uiteraard tot een lastiger proces.

Het is een uitstekend boek – maar het leest niet makkelijk, juist waar de academische distantie tegenover een missiologische opzet vraagt om meer objectieve weergave, en daardoor ook om meer godsdienstwetenschappelijke termen. Dat de verwijzingen naar andere literatuur niet consistent noch compleet zijn is een manco waarvoor zowel auteurs als uitgever verantwoordelijk zijn, en hetzelfde geldt voor het ontbreken van een zaak- en personenregister. Wie echter wat meer energie wil investeren in een wat lastiger hanteerbaar boek, wordt qua inhoud zeker niet teleurgesteld.

1. Uitdaging - juni 2008

Alles verandert voor christenen in Europa

Niet christelijke godsdiensten orden steeds meer zichtbaar in de openbare samenleving. We zitten naast elkaar op 

school, zijn buren en werken samen. Hoe verhouden christenen zich naast andere godsdiensten in deze pluriforme en multireligieuze samenleving?
Wat kan de maatschappelijke rol van christenen zijn in deze nieuwe Europese samenleving? Wat betekent dit voor de missionaire roeping van christenen? Recent is hierover een boek verschenen onder de titel "Christenen verkennen andere Godsdiensten in West Europa". De auteurs, dr. Pieter Boersema, dr. Jaap Hansum, dr. Pieter Siebesma en drs. Evert van de Poll zijn verbonden aan de vakgroep Godsdienstwetenschap en Missiologie van de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven (België). In dit boek gaan de auteurs in op de vier grote wereldreligies naast het christendom: islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme.
Ze geven eerst een godsdienstwetenschappelijke beschrijving van deze religies in West Europa. Daarna vergelijken ze de godsdiensten met elkaar. De auteurs zijn duidelijk over hun christelijke perspectief, maar tegelijk proberen ze een zo waardevrij mogelijke omschrijving te geven van de kenmerken en achtergronden van de vier wereldreligies.

------

Ons eigen ooit zo christelijke continent Europa heeft te maken met ingrijpende veranderingen in godsdienst. Veranderingen die zeker zo schokkend zijn als de klimaatveranderingen op milieugebied.

Recensie door Diederick Eikelboom

De dominante christelijke godsdienst heeft fors aan waarde ingeboet in het seculariserende Europa. Europa is niet langer een christelijk continent, het kerkbezoek is dramatisch gedaald. Nog niet zo heel lang geleden werd de 'privatisering van de religie' voorspeld: de maatschappelijke rol van religie zou nu definitief zijn uitgespeeld. Maar deze secularisatietheorie blijkt niet te zijn uitgekomen. Religie is weer helemaal terug als belangrijk onderdeel van onze samenleving. Europa staat redelijk open voor godsdienstbeleving. En Europa staat, mede door haar christelijke verleden, bol van verwijzingen naar God. Maar de plaats van geloven en van christen zijn in de maatschappij is veranderd. Het christelijk geloof vormt slechts één van de godsdiensten in een pluralistische samenleving waarin de verschillende godsdiensten, als in een supermarkt, gelijkwaardig naast elkaar staan.

Veranderingen
Veranderingen in godsdienstige omstandigheden kunnen zo ingrijpend zijn, dat een geloof zich drastisch aan moet passen aan de veranderende omgeving. Een historisch voorbeeld daarvan is hoe Joden zijn omgegaan met de verwoesting van de tempel in 70 na Christus. Door deze verwoesting was het niet langer mogelijk om offers te brengen, omdat deze maar op één plaats en nergens anders dan in de tempel in Jeruzalem gebracht mochten worden. In plaats van priesters werden daarom rabbijnen belangrijk. Voortaan voltrok de godsdienstige cultus zich zonder offers, maar uitsluitend in een synagoge en binnen het huisgezin. De dagelijkse gebeden namen de plaats in van de offers. Wil een godsdienst de veranderende omstandigheden overleven, dan zullen de gelovigen een vitaal moeten reageren op de wijzigende toestand.

Andere houding
Christenen reageren verschillend op de godsdienstige veranderingen. Sommige christenen, teruggetrokken op de Bible belt, realiseren zich nauwelijks wat er gebeurt of ontkennen simpelweg de religieuze veranderingen. Andere christenen laten zich beheersen door afkeer of angst voor andere godsdiensten. Of ze beschouwen vanuit een dominante, exclusivistische positie andere godsdiensten van een afstand. Een houding waarbij alleen het christelijk geloof aanspraak maakt op 'de waarheid' en waarbij niet christelijke godsdiensten als 'pseudo religies' worden gezien. Op deze manier worden niet christelijke religies al snel als minderwaardig bestempeld.

Ook kan een christen vanuit een missionaire gedrevenheid met mensen van niet christelijke religies in gesprek gaan. Vanuit de zendingsgedachte zijn christenen op zoek naar de verschillen tussen godsdiensten, om zo een gesprek mogelijk te maken over zaken die een christen van wezenlijk belang vindt en die hij bekend wil maken aan de ander. Zeker als dit op een apologetische manier gebeurt, waarbij christenen op basis van de inhoud van het geloof andere gelovigen proberen te overtuigen van de waarheid van het christelijk geloof, zal het effect erg beperkt zijn. Dit komt op de ander over als een houding van superioriteit, als een poging om hen te 'overtuigen', in plaats van hen iets 'uit te leggen'. Dit was tot aan het begin van de twintigste eeuw de algemene gedachte over communicatie met de 'ander'. Nu wordt deze manier vaak beschouwd als grof en onjuist. Hiermee kun je het debat winnen, maar de tegenstand zal daarna alleen maar toenemen.

Zolang christenen in een religieus snelveranderend Europa zich laten leiden door angst of onwetendheid tegenover andere godsdiensten, zullen ze andere godsdiensten niet begrijpen. Als christenen vanuit hun eigen exclusieve bolwerken zich verhouden tot wereldgodsdiensten, zal dat goed klinken binnen hun eigen afbrokkelende zuil, maar zal dat weinig impact hebben op andersgelovigen. Of als christenen alleen de klassieke manieren van zending en evangelisatie machtig zijn, zal dit weinig effectief zijn richting gelovigen van andere godsdiensten. Dan zal de betekenis van christenen in de samenleving steeds verder nivelleren. Daarom is er een nieuwe houding nodig voor christenen in een pluralistische Europese samenleving.

Van binnenuit
Europese christenen moeten andere godsdiensten in Europa van binnenuit bekijken. Daardoor krijgen christenen een zo goed mogelijk inzicht in de achtergronden van niet christelijke godsdiensten. Door eerst te observeren en pas in tweede instantie de gevoelens en normen vanuit een eigen gelovig wereldbeeld te laten gelden. Dat betekent dat christenen zich eerst verdiepen in een goede kennis van het ontstaan, de geschiedenis, de bronnen, de geloofsleer en de geloofspraktijk van andere godsdiensten. Daarna kunnen christenen in gesprek gaan met gelovigen van andere godsdiensten. Een interreligieuze dialoog. Op deze manier wordt uitgegaan van een gelijkwaardigheid op sociaal en gemeenschappelijk niveau van gelovigen. Het gevolg van deze manier van benaderen van andere gelovigen is, dat christenen eerst gelovigen van andere godsdiensten leren kennen; dat gelovigen dezelfde taal proberen te spreken. Geen religieuze taal, maar een gezamenlijke taal waarin verschillende gelovigen elkaar verstaan. Een dialoog waarin ruimte is om elkaars motieven te leren kennen. Deze dialoog tussen religies is nodig in de eerste plaats omdat de aanhangers van de verschillende godsdiensten een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben voor het welzijn van de samenleving. Maar het is ook nodig om ons eigen geloof op een goede manier te kunnen uitleggen.

Wereldgodsdiensten en paganisme
Om de wereldgodsdiensten in Europa goed te observeren worden de verschillende wereldgodsdiensten in het boek met hun kenmerken beschreven. Jodendom, Islam, Hindoeïsme en Boeddhisme. Van deze wereldreligies is de Islam in Europa de meest besproken en de snelst groeiende religie. Een religieuze beweging die meer aantrekkingskracht uitoefent dan de vier wereldreligies en 'misschien wel het grootst aantal bekeerlingen kan claimen is het paganisme, ofwel het 'nieuwe heidendom'. Het is een bonte verzameling van nieuwe religieuze bewegingen waaronder occulte en esoterische groepen zoals spiritisten en wicca aanhangers. Het zijn nieuwe vormen van religie die zich vaak beroepen op oude bronnen en praktijken. Zo noemt de wicca zich een voortzetting van de vroegere heksenbeweging. Volgens sommige statistieken hebben de nieuwe religieuze bewegingen in Nederland een half miljoen aanhangers! Er is weinig onderzoek gedaan naar deze bewegingen. Kenmerkend is dat ze geen eenduidige leer hebben en dat er veel eigen interpretatie is. Gek genoeg wordt het paganisme in dit boek nauwelijks besproken. Een uitdaging voor de auteurs om als vervolg op dit boek dit nieuwe heidendom zorgvuldig te onderzoeken en te beschrijven.

Interreligieuze dialoog
De term 'interreligieuze dialoog' zal vanuit de evangelisch reformatorische kerken niet meteen positief geduid worden. Het kan snel in verband worden gebracht met een wereldraad van kerken stijl, voortkomend uit een vrijzinnig protestantisme en humanisme, die in de jaren zeventig en tachtig niet meteen geleid heeft tot een krachtig christelijk getuigenis. Hier werd veel eerder de missionaire taak van de kerk om het evangelie te verkondigen naar de achtergrond gedrongen. Daarom heeft deze aanpak sceptische reacties ontvangen in evangelische en reformatorische kringen. De schrijvers zijn dan ook niet voor een dialoog op inclusivistische gronden. Het inclusivisme gaat er vanuit dat er sporen van heil aanwezig zijn in andere religies, en zelfs dat meerdere religies uiteindelijk aanspraak kunnen maken op 'de waarheid'. De auteurs van dit boek verdedigen een nieuwe manier van dialoog en zending, namelijk een 'pluralistische dialoog'. Dit model houdt rekening met de exclusivistische standpunten van de diverse religies. Standpunten waarbij verschillende godsdiensten uitgaan van hun eigen waarheid. Een pluralistische dialoog is niet mondiaal hanteerbaar, maar alleen mogelijk in West Europa, toegesneden op een democratische en pluralistische samenleving waarin verschillende religies bestaan, zonder dat één daarvan een dominante positie inneemt en meer politieke machtsmiddelen heeft dan anderen. Dat betekent voor missionair ingestelde christenen dat dit soms tegen hun gevoel en normen in gaat. Maar misschien kan er meer vertrouwen uit voortkomen, waarbinnen de gesprekken met anders gelovigen dieper kunnen gaan en zelfs het unieke van het christelijk geloof gedeeld kan worden: het feit dat God zelf door Jezus Christus naar de mensen is toegekomen en het feit dat dit in geen andere godsdienst voorkomt.

Diederick Eikelboom is directeur van ECM Nederland. ECM is een gemeentestichtende zendingsorganisatie die zich met zo'n 200 medewerkers uitsluitend richt op Europa.