www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

Uitverkoren volk?
Bijbellezen met het oog op het Israëlisch-Palestijns conflict
Walter Brueggemann
Uitgeverij Boekencentrum Zoetermeer, september 2017
ISBN 9789023951773
Pagina's: 96
Paperback
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Oudtestamenticus Walter Brueggemann stelt indringende vragen bij de complexe relatie tussen het Israël uit de Bijbel en het Israël van nu. Hij werkt dit in Uitverkoren volk uit in vier thema’s: het Israëlisch-Palestijns conflict, de relatie tussen de huidige Israëli’s en het bijbelse uitverkoren volk, de landbelofte aan Mozes, en het zionisme.

Bij elk thema zijn gespreksvragen opgenomen, zodat parochies en gemeenten dit explosieve thema vreedzaam en constructief aan de orde kunnen stellen.

..

2. Profetisch Perspectief - maart 2018 - www.profetischperspectief.nl

Uitverkoren volk?

Boekrecensie door Jaap de Vreugd

Onder de titel Uitverkoren volk? verscheen onlangs een uit het Engels vertaald boek van de Amerikaanse oudtestamenticus Walter Brueggemann. De ondertitel luidt: Bijbellezen met het oog op het lsraelisch-Palestijns conflict. Daarmee is de focus duidelijk aangegeven. Het boek werd in september gepresenteerd op een zogenaamde inspiratiedag van Kairos-Sabeel, een fusie van twee organisaties die zich beijveren om de Palestijnse bevrijdingstheologie in de Nederlandse kerken voet aan de grond te doen krijgen.

Wie kennisneernt van het boek, begrijpt waarom deze organisatie lyrisch is over de overwegingen van Brueggemann. Niet zonder voldoening vermeldt ds. Jan den Hartog (een van de voormannen van Kairos-Sabeel) in het voorwoord dat Brueggemann zich aanvankelijk liet kennen als fervent verdediger van de staat Israel, maar 'jarenlang onderzoek naar Bijbelse verbondsteksten, veranderingen in de politieke machtsverhoudingen in dit deel van het Midden-Oosten en niet in de laatste plaats de kennismaking met Joodse critici van Israels machtspolitiek, leidden bij hem tot kritische toetsing van gevestigde opvattingen'. In de gang van het boek zal blijken dat die kritische toetsing neerkomt op een felle kritiek op de politiek van Israel, waarbij de beschuldigende vinger regelmatig eenzijdig richting Israel wijst. Een complete bekering dus.

Brueggemann laat zich helernaal meenemen in de Palestijnse anti-Israelretoriek van bijvoorbeeld Naïm Ateek: Israel is de wrede bezetter, de onderdrukker, die land steelt, het leven van de Palestijnen doelbewust onmogelijk maakt door stelselmatig de Palestijnse mensenrechten te schenden, geen enkele afspraak na te komen en elke vredesregeling te blokkeren, enzovoorts. Een enkele keer zegt Brueggemann, waarschijnlijk om een soort evenwicht te suggereren in zijn stellingname, dat ook de Palestijnen moeten stoppen met geweld, maar tegelijk wordt de indruk gewekt dat dat geweld eigenlijk heel goed verklaarbaar is vanwege het 'barbaarse optreden' van de machthebber Israel. Geen woord over de Palestijnse Jodenhaat, waarmee zelfs kinderen worden vergiftigd, over de beloning van anti-Joodse terreur, over blinde haat die het vermoorden van Joden prijzenswaardig acht, enzovoorts. Geen woord ook over de achtergronden en oorzaken van het conflict, die al teruggaan tot ver voor de stichting van de staat, nee, de ellende begon toen Israel in 1948 als een koloniaal project door de westerse wereld in Palestina werd gedropt zonder rekening te houden met de Arabische belangen.

Niet dat Brueggemann deze laatste dingen op deze manier formuleert; dat doen de Palestijnse theologen van Sabeel wel, en hun aanhangers bij Kairos-Sabeel ook, evenals de Anglicaanse dominee Stephen Sizer, die ook op de bovengenoemde inspiratiedag aanwezig was. In koor verkondigen zij regelmatig de boodschap van de ongelooflijke ramp die het Palestijnse volk trof, toen Israel als Joodse staat op het toneel verscheen. Maar ook zonder het exact zo te formuleren wekt Brueggemann voortdurend de indruk hiermee in te stemmen.

'Giftige ideologie'
Waar Brueggemanns kritiek zich vooral op richt, is de 'zionistische claim' (het woord is van hem) van de begrippen 'uitverkiezing' en 'landbelofte' in de politiek van de moderne staat Israel, en de manier waarop 'christenzionisten' deze claim steunen. Voor beide posities heeft hij maar één term: giftige ideologie. In een paar hoofdstukken bespreekt hij: Gods uitverkoren volk, Heilig land? en Zionisme en Israel. In het hoofdstuk over de uitverkiezing bespreekt hij de verschillende lijnen en tradities die volgens hem in het Oude Testament over deze zaak te vinden zijn. Hij houdt wel staande dat Bijbels gesproken Israel Gods uitverkoren volk is, en wijst de gedachte af dat de kerk de plaats van Israel zou hebben ingenomen in Gods verkiezing, al huldigt hij wel de mijns inziens onhoudbare mening dat Paulus en Petrus de eerste aanzetten voor de latere vervangingstheologie gegeven zouden hebben. Wanneer echter 'verkiezing' gebruikt wordt als zelfverheffing en zelfrechtvaardiging tegenover anderen, wordt het volgens Brueggemann gevaarlijk. Dat zal waar zijn, maar ik heb nooit Joodse stemmen in deze richting horen spreken. Brueggemann is echter van mening dat dat op grote schaal gebeurt in de staat Israel. Vandaar het vraagteken in de titel: het Joodse volk is uitverkoren, maar dat heeft niets met de staat te maken. Er is volgens Brueggemann een substantieel verschil tussen Israel als volk van het verbond en een staat die bestaat bij de gratie van militaire macht. Ik moest hierbij denken aan de felle discussie die indertijd in de Protestantse Kerk in Nederland is gevoerd toen de kerkorde voor de te vormen gefuseerde kerk moest worden vastgesteld. Het concept stelde dat 'de kerk zich onopgeefbaar verbonden weet met Israel'. Na discussie werd daaraan helaas toegevoegd: 'het volk Israel'. De kerk is solidair met het volk, maar niet met de staat. Zo kun je volhouden dat je zeker niet anti-Joods bent en tegelijk de handen vrijhouden om stevig uit te halen naar de staat - wat dan ook op grote schaal gebeurt. Iets dergelijks dus nu bij Brueggemann.

Grote boosdoener
Dat brengt me bij de landbelofte: ook hier een overzicht van de verschillende lijnen en tradities in de Schriften volgens de oudtestamenticus. Laat er sprake zijn van een beloofd land; dat heeft volgens hem - alweer - niets te maken met de staat Israel. Vervolgens komt het zwaartepunt van zijn betoog: zionisme en Israel. Opnieuw een Bijbels overzicht van de betekenis van Sion in de visie van Brueggemann, en ook dat heeft weer - het wordt eentonig - niets te maken met de staat Israel. Het zionisme is de grote boosdoener, vooral wanneer de relatie wordt gelegd met Bijbelse beloften en profetieen. Enkele citaten: 'De beweging legde een sterk verband met de traditionele Bijbelse opvatting omtrent het herstelde, herrezen Jeruzalem.' Brueggemann geeft een nogal negatieve schets van de ontwikkeling van het zionisme en de christelijke steun daaraan. 'Dit zionisme liep uit op de stichting van de staat Israël in 1948. Deze staat werd gepresenteerd als de vervulling van de oude beloften omtrent Sion.' In 1967 vielen in de Zesdaagse Oorlog door Jordanië bezette gebieden in de handen van Israel; 'het resultant was een geharnaste vorm van zionisme, dat wanhopige ambitie paarde aan een ideologie die niet bereid was tot compromissen. Deze vorm van zionisme steunde de staat Israel en zijn veiligheid tegen elke prijs. In het kielzog daarvan werd de theologische fundering handig verbonden met de groeiende militaire macht en de internationale empathie voor Israel dat was opgestaan uit de Shoah.' Het is duidelijk: hier is sprake van een harde ideologie: '...de reductie van Sion tot zionisme als onbuigzame ideologie reduceert de solidariteit van God met Zijn volk tot een eendimensionale mogelijkheid, met alle gevaren van dien.' 'Elke ideologie die geloofsfeiten aanwendt voor eendimensionaal gebruik om daarmee zichzelf boven elke kritiek te verheffen, verdient een uiterst kritische benadering.' Brueggemann vindt dat hij zichzelf daarmee plaatst 'in de traditie van de profeten van weleer, met hun kritische opstelling ten opzichte van de elite van Jeruzalem, voorzover daar een religieus systeem in stand gehouden werd dat theologie in dienst stelde van een ideologie. Omdat elke geharnaste ideologie theologie reduceert tot idolatrie, blijft kritische theologie onmisbaar.' En Brueggemann vindt blijkbaar dat hij die kritische theologie levert. Christelijke theologen moeten de ideologie van het zionisme met profetische kritiek ontmaskeren en de staat Israel in staat van beschuldiging stellen vanwege het misbruik van de Bijbel, waar uiteindelijk de Palestijnen de dupe van zijn. Ik bespeur hier een vorm van christelijke of kerkelijke hoogmoed die ons uit het verleden maar al te zeer bekend is: we slaan Israel om de oren met de eigen Joodse traditie.

Eerlijk gezegd valt mijn mond open van verbazing als ik deze mix van liberale, historisch-kritische manier van Bijbellezen en linksige politieke overtuigingen lees. Over ideologie gesproken! Natuurlijk is kritiek op de staat Israel en diens politiek mogelijk. Maar hier worden de fundamenten van de Joodse staat Israel onderuitgehaald. Zionisme is in de negentiende eeuw niet zomaar uit de lucht komen vallen als een politiek-nationalistische stroming. Daar is de eeuwenlange traditie van Sionsverlangen, zich uitend in de liturgie, daar zijn de profetische beloften van herstel en wederkeer, daar zijn de blijvende verkiezing en de ongebroken verbonden. Het kan niet de taak van de kerk en van de theologie zijn daar vraagtekens bij te plaatsen en zich opnieuw boven Israel te verheffen. Het zal duidelijk zijn dat ik dit boek op geen enkele manier kan aanbevelen. Het helpt zeker niet om de tegenstellingen te overbruggen die er in de kerken zijn als het gaat over Israel.

1.   Werkgroep Vanuit Jeruzalem - 11 september 2017 - http://werkgroep-vanuitjeruzalem....

Uitverkoren volk?

Boekrecensie door G.A. van der Spek - Begemann

In zijn nieuwste publicatie, Uitverkoren volk?, wil Brueggemann aan christenen uitleggen hoe je de Bijbel moet lezen in de context van de actualiteit en dan met name die van het Israëlisch-Palestijns conflict. Zijn bedoelingen lijken oprecht, omdat hij de Bijbel serieus wil nemen.

Zijn stelling dat het Israël van de Bijbel niet congruent is met Israël nu, vormt wel het fundament van zijn betoog. Deze grondstelling is duidelijk aanvechtbaar en heeft zijn denken op het verkeerde been gezet. 

Eerst zou je denken dat hij met die stelling een open deur intrapt, want Abraham reed niet op de fiets, internet bestond nog niet, enz. enz. Maar hij doelt niet op moderne techniek maar op de politieke gestalte die Israël heeft, als staat. En daar voegt hij dan in één adem zijn aanvechtbare kritiek op Israëls regering aan toe. Misschien moet je zeggen dat zijn kritiek op de regering debet is aan zijn bezwaar tegen de staatsvorm. Echter, ook in de Bijbel kent Israël al de staatsvorm, in de koningentijd. De staatsvorm was die van een koninkrijk, net als vandaag bij voorbeeld Nederland. Dat toen geen kritiek mogelijk was, dat het volk toen bestond uit heilige boontjes, kun je niet beweren: dat hebben de profeten wel verteld…

Het is de vraag of Brueggemanns Bijbel wel congruent is met die van toen, met die van Jezus en de apostelen, d.w.z. het Oude Testament. Het door de kerk toegevoegde NT heeft die Bijbel niet veranderd, maar vertelt ons juist dat God zijn plannen doorzet, dank zij het geloof van Jezus. Het vertelt ons dat God zijn volk in genade heeft aangenomen door aan het volk Jezus’ geloofsgehoorzaamheid als gerechtigheid toe te rekenen, ja zelfs aan de heidenen die het willen geloven.

Het is bekend dat de vrienden van Sabeel (daar hoort Brueggemann bij) het opnemen tegen Israël en voor de zwakkere Palestijnen. Ze vragen zich niet af waarom Israël zijn militaire sterkte optimaal moet onderhouden; het wordt alleen maar als verwijtbaar gedrag gezien. Wel wordt in een soort van evenwichtstheologie door Brueggemann gesteld dat ook (!) de Palestijnen moet stoppen met geweld, maar de oorzaken van het conflict betrekt hij niet in zijn beoordelingen. Alsof Israël zomaar uit haat Palestijnen vervolgt en vermoordt. Je vraagt je af of hij zelf wel op de hoogte is van de feiten op de grond, die hij ons graag zegt te willen voorhouden. Of hij wel weet dat het vermoorden van Joden zeer prijzenswaardig wordt geacht en ook wordt beloond. 

Brueggemann en alle Sabeelvrienden kennen niet de geschiedenis of… willen die niet kennen. De beroemde/beruchte “historicus” Ilan Pappé, die je lid zou kunnen noemen van EAJG (Een Ander Joods Geluid) heeft eens durven zeggen: feiten doen er niet toe. Terwijl Brueggemann in deze publicatie de christenen juist de “feiten op de grond” onder ogen wil brengen… 

Zij kijken slechts naar de huidige omstandigheden waarin de Palestijnen sinds 1948 zijn terecht gekomen en zij laten bij wijze van spreken de geschiedenis beginnen na 1967, toen Israël door een Godswonder de vernietiging was ontkomen. 

Ook in de Bijbel had Israël te kampen met “de volkeren rondom”. Het leger heeft Israël toen (tot aan de ballingschap), bijvoorbeeld onder David, en ook nu, beschermd tegen vernietigingsagressie – uiteraard onder Gods bescherming; ook toen, ook nu.

Hier gaan wij niet de geschiedenis vanaf 1917 (aanloop naar het huidige Israël) uiteenzetten, maar we willen wel in herinnering brengen dat in de regio (met uitzonderingen die de regel bevestigen, zoals de voorganger van de groot-mufti van Jeruzalem die bevriend was met Hitler) altijd al haat heeft bestaan tegen de Joden en dat al voor 1948 alles in het werk is gesteld om een Joodse staat te voorkomen en vervolgens, na 1948, om die toch weer van de kaart te vegen. Aan Israël wordt een groot-Israël gedachte verweten en daarmee wordt overgeslagen dat Israël ja heeft gezegd tegen het voor de Joden zeer ongunstige verdelingsplan uit 1947. Bovendien is overduidelijk dat de haat direct gelieerd was, en is, aan de groot-Palestina-gedachte, waarover de Arabische landen onderling elkaar de macht hebben betwist. Israël heeft zich niet bezondigd aan imperialisme, doch steeds verdedigingsoorlogen moeten voeren.

Brueggemann en geestverwanten stellen de onvoorwaardelijkheid van de landbelofte discutabel en wijzen daarvoor op de ballingschap. Maar Israëls home-land is altijd door Israëls home-land gebleven, waarnaar het altijd weer, ook in de vorige eeuw, mocht terugkeren: het is nooit definitief overgegaan in handen van een andere eigenaar. Wie tijdelijk zijn huis uit moet en noodgedwongen anderen daarin moet toelaten, blijft daarom nog wel de eigenaar. Het was Ben Gurion die in een brief aan zijn zoon geschreven heeft dat er in het land genoeg ruimte zou zijn voor ook de toenmalige niet-Joodse bewoners.

Hoewel Brueggemann de vervangingstheologie afwijst lijkt hij toch een tik van die molen te hebben overgehouden omdat hij er moeite mee heeft dat Israël de eerste plaats behoudt, niet alleen in de theologische sfeer, maar ook in het Midden-Oosten. Hij heeft het bij voorbeeld niet over Genesis 12 - waar overduidelijk door God is gesteld dat de Palestijnen gezegend zullen worden als zij op zijn minst de staat Israël zullen erkennen. Want alle volken die Abraham zegenen zullen gezegend worden. God heeft geen verbond gesloten met een vrome geloofsgemeenschap, maar met de nakomelingen van Abraham, Izak en Jakob. Dor wa dor, van geslacht tot geslacht is zijn trouw. Aan hen heeft Hij het land beloofd. Ook als wij ontrouw zijn: Hij blijft trouw – staat in het NT. 

Wie de Palestijnen echt wil helpen, moet hen wijzen op Genesis 12. En zelfs wie niet in openbaring gelooft kan toch minstens nog zeggen dat dit alles in Israëls boek geschreven staat, en zal ook eerlijkheidshalve dan moeten toegeven dat geen volk zo zelfkritisch geschreven heeft als Israël. 

Het blijft een indroevige zaak dat ook christenen aan Israël die eerste plaats, niet lijken te gunnen. Christenen als Brueggemann, die Israël en de vrienden van Israël de les willen lezen, zijn nog nooit genezen van de christelijke hoogmoed, die Paulus al zag aankomen.

Vrede zij over Israël!