www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Endlösung
Het lot van de Joden 1933-1949
Cesarani, David
Atlas Contact, Amsterdam, 2018
1056 pagina’s
€ 44,99
ISBN: 9789045034904
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Endlösung – de ‘definitieve oplossing van het Joodse vraagstuk’ – is een briljante, complete en diepzinnige geschiedenis van de Holocaust, met ruime aandacht voor wat daaraan voorafging en wat erop volgde. Cesarani beschrijft chronologisch en thematisch het verloop van de vervolging en vernietiging van de Europese Joden in de twintig verschillende landen, waaronder Nederland en België. Hij heeft daarbij al het onderzoek van de laatste halve eeuw verwerkt, maakt veelvuldig gebruik van brieven en dagboeken van tijdgenoten en ooggetuigen en laat zien hoe nauw de vervolging vervlochten was met het verloop van de oorlog zelf. De betrekkingen tussen vervolgers en vervolgden staan steeds centraal en ook lastige kwesties van onderdrukking, collaboratie, verzet en voortgaande ontmenselijking komen uitvoerig aan de orde. Endlösung is een meesterwerk dat wezenlijk bijdraagt aan meer inzicht in de zwartste periode uit de Europese geschiedenis van de 20e eeuw.

..

1. - 11 augustus 2020 - www.uitdaging.nl 

Grondige update Holocaustgeschiedenis

Recensie door Marco van Putten

In Europa was er een tijd waarin gedacht werd dat Joden de oorzaak waren van alle onheil. In Duitsland kwamen Nationaal-socialisten door deze volksmythe aan de macht. In ‘Endlösung’ beschrijft David Cesarani hoe dit leidde tot een poging de Joden te vernietigen. Hoe deed hij dat?

De ‘Eindoplossing’ van Nazi-Duitsland was bedoeld om de vermeende invloed van Joden aan te pakken. Het verhaal hierover zou echter tot nu toe gefragmenteerd zijn, erg beperkt (bijvoorbeeld focus op Auschwitz) en heel subjectief (persoonlijke getuigenissen). Tegenwoordig is er veel meer bekend, maar een totaal overzicht en een grondige update is uitgebleven. Cesarani (1956-2015) probeert dat met zijn boek te doen. Hij was hoogleraar Moderne Geschiedenis en Sjoa‘ (Holocaust) onderzoeker.

Boekanalyse
Dit boek begint met een Inleiding en een Proloog. Daarna volgen acht hoofdstukken. De rode draad is de wereld- en oorlogsgeschiedenis. Elk hoofdstuk staat voor een tijdsperiode, waarbij de meeste aandacht gaat naar 1939-1943. Lastige kwesties worden beschreven, zoals onderdrukking, collaboratie en ontmenselijking. Uit allerlei documenten, zoals brieven, rapporten en dagboeken, wordt geciteerd en levens van Joodse slachtoffers worden gevolgd. Daarna volgt een Epiloog en een Conclusie. Het boek is voorzien van een leeslint, woordenlijst, eindnoten met meestal bronvermeldingen (89 pagina’s!), literatuurlijst en personenregister.

Jodenhaat
Cesarani stelt dat de Nazi’s nogal inconsequent, opportunistisch en verdeeld waren en dat hun ideologieën gebaseerd waren op simplistische veronderstellingen, inschattingsfouten en ernstige tegenstrijdigheden. Maar hun overheidsbeleid stond in het teken van antisemitisme: een Darwinistische strijd tegen het Jodendom. Racisme had topprioriteit. De sterke (de Ariër) moest het zwakke (de Jood) vernietigen om voor te bestaan, want Joden zouden hun ernstig bedreigen.

Naarmate de oorlog vorderde werden de Joden onderling ook steeds haatdragender en zeiden steeds vaker hun Jodendom vaarwel. Ze begingen steeds grotere misdaden tegen elkaar. Het werd steeds meer: ieder voor zich.

Conclusies
Volgens Cesarani was de ‘Endlösung’ veel minder systematisch en gepland dan tot voor kort gedacht. Het zou ad-hoc, klungelig, ongeordend, inconsequent en geïmproviseerd zijn geweest. Het een zou tot het ander hebben geleid. Maar daardoor niet minder boosaardig, gruwelijk en verwoestend. Maar het had nooit uitgevoerd kunnen worden zonder hulp van anderen, zoals het Duitse leger, en buiten Duitsland van rechtse groeperingen, overheidsbeambten (politie en leger) en de lokale bevolking. Het hielp ook dat de internationale politiek geen prioriteit gaf aan het lijden van de Joden. Meest dubieus was het Britse beleid. Verder zou Polen verhoudingsgewijs buitengewoon diepe ellende hebben geleden en zijn de meeste oorlogsmisdadigers er na de oorlog redelijk tot goed van af gekomen.

Evaluatie
Dit boek is monumentaal en schokkend. Het verslag is grimmig, luguber en onthutsend. Het bespreekt schijnbaar alles en met veel details vanuit de optiek van de Joden, waardoor het beeld over dit onderwerp enorm verscherpt. Opwindend is te lezen hoe tegen oorlogseinde steeds meer Joden in getto’s en kampen in opstand kwamen. Dit boek wordt zeer aangeraden voor de geïnteresseerden.