|
www.vergadering.nu Recensie-index www.vergadering.nu
2
RECENSIES
 Heeft de kerk zichzelf overleefd?
beschouwingen over de rol van de kerk in de moderne samenleving
Gerard Dekker
Uitg. Meinema, Zoetermeer 2010
244 blz. € 19,90
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl
2.
Nederlands
Dagblad
- 1 februari 2010 - www.nd.nl
Heeft de kerk zichzelf overleefd?
Boekrecensie door James Kennedy
Gerard Dekker heeft een lange staat van dienst als godsdienstsocioloog, een specialisatie die in het ontkerkelijkte Nederland steeds minder beoefenaars kent. Naast tal van eigen boeken en artikelen heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan de ‘God in Nederland’-onderzoeken, die ons sinds 1966 periodiek waardevolle informatie verschaffen over de religieuze denkbeelden van Nederlanders.
Maar in het laatste decennium heeft Dekker zich vooral ontpopt als criticaster van de protestantse kerkelijke top. In 2004 liet Dekker, die toen in de (synodaal) Gereformeerde Kerken actief was, publiekelijk weten dat hij met zijn kerk de fusie tot de Protestantse Kerk in Nederland niet zou meemaken. Zijn aanklacht tegen de kerkelijke leiding die in zijn beleving kortzichtig was en leed onder een gebrek aan realiteitszin, vormde de basis voor zijn boek Een moeizaam gevecht Mijn geschiedenis met de kerk uit 2005. De kerk lost niets op, was de titel van een boek dat kort daarop verscheen.
Het kan daarom niet verrassen dat dit nieuwe boek gericht is op de PKN en vooral op de ‘landelijke organisatie’ van die kerk. De vraag in de titel Heeft de kerk zichzelf overleefd? wordt door hem voor deze kerkelijke organisatie bevestigend beantwoord.
Maar dat geldt pertinent niet voor de kerk als geheel, beklemtoont Dekker.
Op de kracht van die kerk lijkt hij nog te hopen, hoewel die hoop soms meer wegheeft van een uiting van geloof dan van vast vertrouwen. Het Protestants Landelijk Dienstencentrum in Utrecht is een ander verhaal; dit instituut is volgens Dekker niet meer van deze tijd en zou zich beter kunnen opheffen.
Doodlopend
Hoewel Dekker dit laatste niet onomwonden stelt, lijkt het wel de strekking van zijn boek. Dekker zelf formuleert voorzichtig en academisch.
Het is duidelijk dat dit boek is geschreven door een socioloog die voor zijn lezer graag de kernbegrippen van zijn vak uiteenzet. Vooral de eerste hoofdstukken zijn leerzaam en beschrijvend; er zit nauwelijks vaart in.
Maar dat is ook deel van zijn strategie; om onweerlegbaar te laten zien dat uit heel de geschiedenis en allerlei onderzoeken is gebleken dat de pogingen van de PKN (of welke kerk dan ook) om maatschappelijk relevant te zijn uiteindelijk doodlopende wegen bleken te zijn.
Deze wegen zijn volgens Dekker om twee redenen doodlopend. In de eerste plaats omdat de kerk in de moderne tijd steeds meer ‘cultuurvolgend’ is geworden en niet ‘cultuurvormend.’
Sterker nog, de moderne samenleving staat een vormende rol voor de kerk niet toe. Kerken mogen wel een steentje bijdragen aan een betere samenleving – graag zelfs – maar ze moeten wel hun plaats kennen; de samenleving is niet gediend van een werkelijk kritisch geluid. Een dominante samenleving houdt een zwakke kerk in het gareel. Dat de ‘wereldlijke’ cultuur van vandaag niet alleen seculiere maar ook christelijke elementen omvat, draagt bij aan het onvermogen van de kerk om iets anders te zijn dan culturele trendvolger.
Bovendien is de christelijke presentie in de samenleving vaak zichtbaar buiten de kerk, iets dat de kerkelijke leiding niet wil erkennen. Dekker beklemtoont dat het een illusie is om te hopen op een kerk die erin zal slagen om een leidende, onafhankelijke stem in de samenleving te zijn.
Wat Dekker nog meer dwars lijkt te zitten is de tweede reden, dat een kerk die zich als maatschappelijke organisatie profileert minder ‘kerk’ wordt. Hij wijst er op dat heel veel PKN-leden zeggen dat zij niets hebben met het geloof. Deze trend wordt versterkt door de historische ontwikkeling binnen kerken waarbij een theologische oriëntatie steeds meer wordt verdrongen door sociale doeleinden.
Een kerk die zich vooral als maatschappelijke vereniging profileert, verzwakt volgens Dekker haar vermogen om als geloofsgemeenschap sterk te staan.
Maar een kerk als de PKN, die vooral als gezaghebbend landelijk instituut wil voortbestaan, kan en wil deze ontwikkelingen niet erkennen. Deze kerk blijft volgens Dekker geloven in de illusie hét vehikel voor christelijke activiteit in de samenleving te zijn.
Kleine gemeenschap
Dekker bepleit een ‘tweeledige kerkvorm’ die een grondige reorganisatie van de PKN zou betekenen. De kerk zou in eerste instantie terug moeten keren tot haar kerntaak: de verkondiging van Gods Woord. Dat kan niet van hogerhand door een groots instituut worden geregisseerd, maar is de taak van ‘kleine gemeenschappen.’
Daarnaast – omwille van een samenleving die daar toch behoefte aan heeft – zou de kerk ook ‘nevenactiviteiten’ kunnen organiseren, die ten dienste staan van de maatschappij en slechts van ‘semi-kerkelijke’ aard zijn.
De organisatorische tweedeling van het Leger des Heils – waarin geloofsgemeenschap gescheiden bestaat naast maatschappelijke hulpverlening – is volgens Dekker een model dat navolging verdient. Zo krijgt de kerk een heldere organisatie en een strakke taakverdeling, waardoor de verkondigende kerk van profanatie bewaard wordt en de wereld gespaard blijft van (nutteloze) pogingen van de kerk om het te sacraliseren.
Deze laatste gedachte neemt Dekker bewust over van Dietrich Bonhoeffer, wiens visie op de kerk al in De kerk lost niets op door Dekker als leidraad werd opgepakt. Maar het is ook een eerherstel voor de oude Kuyperiaanse visie op de kerk: de institutionele kerk moet zich beperken tot haar heilstaken en het maatschappelijke reilen en zeilen overlaten aan andere instanties. Hoewel beide theologen in zijn laatste boek niet uitvoerig aan bod komen, is hun invloed op Dekker nog altijd duidelijk zichtbaar.
Onheilsprofeet
Dekker-kenners zullen in Heeft de kerk zichzelf overleefd? geen radicale breuk met zijn recente werk ontdekken.
Wel is dit boek de meest comaat plete en uitvoerige uiteenzetting van zijn gedachten tot nu toe. Maar aan zijn roeping als onheilsprofeet van de Protestantse Kerk blijft hij trouw.
De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik Dekkers scepsis deel over de toekomst van de kerk als landelijk instituut en eveneens bezwaren heb tegen een kerk die vooral streeft naar maatschappelijk aanzien en relevantie en die zichzelf nog te belangrijk vindt om in de marges van de samenleving te staan. Maar het is de vraag of Dekkers gerichtheid op de PKN-top en zijn behoefte aan een reorganisatie van het kerkelijk instituut de juiste richting wijzen.
Het lijkt erop dat Dekker zelf nog te veel blijft hangen in landelijke, kerkelijke instituten, terwijl de actie daar niet te vinden is. Die zie je juist bij de lokale gemeenten, ook in de PKN. In dit opzicht blijft hij – net als zijn tegenstanders aan de PKN-top – steken in een verouderd kerkmodel en in een afgesloten debat. Ik mis een degelijke uiteenzetting over hoe ‘kleine gemeenschappen’ – al dan niet binnen de Protestantse Kerk – gestalte kunnen geven aan hun werkelijke roeping. Een bredere blik – waarbij ook meer aandacht is voor de migrantenkerken, de evangelischen, de gereformeerde gezindte of lokale PKN-gemeenten die het wel goed doen – zouden de vergezichten in dit boek verhelderd hebben.
Maar wie Dekker negeert gaat achteloos de toekomst in. Met veel kennis van zaken en met decennia ervaring in de kerk blijft hij een belangrijke gids voor protestanten die zich nu actief bezinnen op de rol van de kerk in deze tijd.
1.
Reformatorisch Dagblad
- 10 februari 2010 - www.refdag.nl
Prof. Dekker: Kerk moet terug naar kerntaken
Boekrecensie door Klaas van der Zwaag
Prof. G. Dekker: „De kerk wordt nu vaak beheerst door de strijd om te overleven en is te zeer gericht op zelfbehoud.”
BAARN – De rol van de kerk in de samenleving lijkt te zijn uitgespeeld. Toch zijn kerken constant bezig om te laten zien hoe maatschappelijk relevant ze wel niet zijn. „Kerken moeten zich bezighouden met hun kernactiviteit, de geloofsverkondiging, en maatschappelijke taken los daarvan maken”, vindt prof. dr. Gerard Dekker.
Prof. Dekker (78) waarschuwt in zijn nieuwste boek ”Heeft de kerk zichzelf overleefd? Beschouwingen over de rol van de kerk in de moderne samenleving” (uitg. Meinema, Zoetermeer) voor een al te groot zelfbeeld van de kerk in de moderne maatschappij. Hij heeft als godsdienstsocioloog al decennia geroepen dat de ontwikkelingen in de samenleving niet voorbijgaan aan de kerken. Ook zijn huidige boek bevat veel analyse van de kerk in de samenleving. De kerk heeft een groot functieverlies geleden en heeft haar monopoliepositie verloren, zo stelt hij vast.
Daarom is het des te schrijnender dat de kerk steeds probeert haar relevantie te bewijzen, vindt Dekker. Hij noemt het voorbeeld van oud-PKN-synodevoorzitter ds. G. de Fijter, die het project ”Churchweels” wilde opzetten als pendant van ”Greenwheels”, een organisatie die 24 uur per dag auto’s verhuurt. Want, zo redeneerde hij, daarvoor kan de overheid de kerk gemakkelijk subsidie geven. Dekker: „Daar gaat het dus om. Maar als Greenwheels zo succesvol is, waarom gaat de kerk dan iets doen dat een seculiere organisatie net zo goed, zo niet beter, kan?”
Lees verder...
|
