www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

De Missie van een genie
De spirituele wereld van orangist Willem Bilderdijk (1756-1831)
Bert Engelfriet
Uitg. Buijten & Schipperheijn Motief – Amsterdam 2010
224 pag.
€ 21,50
ISBN 9789058814968
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

WILLEM BILDERDIJK (1756-1831) was een veelzijdig man in een politiek encultureel woelige tijd. Hij maakte van dichtbij de gevolgen van deFranse Revolutie mee en werd in 1795 verbannen uit Nederland omdat hijde nieuwe regering niet erkende. Als jonge man leest hij alles wat losen vast zit. Later, als historicus, taalkundige, dichter en advocaatblijkt hij in staat om vanuit deze veelzijdigheid de maatschappelijkeontwikkelingen met scherpe blik te bezien. 

Welke intrigerende inzichten dit opleverde, maar ook tot welkeconflicten dit leidde, wordt beschreven in deze monografie. Het leverthet beeld op van een zeer boeiende persoonlijkheid met genialekwaliteiten. Zijn strijd tegen de geest van zijn tijd komt geenszinsvoort uit hang naar het oude of starheid. De opmerkzame lezer trektmoeiteloos lijnen naar deze tijd, waarvoor in de zijne de grondslagengelegd zijn. 

Dr. Lambertus Engelfriet studeerde Nederlands, filosofie en theologieen promoveerde op het onderwerp Bilderdijk en het jodendom. Hij isdocent en voorganger binnen de Protestantse Kerk Nederland.
 

1. Profetisch Perspectief - juni 2012 - www.profetischperspectief.nl

De missie van een genie

Recensie door Hubert Luns

Twee jaar geleden verscheen van de grote Bilderdijk-kenner Bert Engelfriet De missie van een genie – dat handelt over diens spiritualiteit. Reden om aan deze publicatie nu aandacht te geven, is het artikel De duistere nacht, elders in dit blad, waarin ik lijnen trek van Bilderdijk naar Johannes van het kruis.

In 1995 promoveerde Engelfriet op het onderwerp 'Bilderdijk en het jodendom'. In 1989 leverde hij een bijdrage aan een symposium over Bilderdijks persoonlijke bibliotheek, die in een bundel verscheen.

Eerst de titel. Met 'genie' doelt Engelfriet op een denken dat de autonome geest overschrijdt. De illusoire autonomie van de mens is een geliefd onderwerp voor Bilderdijk. 'Onder invloed van het denken van de Franse filosoof Descartes (1596-1650) is het denkende ik verzelfstandigd; dit subject bestaat slechts bij de gratie van het denken. ( .. ) Het verstand oordeelt niet autonoom, maar is afhankelijk van de notie van het goede, dat wél zelfstandig bestaat' (p. 59). 

Engelfriet wil niet zover gaan dat hij Bilderdijk – in de dienende rol van zijn verstand – een profeet noemt. Wat wel zeker is: zijn leven werd vanuit God geleefd en geïnspireerd. Dat maakte van Bilderdijk een onbegrepen en verguisde eenling. Hij probeerde zich te laten dirigeren door goddelijke ingeving en liet zijn hart niet knechten door de geest des tijds, de geestdrijverij van de demos. Nog steeds wordt zijn religieuze en literaire erfenis miskend, zoals in 1998, bij de publicatie van Hogere sferen door Joris van Eijnatten. Hij maakte hem uit voor een onbescheiden en luidruchtige individualist en had weinig goeds over voor de manier waarop Bilderdijk de christelijke traditie had verwerkt.

'De Missie van een genie' is een knap stuk werk met een schat aan gegevens en overwegingen. Het is niet vlot leesbaar, maar wie zich de moeite getroost, wordt zeker beloond; de laatste hoofdstukken vond ik het meest interessant.

Het valt op dat de index weinig gebruiksvriendelijk is. Jammer is het ontbreken van een analytische index, maar daar kan alsnog in worden voorzien door deze op SCRIBD te plaatsen (een soort Youtube voor publicaties).

Het mooie aan dit boek is dat het probeert de innerlijke leefwereld van Bilderdijk te ontrafelen aan de hand van zijn uitspraken, handelen en werk. Binnen zijn denken hebben christelijk geloof en de rol van Israël een centrale plek. Zijn opvattingen waren in zijn tijd uniek, maar passen uitstekend bij de uitgangspunten van Christenen voor Israël. 

Bilderdijk was een 'oorspronkelijk' denker (voor de componenten daarvan zie p. 97 e.v.). Vernieuwend hoefde hij niet te zijn want, zo stelde hij, niet elke nieuwe gedachte is noodzakelijk geworteld in het goddelijke. Alleen de uiting van het goddelijke is oorspronkelijk.

Als orangist en zo vlak na de Franse Revolutie had Bilderdijk veel te zeggen over de te volgen staatsinrichting. Als leraar heeft hij veel invloed gehad op enkele grote mannen uit zijn tijd. Groen van Prinsterer was zijn leerling alsook Isaac da Costa. Dat zegt genoeg. De plaats van het huis van Oranje in de geschiedenis van Nederland was voor hem een bijzondere. Van hem is dan ook het driespan `God, Vaderland en Oranje'.

Bilderdijk was een gedreven mens die zich niets aantrok van de communis opinio, al was ook hij een kind van zijn tijd. Hij was zeer belezen, een autodidact, was heel goed op de hoogte van het denken van Descartes, Goethe, Hegel, Kant, Leibnitz, Newton, Nietsche, Rousseau, Schopenhauer, Spinoza en Voltaire. Engelfriet spiegelt Bilderdijks denken aan elk van hen. Bilderdijk had altijd een eigenzinnig weerwoord (in de positieve zin des woords). Hij was ook vertrouwd met de mystieke schriften van het jodendom en dat komt hier in dit boek goed tot uiting.

Voor liefhebbers van de vaderlandse geschiedenis en voor hen die voor Nederland nog een religieuze toekomst zien weggelegd, een terugkeer tot God, ja voor hen is dit boek uitermate geschikt.