www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Tussen leer en lezen
De spanning tussen Bijbelwetenschap en geloofsleer
G.C. den Hertog en C. van der Kooi (red.)
Uitg. Kok, Kampen 2007
9789043511667
239 blz. € 17,50

1. Nederlands Dagblad - 15 februari 2008 - www.nd.nl

Pleidooi voor eerlijke omgang met de Bijbel

Recensie door EVERT JAN HEMPENIUS

"Mijn conclusie is, dat de gereformeerde theologie in een lastig parket zit. Enerzijds staat zij lijnrecht tegenover de moderne Bijbelwetenschap, in zoverre zij de Bijbel wil blijven benaderen vanuit de belijdenis dat wij daarin met het Woord van God te doen hebben. Anderzijds ziet zij de zin in van een meer historisch dan dogmatisch lezen van de Bijbel. Dat getuigt ook weer van een zekere affiniteit met de moderne Bijbelwetenschap, en van het verlangen om de Bijbelwetenschap niet door de dogmatiek te laten omklemmen", aldus dr. A. van der Dussen in: Tussen en leer en lezen. De spanning tussen Bijbelwetenschap en geloofsleer. Dit boek met bijdragen van verschillende auteurs is verschenen als weerslag van een symposium in 2004 georganiseerd door de Theologische Universiteit Apeldoorn en de theologische faculteit van de Vrije Universiteit te Amsterdam.

'Hoe gaan we in theologie en kerk op een eerlijke manier met de Bijbel om?' is de vraag waarop de diverse auteurs in dit boek proberen een antwoord te geven. In de inleiding stellen G.C. den Hertog (Apeldoorn) en C. van der Kooi (Amsterdam): "De verschillende benaderingen (Bijbelwetenschap en systematische theologie; EJH) komen heel scherp aan het licht bij de christologie (de leer over Jezus Christus; EJH). Zo roepen bijvoorbeeld debatten over het Bijbels getuigenis aangaande Jezus van Nazareth de vraag op of kerk en theologie in haar pogingen het christelijk geloof onder woorden te brengen, niet al te wijsgerig en al te ver hebben doorgeredeneerd over de' verhouding van 'goddelijk' en 'menselijk' en daarbij de Bijbel als tekst achter zich hebben gelaten." En: "Debatten over de Bijbelwetenschap geven aanleiding tot de vraag of het eigenlijk wel mogelijk is om vanuit een veelsoortig document als de Bijbel een actuele geloofsleer op te bouwen." Het is jammer dat de auteurs het debat over Jezus Christus niet iets meer hebben uitgewerkt.

Kloof
Het boek omvat een inleiding, tien bijdragen en een terugblik. Eerst beschrijven vier theologen hoe zij de kloof tussen Bijbelwetenschap en systematische theologie ervaren (dr. A. van der Dussen, dr. A.W. Zwiep, G. van Ek en dr. J.H. De Wit). A.W. Zwiep schetst daarin mede zijn persoonlijke ontwikkeling als Bijbelwetenschapper. Daarna laten dr. E. Talstra en dr. 0. Hofius zien hoe zij als Bijbelwetenschappers omgaan met systematisch theologische vraagstellingen. Vervolgens komt het spanningsveld praktisch in beeld. Wat kunnen systematisch theologen met verkregen inzichten van Bijbelwetenschappers? (Oude Testament: Psalm 110 dr. H.G.L. Peels en dr. C. van der Kooi; Nieuwe Testament: Handelingen 15:16 18 dr. J.H.L. Krans en G.C. den Hertog).

De confrontatie vindt dus vooral plaats in de laatste vier bijdragen. In de terugblik stellen Den Hertog en Van der Kooi echter: “Het woord confrontatie is wellicht minder of juist niet (cursief EJH) van toepassing op de bijdragen van de exegeet H.G.L. Peels en de systematisch theoloog C. van der Kooi over Psalm 110." Wel stellen zij voorzichtig: "hoogstens is er een verschil met de oudere systematische theologie". Dus het valt wel mee met de spanning?

Aangesprokene
Vervolgens stellen zij: "Van een confrontatie in eigenlijke zin tussen Bijbelwetenschap en dogmatiek is, zo lijkt het (cursief EJH), veel meer sprake tussen J.L.H. Krans en G.C. den Hertog. In hun inschatting en waardering van het Bijbelcitaat in Handelingen 15:16 18 lopen ze sterk uiteen en blijven ze tegenover elkaar staan. De vraag is evenwel of die verschillende waardering nu echt met het verschil te maken heeft tussen de methodiek van bijbelwetenschap aan de ene kant en dogmatiek aan de andere kant. Dat blijkt namelijk in het geheel niet het geval te zijn." (cursief EJH) Wat is er dan aan de hand? Krans distantieert zich 'als eenentwintigste eeuwer' van "Lucas' visie op de geschiedenis". Den Hertog roept hem op "nog even bij de tekst te blijven". Krans voelt zich als lezer niet meer aangesproken, Den Hertog weet zich wel aangesproken. Hier is de 'wens' van Talstra op zijn plaats, dat "Bijbellezende exegeten en dogmatici beide in de rol van de aangesprokene, de geadresseerde komen te staan".

Dit geldt zowel voor de professionele (wetenschapper) als voor de gewone lezer in zijn of haar eigen cultuur waar J.H. De Wit aandacht voor vraagt. In zijn interessante bijdrage gaat hij in op de vraag, wat er gebeurt "als gewone bijbellezers uit radicaal verschillende culturen en situaties eenzelfde Bijbelverhaal lezen en daarover met elkaar in gesprek raken".

Tekst en leer
De overkoepelende vraag is: hoe lees ik de Bijbel? Dit is het veld van de hermeneutiek, de wetenschap van het totale proces van lezen, begrijpen (Bijbelwetenschapper) en ook het proces van het zich eigen maken van teksten (systematisch theoloog). De hermeneutiek bevraagt zowel de Bijbelwetenschapper als de systematisch theoloog. Daarom vind ik het jammer dat het 'rondje geschiedenis' in de inleiding zich voornamelijk beperkt tot de theologische ontwikkelingen in Nederland, mede onder invloed van enkele belangrijke Duitse theologen. Dit rondje eindigt bij G.C. Berkouwer en H.M. Kuitert.
Jammer, omdat er geen aandacht is voor hedendaagse ontwikkelingen in de Engelstalige wereld (o.a. Vanhoozer), die mijns inziens zeer de moeite waard zijn om te doordenken. In de terugblik willen Den Hertog en Van der Kooi namelijk terug naar G.C. Berkouwer en zijn gedachten over de verhouding tussen het goddelijke en menselijke aspect van de Schriften, zijn correlatiegedachte. En zo hopen zij dat in de lijn van H. Bavinck en Berkouwer "de systematische theologie volop de ambachtelijkheid van de Bijbelwetenschappen serieus neemt en de Bijbelwetenschap haar theologische taak waarneemt". Is dit de weg uit het lastige parket (Van der Dussen)? Kortom, deze bundel vraagt om een vervolg, mogelijk met de titel: Tussen tekst en leer.

Tussen leer en lezen is vooral bestemd voor mensen die zijn ingevoerd in deze problematiek en geïnteresseerd zijn in Bijbelwetenschap, systematische theologie en hermeneutiek.