www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen
De kern van de 'Openbaring van Johannes'.
Dr. D. Holwerda
Uitg. Kok, Kampen 2006
79 blz. € 12,50
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Dit boek bevat niet een doorlopend commentaar op de tekst van Openbaring, maar laat zien waar het in dit bijbelboek ten diepste om draait.
De auteur toont op grond van nauwkeurig onderzoek aan, dat de eerste negentien hoofdstukken van dit bijbelboek gaan over de joodse oorlog (66-70) en dat het geschreven is in de herfst van 67. 
Hij legt uit waar het in Openbaring over gaat, te weten het oordeel over het Israël dat Christus verwerpt; en tevens waar het in dit bijbelboek om gaat, namelijk de christenen in verdrukking te bemoedigen door hun een toekomst in vrijheid in het vooruitzicht te stellen.

Dr. D. Holwerda (1920) is emeritus hoogleraar Griekse taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen.

1. Nederlands Dagblad - 29 december 2006 - www.nd.nl 

Jeruzalem heeft niets met waterstromen

Recensie door Evert Jan Hempenius

Dit nieuwe boek heeft een treffende titel. Meer en meer spreken mensen over 'Openbaringen' (meervoud), terwijl het gaat over de (laatste) openbaring (enkelvoud) die Jezus Christus aan Johannes heeft getoond (Openb. 1:1 3). 'Openbaringen’ wekt namelijk de indruk dat het over meerdere, verschillende openbaringen gaat. Dat is niet het geval. Verder spreekt Holwerda over 'aan Johannes' en niet 'van Johannes.' Beide vertalingen zijn mogelijk. De keus van de schrijver
doet recht aan herkomst: van Christus aan Johannes.

De titel Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen is ontleend aan Hosea 11:1, waar de profeet de uittocht uit Egypte (Ex. 4:22,23) in herinnering roept. Matteüs ziet dit opnieuw werkelijkheid worden, wanneer Jezus met Jozef en Maria naar Nazaret terugkeert, na een noodgedwongen verblijf in Egypte (Matteüs 2). Holwerda past dit nu toe op de kern van de boodschap van 'Openbaring.' De grote Herder leidt zijn volk uit de verdrukking. Er is veel dat daarvoor pleit, gezien het grote aantal herinneringen aan de uittocht. Zo zingen de verlosten in Openb. 15:3 4 het lied van Mozes (Ex. 15) en het lied van het Lam.

Het boekje is niet een doorlopend commentaar op de tekst, maar een verdere uitwerking van eerdere gedachten, namelijk dat Openbaring 1 19 gaat over de Joodse oorlog (66 70) en geschreven is in de herfst van het jaar 67. Dat is de centrale gedachte. Het gaat volgens de schrijver over het oordeel over het Israël dat Christus verwerpt en het bemoedigt christenen in druk. Holwerda wil daarbij terecht goede aandacht geven aan de rol van het Oude Testament. "Men kan het Nieuwe Testament ... niet verstaan zonder thuis te zijn in wat God onder het Oude Testament had gedaan." Verder schrijft hij in een excurs over de 'Bileamfiguur' (Openb. 2:14) en heeft hij twee aanhangsels opgenomen die zijn centrale gedachte ondersteunen. Het eerste gaat over Matteüs 23, de rede van Jezus over de laatste dingen. Het tweede over 1 Petr. 5:9, waar hij steun vindt voor de uitleg dat 'Babylon' in Openbaring staat voor Jeruzalem en niet Rome.

Zeven bergen
De datering van Openbaring is lastig en tot nu toe onbeslist. Enkele uitleggers menen dat het geschreven is in de tijd van keizer Nero, rond het jaar 68. De meerderheid stelt de datering later, ten tijde van Domitianus (92). Een datering rond de Joodse oorlog komt niet vaak voor. Nadat Holwerda heeft uitgelegd dat de 'geestelijke' benamingen Sodom en Egypte wijzen op Jeruzalem stelt hij: “ligt het voor de hand ook de 'mysterieuze' naam Babylon in Op. 17,5 als benaming van Jeruzalem op te vatten". En: "het is namelijk van essentieel belang voor het recht verstaan van heel dit laatste bijbelboek." Er zijn nauwelijks uitleggers die Holwerda hierin zijn voorgegaan. "Dat is te wijten aan een enigszins verklaarbaar misverstand". Namelijk: dat de zeven bergen van Openb. 17:9 verwijzen naar de zeven heuvels waarop Rome was gebouwd. Het gaat daar niet over Rome, maar over zeven vestingsteden in Galilea met elk een garnizoenscommandant, de zeven koningen van Openb. 17:9. Toen Johannes de Openbaring opschreef (datering Holwerda), waren vijf vestingsteden gevallen onder de oprukkende legers van de latere keizer Vespasianus en zijn zoon Titus, die later Jeruzalem heeft ingenomen. En inderdaad lezen wij: "vijf van hen zijn omgekomen." Zo lijkt de identificatie Babylon = Jeruzalem hout te snijden. Vervolgens kijkt hij naar Openb. 5 20 en ziet daarin zijn centrale stelling bevestigd.

Puzzelstukjes
Is zijn betoog overtuigend? Ik denk van niet. De Bijbel is geen legpuzzel, maar het beeld van de legpuzzel helpt wel. Er zijn legpuzzels waarvan de stukjes zo lijken te passen, dat de puzzelaar al een eind gevorderd is. Dan wil hij een volgend stukje leggen. Het hoort erbij, maar past nergens. Pas nadat hij het eerdere deel dat al vastligt, heeft los gemaakt, blijken de eerste stukjes toch anders aan te liggen en past het nieuwe stukje wel. Holwerda gebruikt slechts een deel van de vele stukjes, terwijl in Openbaring alles met alles samenhangt. Eén zo'n puzzelstukje is Openb. 18:17 18: Alle stuurlui, iedereen die op Babylon vaart, het scheepsvolk en alle anderen die op zee werken, bleven op een afstand en riepen toen ze de rook boven haar (Babylon) zagen opstijgen: 'Welke stad is er aan die grote stad gelijk?’“. Hoewel Rome niet direct aan zee lag, was de stad wel volkomen afhankelijk van de handel over zee. Johannes geeft in Openb. 18:12 13 een opsomming van die handel, 28 verschillende goederen. Jeruzalem was toen een onbeduidende stad in vergelijking met Rome en zeker niet het middelpunt van zeehandel. Haar ondergang was zonder meer een schokkende en schrikwekkende gebeurtenis, maar niet voor de handelaren en zeelieden (18:11 19). Johannes beschrijft Babylon verder als de grote hoer die "aan talrijke waterstromen zit" (17: l). Dit wijst op het aloude BabyIon dat lag aan de Eufraat en naar Rome dat haar macht had opgebouwd rond het Middellandse Zeegebied. Wanneer hier sprake is van Jeruzalem dat niet aan waterstromen lag, is het nodig dit beeld anders te verklaren.

Dit zijn slechts twee van die puzzelstukjes die niet meer passen bij de oplossing van Holwerda. Verder is uit andere bronnen bekend dat Rome na de verwoesting van de tweede tempel de naam 'Babylon' kreeg, vanwege de herinnering aan de verwoesting van de eerste tempel door het Babylonische Rijk. Ook geeft de datering en uitleg van Holwerda geen antwoord op de vraag waarom Johannes schrijft vanaf Patmos aan de zeven gemeenten in Asia (1:4,10), als het werkelijk gaat om de Joodse oorlog en de positie van de christenen.

Ondertussen blijft Openb. 17:9 een lastige tekst. Dit heeft ook te maken met de symboliek. Is zeven letterlijk zeven? Welke functie hebben de getallen vijf, zes en zeven hier? Het laatste woord daarover is nog niet gesproken.