www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

Lilien tekent twaalf geloofshelden
Klaas de Jong
Uitgeverij Toetssteen, Vledderveen
(met illustraties van E.M. Lilien)
ISBN: 9789081891417
52 pag.
Prijs: € 12,70
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Een dansende Mirjam, een huilende Jeremia, Aäron als hogepriester en David die met een slinger de reus Goliath te lijf gaat. Dat zijn vier van de twaalf geloofshelden in dit boek die in Jugendstil zijn getekend door Ephraïm Moshe Lilien. In de tekst naast de tekening (A4 formaat) vertellen de helden over hun leven. De combinatie van tekeningen vol symboliek en teksten in de ik-stijl geven een levendig beeld dat uitnodigt om je verder te verdiepen in het leven van deze personen.

Lilien was een van de bekendste boekillustratoren in de tijd van de Jugendstil en oprichter van de kunstacademie Bezalel in Jeruzalem. Met Herzl, Martin Buber, Stefan Zweig en anderen was hij actief in de Zionistische beweging. Het boek bevat een uitgebreide levensbeschrijving van de kunstenaar Lilien met 38 tekeningen en gravures en een voorwoord van kunsthistorica Diklah Zohar.

http://toetssteen-boeken.nl/?page_id=262
 

2. Levend Joods Geloof - 29 juli 2013 - www.toetssteen-boeken.nl

De kunstenaar Lilien

Recensie door redactie Levend Joods Geloof

In 'Lilien tekent twaalf geloofshelden' van Klaas de Jong ligt het accent duidelijk bij Tenach en bij de prachtige tekeningen die Ephraim Moshe Lilien naar aanleiding van die verhalen maakte. De Jong koos zijn geloofshelden (een
nieuwtestamentisch begrip) op basis van het nooit voltooide project Bucher der Bibel, waarin ook de boeken van
het Nieuwe Testament door Lilien zouden worden voorzien van illustraties. 
De twaalf geloofshelden illustreren even zovele 'draaipunten in de geschiedenis van het volk Israël vanaf stamvader Abraham tot de ballingschap in Babylon'.

Achterin is gelukkig ook een levensgeschiedenis van Lilien opgenomen, evenals voorbeelden van ander werk dat hij maakte, waaronder een prachtige kopergravure van vrouwen bij de Klaagmuur en een doorleefd portret van de sjeik van een bedoeïenenfamilie. Lilien bezocht het toenmalige Palestina voor het eerst in 1905 en zou nadien nog verschillende malen door het Midden-Oosten reizen. In 1917 zelfs als oorlogscorrespondent voor het Oostenrijkse leger. Lilien die zich als vrijwilliger had gemeld, belandde net als de schrijver Stefan Zweig bij de persdienst van het leger.

Als kunstenaar en zionist stond Lilien mede aan de wieg van de oprichting van Betsalel, de eerste kunstacademie in het toenmalige Palestina. Hij werd gegrepen door de Jugendstil en hoewel zijn werk minder zwierig is dan dat van zijn Engelse tijdgenoot Aubrey Beardsley, en de thematiek niet meer had kunnen verschillen, zijn er duidelijk raakvlakken.

De geloofshelden die De Jong uitkoos, zullen sommigen vertrouwd zijn, zoals die van Awraham en Aharon. Andere, zoals portretten van Jehosjoea of Jirmejahoe, zullen veel minder bekend zijn. 

De toonzetting is hier en daar wat christelijk, maar voor liefhebbers van het werk van deze, wat vergeten kunstenaar zou dat geen bezwaar moeten zijn.

1. - 24 januari 2013 - www.christenenvoorisrael.nl

Joodse kunst met een profetisch karakter

Dankzij de Franse revolutie kregen de Joden in Frankrijk en Nederland aan het eind van de 18e eeuw volwaardige burgerrechten. Het Oostenrijkse keizerrijk en het Duitse volgden in respectievelijk 1867 en 1871. De gedachten van vrijheid en gelijkheid van de Franse revolutie verspreidden zich over Europa . De Joden die tot dan toe als tweederangsburgers of erger afgezonderd in getto’s woonden, roken hun kansen om volwaardig in de westerse maatschappij mee te spelen. In de 19e eeuw zie je dan ook de opkomst van Joodse schilders en beeldhouwers.

[ ... ]

Joodse kunst op het 5e Zionistencongres
Op het vijfde Zionistisch congres in 1901 te Bazel gaf men aandacht aan Joodse kunst. Jozef Israëls was één van de kunstenaars die op dit congres exposeerden. Op de expositie waren enkele werken van hem met een echt Joods karakter maar in hoeverre Israëls de Zionistische gedachte aanhing, is onduidelijk. Een sterke voorvechter van het Zionisme op de expositie was de kunstenaar Ephraïm Moshe Lilien. Lilien stamde uit een priestergeslacht en werd in 1874 geboren in Dobrohych, dat toen bevolkt werd door Polen, Oekraïners en Joden maar destijds hoorde bij het Oostenrijkse keizerrijk. Vlak voor de eeuwwisseling kwam Lilien naar Berlijn. Daar ontdekte hij de Jugendstil en ontmoette er Herzl, Martin Buber, Stefan Zweig en Chaim Weizmann.

Lilien tekende de uitnodiging voor het vijfde Zionistencongres. De tekening in Jugendstil gaf overduidelijk de visie van Lilien weer. Links op zijn tekening zit een oude Joodse man gevangen in doornentakken. De oude man symboliseert het Joodse volk dat eeuwen lang gevangen zit in Europa. Een engel wijst de man op een man die in het Heilige Land de aarde ploegt. Het is een oproep aan de Joden om hun land weer vruchtbaar te maken.

Een soortgelijke tekening in het boek ‘Lieder des Ghetto’ met de titel ‘de Joodse mei’ maakt het perspectief nog aantrekkelijker. Lilien tekende daar een uitzicht op Jeruzalem op een berg met een opkomende zon en voor de stad een vruchtbaar en aantrekkelijk landschap. Je kunt hier Lilien zien als een van de vissers uit Jeremia 16:14-17, die de Israëlieten vangen om ze te doen optrekken uit het Noorderland. Ongetwijfeld kende de als priesterzoon orthodox opgegroeide Lilien deze profetie. Hij zal ook geweten hebben dat na de vissers de jagers kwamen.

De doornentakken rondom de Joodse man zijn bij de tekening ’De Joodse mei’ aanzienlijk groter en dreigender geworden dan bij de uitnodingingsplaat voor het congres. Het lijken wel rollen prikkeldraad al zal Lilien zelf daar niet aan hebben gedacht. Voor Lilien waren de doornen een verwijzing naar het lijden van het Joodse volk maar ook een vingerwijzing naar de brandende braamstruik waar Mozes de opdracht kreeg om het volk Israël uit Egypte te leiden naar het land Kanaän. Lilien zag dan ook een verband tussen de Exodus uit Egypte en een door hem verwachte uittocht van het Joodse volk uit Duitsland.

Mozes met het gezicht van Herzl
Samen met de Lutherse predikant Rahlwes werkte Lilien aan een reeks waarin alle Bijbelboeken zowel Oude als Nieuwe Testament zouden worden opgenomen. Lilien illustreerde de Bücher der Bibel in Jugendstil en kreeg daarmee grote bekendheid in Duitsland. De Zionistenleider Theodor Herzl stond zowel voor Mozes als zijn rechterhand en opvolger Jozua model. Lilien verklaarde dat het profiel van het gezicht van Herzl nu eenmaal mooi paste bij zijn beeld van deze leiders van de Exodus. Maar het past precies bij zijn vergelijking van de uittocht uit Egypte en Duitsland ook al zou het gebruik van het gezicht van Herzl voor Mozes en Jozua een keuze uit zijn onderbewustzijn zijn geweest.

In het liederenboek Juda, Gesänge van Börries Freiherr von Münchhausen is de verwijzing naar Egypte nog explicieter in één van de illustraties die Lilien voor dit boek maakte. Bij het lied ‘Passah’ tekent Lilien een treurende, oude man met een talliet bedekt met doornentakken en een doornenkroon op zijn hoofd. Achter de man zijn piramides en beelden van farao’s te zien en een zon met daarin in het Hebreeuws Sion. Het bijbehorende lied eindigt met : “Jeruzalem, eens wordt het vernieuwd eens, eens vieren wij daar het Paasfeest zoals nu hier!” De tekening wordt later als kaart uitgegeven met het onderschrift ‘Zionsgrüße aus dem Golus’ – Sionsgroeten vanuit de ballingschap.

De lijdende knecht
In mijn boek ‘De struikelstenen van Heidelberg’ heb ik het verband tussen het lijden van Messias Jezus en het lijden van het Joodse volk beschreven. De band tussen Jezus en de Joden (Jood komt van Juda) is innig. Het evangelie van Mattheüs geeft direct de afstamming van Juda en David, de eerste koning uit Juda. In hoofdstuk 2 van Mattheüs wordt voor de terugkeer van Jezus uit Egypte de profetie aangehaald ‘Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen’.

Bij de profeet Jesaja vinden we passages over het lijden van de Knecht des Heeren die letterlijk in Jezus zijn vervuld maar in andere passages is de Knecht des Heeren duidelijk het volk Israël. De Joden passen volgens de traditie Jesaja 53 toe op zichzelf wat voor christenen even een schok is. Lilien legt in zijn tekening ‘Passah’ met de doornenkroon al een subtiele verbinding tussen het lijden van Jezus en dat van het Joodse volk.

Lilien overlijdt in 1925 en heeft de opkomst van Hitler niet meer mee hoeven te maken. Zijn leeftijdgenoot Marc Chagall maakte die opkomst wel mee. Chagall werd in 1887 als Moshe Sjagall geboren in het Russische keizerrijk. Hij studeerde aan de kunstacademie in Sint Petersburg maar in Rusland hadden de Joden het moeilijk. Pas met de revolutie in 1917 kregen de Joden daar volwaardige burgerrechten. Sjagall vertrekt in 1910 naar Parijs en verandert zijn naam in het Frans klinkende Marc Chagall. In 1933 schilderde Chagall een treurende Joodse man. Het schilderij met de naam ‘Solitude’ verwijst naar de eerste woorden van Klaagliederen: “Hoe zit zij eenzaam neder ...”. ‘Solitude’ moet worden gezien als de zorg van Chagall over de opkomst van de nazi’s..............

Lees verder...