Boekrecensie

"Is er toekomst voor de bedreigde natie Israël
Wat beweegt Joden en Palestijnen?
Is er een vreedzaam samenleven tussen hen mogelijk?
Journalist Aad Kamsteeg en fotograaf Tjerk S. de Vries reisden recent door Israël, spraken met politici en met de man en vrouw in de straat, met Joden en Palestijnen, met orthodoxe rabbijnen en Messiasbelijdende Joden, met bewoners van Joodse nederzettingen, Druzen en Israëlische Arabieren. Steeds proberen ze in de schoenen van hun gesprekspartners te gaan staan.
In hun verhalen proeft de lezer een eerlijk beeld van de verscheurde samenleving. Een overzichtelijk beeld ook, al is de situatie bijzonder complex. Ze brengen een veelheid van persoonlijke eraringen, gezichtspunten en opvattingen steeds in verband met het grotere geheel.
Een indringende kennismaking met een samenleving die voortdurend staat voor de pijnlijke vraag of zij steeds verder verscheurd raakt en economisch en sociaal in een afgrond wegzinkt of dat shaloom en salaam nog eens in elkaar zullen overvloeien."

Ooggetuige in Israel

Recensie door Jan van Barneveld

‘Ooggetuige in Israël’ is een mooi boek door het grote aantal foto’s (gemiddeld op elke bladzijde één). Daarnaast is het een interessant boek door de vele zaken die worden beschreven, gesteund door veel feiten en feitjes. Ten slotte is het een belangwekkend boek, vooral door de hoofdstukken over het lijden van het Joodse volk, het Joodse geloof en de messiaanse Joden.

In hoofdstuk 1 verhaalt de auteur Aad Kamsteeg gevoelig over het lijden van het Joodse volk, over de holocaust en over het eeuwenoude antisemitisme. Hoofdstuk 2 handelt over de ziel van het Joodse volk. Kamsteeg schrijft met veel respect over het Joodse geloof en het belangrijke werk van rabbijnen. Verderop in het boek komt de (bloeiende) economie van Israël aan de orde: het kibboetssysteem, de Amerikaanse hulp, de waterproblematiek, Palestijnen die liever in Israël blijven dan in een eventuele Palestijnse staat, de armoede – gedeeltelijk veroorzaakt doordat Israël 1600 euro per Israëli aan veiligheid moet uitgeven – de Aliya en nog veel meer.

Het overige deel van het boek gaat over messiaanse Joden, Jeruzalem, het gevecht om het land Israël, ‘verre vrede’ (politiek) en Israël in internationaal perspectief. Dit zijn actuele onderwerpen, die zeker reacties zullen oproepen. Iedere lezer zal, zoals ik, passages aantreffen waarbij hij of zij vette vraagtekens of uitroeptekens zet.

Nederzettingen
In zijn oprechte poging evenwichtig om te gaan met de problematiek glijdt Kamsteeg soms uit..........
Lees verder...

Ooggetuige in Israel

Recensie door Jaap de Vreugd

De journalist Aad Kamsteeg en de fotograaf Tjerk de Vries maakten recent een reis door Israël, inclusief de zgn. `bezette gebieden'. Ze spraken met veel mensen: politici, `gewone' mensen, Joden en Palestijnen, Druzen en Arabieren, rabbijnen en Messiasbelijdende Joden. Resultaat van deze reis is het zeer fraai uitgegeven bovengenoemde boek. Helder en sympathiek geschreven teksten en prachtige foto's maken het tot een bijzonder geheel, dat je graag ter hand neemt. Het lijkt me een prachtig boekwerk voor degenen die een Israëlreis gaan maken als informatieve inleiding op de reis.

Wat schrijver en fotograaf met het boek voor ogen hebben, wordt in het woord vooraf duidelijk aangegeven: 'We willen de lezer/kijker niet onze eigen mening opdringen. Wij dragen de Joodse staat een warm hart toe en steunen rechtvaardige verlangens van Palestijnen. Maar we willen dat u op basis van wat wij aan materiaal aandragen, zelf tot een afgewogen oordeel komt. Betrokkenheid en objectiviteit kunnen samengaan.' En: 'Steeds hebben we geprobeerd zowel in de schoenen van onze gesprekspartners te gaan staan, als het grotere geheel in het oog te houden.'

In de zeven hoofdstukken die het boek telt, zijn ze daar voor een groot deel ook wel in geslaagd. Mooi en invoelend zijn bijvoorbeeld de hoofdstukken over het Joodse lijden en over de ziel van het Joodse volk: het Jodendom en de Messiasbelijdende Joden, die zich in de bijzondere belangstelling van de schrijver mogen verheugen. Maar niemand schrijft natuurlijk helemaal objectief, en ook foto's vertellen zo hun eigen verhaal. Het geheel is wel erg politiek en theologisch 'correct', aansluitend bij wat bon ton is in de politieke en de kerkelijke wereld als het over Israël en ‘het' conflict gaat. Politiek moeten de oplossingen vooral
gezocht worden in wat de internationale wereld in de VN besluit en in het befaamde `internationale recht'; theologisch is er nauwelijks enige aandacht voor de blijvende betekenis van de landbelofte, voor het profetische Woord over herstel en terugkeer van het Joodse volk, over de centrale plaats van Jeruzalem in het handelen van God – en politiek is dat dan natuurlijk ook niet relevant.

Daar zitten dus wel duidelijk politieke en theologische keuzes achter, die mede de uitkomst van het 'in de schoenen van de gesprekspartners gaan staan' beïnvloeden. De theologische keuze komt om de hoek kijken als Kamsteeg schrijft over kerk en Israël in hoofdstuk 3 'Yeshua als de gekomen Messias (Joodse volgelingen van Jezus)'. Hij wijst de visie van christenzionisten impliciet af, en lijkt te kiezen voor het 'vervullingsmodel': veel profetieën vinden hun vervulling in Christus, wat leidt tot de stelling dat in het Nieuwe Testament de betekenis van het land gerelativeerd is. 'Met de komst van Christus is de belofte van een bepaald land voor een speciaal volk overgegaan in de belofte dat er straks een nieuwe aarde komt voor ieder die gelooft' (p. 64).

Kamsteeg maakt nergens expliciet duidelijk, dat hij hiervoor kiest, maar impliciet is het wel zonneklaar dat hij dit model aanhangt. Dit 'vervullings- of verbredingsmodel' doet de laatste tijd in de theologische discussie in Nederland opgeld als alternatief voor het oude vervangingsmodel: de kerk in de plaats van Israël (dat kun je niet meer met goed fatsoen zeggen!), maar volgens mij is het resultaat per saldo niet veel anders; men weet geen raad met de unieke blijvende plek van Israël temidden van de volkeren in het plan van God, gaat de profetieën toch weer universaliseren en vergeestelijken, heeft geen zicht op het komende messiaanse rijk en de rol van Israël daarin, en geeft op beslissende momenten Israël prijs aan de internationale politiek, omdat er theologisch uiteindelijk toch niets bijzonders over Israël te melden valt na Christus. Dat maakt allemaal dat ik het boek per saldo toch met nogal gemengde gevoelens gelezen heb, ondanks alle mooie dingen die erin staan.

2. Nederlands Dagblad - 13 mei 2011 - www.nd.nl

Recensie Hilbrand Rozema

Andermans schoenen, andermans tenen

Erheen gaan, goed kijken, je inleven in iedereen.
Die opdracht gaven Aad Kamsteeg en Tjerk S. de Vries zichzelf in Israël.

Ze maakten een fraai en leerzaam kijk- en leesboek waarin alle ‘walks of life’ aan het woord komen.
De toon is harmonieus en invoelend, op één keer na.
In mijn portemonnee zitten na zes jaar nog de kaartjes voor badhuis Bethesda. Ook een antiek muntje zit erbij. Het opschrift, uit een voorbije tijd, drukt hoop uit: ‘Palestine’ in het Arabisch, Hebreeuws en Engels. Zeg Israël en meteen klinken twee tegenstemmen en drie meningen.

INGEZONDEN
Nederlands Dagblad 08-02-2012
Zwijgen over Israël
Een opvallende opmerking van Aad Kamsteeg (ND 6 februari): ‘Laat aan ons nooit gevraagd hoeven te worden of we genoeg voor Joden hebben gedaan’. Dat heeft vrijgemaakt-gereformeerden iets te zeggen.
Kamsteeg maakte een stekende opmerking, met een niet onbelangrijke, diepere betekenis. Volgens mij heeft dat te maken met het opmerkelijke feit dat in vrijgemaakt-gereformeerde kring zelden de vinger aan de pols gehouden wordt als het gaat over de omgang met de Joden, dan wel met het huidige Israël. In het gunstigste geval willen we nog spreken over het politieke Israël. Af en toe vlamt er iets op, zoals in het boekje van R.Th. de Boer (Israël niet te vergeten, 1988), maar daar blijft het dan ook weer lange tijd bij en wordt het weer stil. Het lijkt wel of wij de kop in het zand steken of onze nek niet boven het maaiveld durven uitsteken. Op zeer voorzichtige wijze heeft onlangs Koert van Bekkum in zijn boekje Hoe leest u Israël en nu Aad Kamsteeg in zijn column, weer een poging gewaagd iets in de vrijgemaakt-gereformeerde visie met betrekking tot Israël los te maken.

Heel de geschiedenis door wordt er gepreekt over het volk Israël, het hele Oude Testament staat er vol van, maar het lijkt of God die slag verloren heeft in zijn trouw aan ‘zijn oogappel’, zijn volk Israël. Althans, zo kunnen we concluderen uit de vervangingstheorie. Hoe komt het toch dat de gereformeerde theologie blijft steken en als alternatief gekozen heeft voor het uitgangspunt dat de christelijke kerk geen ‘vervanging’ is, maar een ‘uitbreiding’ van Israël (prof. dr. J. van Bruggen, 1986). Waarom moet alles te vangen zijn in een ‘stelling’ met het gevaar van dubbelzinnigheid, zoals de termen ‘vervangings-’, ‘tweewegen-’ en ‘uitbreidingsleer’. De opmerking van Kamsteeg zou concreter worden wanneer we als kerk schuld bekennen en belijden dat we de Joden en het volk Israël alleen maar hebben willen zien als een volk als geen ander volk en als een politiek gegeven. Door schuld te bekennen kunnen we al veel goedmaken bij de Joden en het volk Israël, maar bovenal richting de God van Israël, en onze God.
Theo Baan • lezer te Goirle

Het conflict is vaak een projectiescherm voor eigen morele juistheid. Dat ziet voorbij aan de concrete, dagelijkse levens van mensen daar. Dit boek is een heilzame en kalmerende stem. Het wekt bewondering dat de auteurs nog puf hadden voor deze sisyfusarbeid: de zware steen van al die opinies een stuk terugduwen in de hoop dat het echte Israël weer zichtbaar wordt. Dit boek is een olijfboompje geplant voor de Jongste Dag. Het consequent in andermans schoenen gaan staan is verhelderend. Zo is de joodse orthodoxie niet wettisch en doods. De farizeeërs in de evangeliën, christenen van jongs af vertrouwd, kunnen je onbewust een gechargeerd beeld bezorgd hebben van orthodoxen anno nu. Ze mogen dan vaak in het zwart lopen, dat is alleen buitenkant. ‘Van binnen dragen ze levensvreugde en optimisme mee.’ De vrees voor Messiasbelijdende joden wordt inzichtelijk. Niet de vrijheid van godsdienst of verandering van geloof staan ter discussie. ‘Maar wanneer de bekeerlingen Jood zouden kunnen blijven, heeft dat tot gevolg dat het jodendom van binnenuit wordt aangetast. Zoiets staat gelijk aan sterven.’

Open wond
Een conflict is alleen te snappen als je je inleeft in je tegenstanders. ‘Als je dat in Israël doet, ontdek je al gauw dat de gebeurtenissen van 1948 voor de Palestijnen nog steeds een open wond zijn. Ze voelen zich in hun eigen land verslagen, onteigend en verbannen. Met wie van hen je ook praat, je ervaart reële pijn’. Je echt in de ander verplaatsen betekent volgens Kamsteeg ook dat je niet alleen let op Gods beloften aan Isaak, maar ook op die aan Ismaël, de andere zoon van Abraham (Genesis 15:18). Totaal neutraal, dat bestaat niet. Keuzes horen erbij. De kaart op het omslag noemt de Westelijke Jordaanoever Judea en Samaria. Als Israël ‘bezetter’ heet – dan tussen hoge komma’s. Het is voor nu en altijd cruciaal, dat ons het verband tussen de vernietiging van Europa’s Joden en het ontstaan van Israël voor ogen staat. Tegelijk is de aard van die band, en de manier waarop Israël omgaat met de erfenis van de Holocaust, in het land zelf voortdurend onderwerp van gesprek en discussie.

Iets meer van dat debat had mogen doorklinken. Juist omdat er in dat zelfonderzoek dingen verschuiven. Ook is het wellicht overvoorzichtig, dat in de uitstekende lijst lees- en internettips zelfs Joodse websites over ervaringen van Palestijnen met Israël ontbreken: btselem.org, gush-shalom.org, peacenow.org.il/english.asp Eenmaal valt de harmonieuze toon weg en schiet het boek een beetje uit zijn slof. Palestijnse christenen citeren graag Joh. 4:21,23, waarin Jezus zegt dat er een tijd komt dat we noch op de berg Gerizim, noch in Jeruzalem de Vader zullen aanbidden. ‘Maar er komt een tijd, en die tijd is nu gekomen, dat wie de V ader echt aanbidt, hem aanbidt in geest en waarheid’. Palestijnen herinneren eraan dat Paulus alleen nog over het hemelse Jeruzalem schrijft: ‘Het hemelse Jeruzalem is vrij, en dat is onze moeder’ (Galaten 4:25-26). Kamsteeg: ‘Ik vraag me af of er voor Palestijnse christenen dan nog enige reden is om het huidige Jeruzalem heilig te verklaren? Nee, religieus gezien is daarvoor geen reden. Maar het is de vraag of we daarmee veel verder komen. Elk gesprek over Jeruzalem verzandt in een onontwarbare kluwen van religieuze, historische en politieke argumenten. Heilig of niet, zegt hij, de Palestijnen hebben net zoveel recht op de stad als de Joden’.

Onoplosbaar
Politiek is er geen reden tot optimisme. De wrange conclusie: ‘Structurele vrede lijkt in deze regio onbereikbaar.’ Het doet denken aan wat journaliste Els van Diggele ruim tien jaar geleden ontdekte: Israël is pas te begrijpen als je ervan uitgaat dat conflicten onoplosbaar zijn en dat de meeste mensen ook niet denken in termen van ‘oplossingen’, van A naar B gaan, trajecten naar vrede. Het dagelijks leven en de politiek ontrollen zich meer op ad hoc-basis. De erkenning dat er (menselijkerwijs) geen oplossing is, schept misschien nog een nieuwe, praktische ruimte. In de tussentijd kun je wel iets doen: proberen het héle verhaal van de ander te beluisteren en recht te doen. Dit boek gaat daarin ver. Het voordeel van de aanpak om iedereen te laten uitpraten is dat je goed op de hoogte raakt: hoe denken mensen, hoe komen ze bij hun standpunt? Accuratesse, toon en stijl maken het boek geschikt als schoolboek voor godsdienst, geschiedenis of aardrijkskunde.

Een spoedcursus ‘begrip voor Israël’

Boekrecensie door Albert Heller

…Bijna veertig jaar geleden gingen de journalisten Aad Kamsteeg en Tjerk de Vries gezamenlijk naar Israël. Eind 2010 keerden ze voor het eerst samen terug.

…Ze maakten een boek dat inzicht moet geven in de schijnbaar uitzichtloze situatie in het land. Een boek dat niets oplost, maar misschien wel wat onbegrip kan wegnemen.

Amersfoort
Veertig jaar is een lange tijd. In al die jaren is het beeld dat Aad Kamsteeg en Tjerk de Vries van Israël hebben, veranderd. Afgelopen najaar reisden ze er voor de tweede keer gezamenlijk naartoe om een boek over het huidige Israël te maken. ‘Ik ben genuanceerder naar het conflict gaan kijken’, zegt Kamsteeg, net als De Vries voormalig redacteur van het Nederlands Dagblad.

De visie van De Vries veranderde nog tijdens de reis. ‘Ik ging naar Israël met een grote sympathie voor de Palestijnen. Wanneer je vervolgens in een plaats als Sderot geconfronteerd wordt met de acties van Palestijnen, ga je ook de andere kant begrijpen. Als ik zie wat Joden moeten doen voor veiligheid alleen, erger ik me aan mensen als voormalig premier Dries van Agt. Hij kijkt volledig eenzijdig naar de situatie.’

Kamsteeg raakt er steeds meer van doordrongen dat de Palestijnen recht hebben op een eigen staat. ‘Als je je als volk cultureel zo onderscheidt, dan mag je daar aanspraak op maken.’ Het boek behandelt alle facetten van het land. De politieke situatie, de dagelijkse gebruiken, maar ook de verschillende visies van christenen op het Joodse volk. Hoewel Kamsteeg in het boek vooral mensen aan het woord wil laten en weinig standpunten inneemt, is zijn persoonlijke overtuiging duidelijk. ‘Ik denk niet dat Judea en Samaria exclusief voor de Joden bestemd zijn. De Bijbel is geen politiek handboek. Je kunt de Bijbel daarin niet letterlijk nemen.’ Voor het boek Ooggetuige in Israël verzorgde De Vries de foto’s. Kamsteeg schreef de teksten.

Welk verhaal vertellen de foto’s? De Vries: ‘Het was mijn bedoeling een ander beeld te schetsen dan de foto’s uit toeristische gidsen. Zoals door de foto van de ingang van een moskee met op de achtergrond de grote Kerk van de Aankondiging in Nazareth. Daar staat op een groot bord een tekst uit de koran: ‘En wie er een andere godsdienst dan de islam zoekt: het zal niet van hem aanvaard worden en hij behoort in het Hiernamaals tot de verliezers.’

Het tekent de gespannen verhoudingen. Een foto van de Heilige Graftuin laat zien dat deze plek – die in 1973 een diepe indruk op mij achterliet – verworden is tot een commerciële kermis. Dat is echt gênant. Op de laatste pagina van het boek kijkt een jong Joods meisje in het Museum Yad Vashem somber naar de camera. Achter haar het landschap van Israël, dat voor mij symbool staat voor de toekomst. Haar blik zegt genoeg. Veel jongeren zijn de situatie in hun land meer dan zat.’