www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

De pelgrimage van Helena
Het leven van de moeder van keizer Constantijn de Grote
Ivo Knottnerus
Biografische roman. Kok, Kampen 2006. 238 blz. € 17,90

Helena maakte in de eerste helft van de vierde eeuw een pelgrimsreis naar Judea. Daar vond zij het kruis en andere tastbare herinneringen aan het leven van Christus. Zij is in vele geloven heilig verklaard en was gedurende vele eeuwen voor alle christenen een van de belangrijkste heiligen. Wie was deze bijzondere vrouw en waarom kon zij doen wat zij heeft gedaan?

Rond het jaar 290 werd Helena door haar man verlaten. Met haar enig kind, Constantijn, werd zij verbannen. Dat zij, als alleenstaande vrouw, met hem wist te overleven was op zich al opmerkelijk. Dat hij, haar zoon, de grote en machtige keizer zou worden, die de christenen vrijheid bracht en zelfs uiteindelijk het christelijk geloof tot het officiële geloof in het Romeinse Rijk zou maken, is zeer bijzonder. Haar bijdrage daarin is goed te onderscheiden. Wat zij heeft gedaan reikte veel verder dan alleen haar pelgrimage naar Judea. In deze roman wordt, vanuit haar perspectief, beschreven wat er is gebeurd en wat daarin haar rol is geweest.

De schrijver heeft uitgebreid onderzoek naar het leven van Helena gedaan. Ook heeft hij vele van de belangrijke gebouwen waaraan haar naam is verbonden bezocht. De bekendste daarvan zijn de Sint Pieter en de Sint Jan-van-Lateranen basilieken in Rome, de Heilige Graf kerk in Jeruzalem en de Geboortekerk in Betlehem. De pelgrimage van Helena is zijn debuutroman.

1. Nederlands Dagblad - 21 april 2006 - www.nd.nl 

De moeder van Constantijn de Grote

Recensie door Marianne Hoksbergen

De Romeinse keizer Constantijn de Grote heeft altijd tot mijn verbeelding gesproken. Hij was de man die het kruis in de wolken zag: In hoc signo vinces, in dit teken zul je overwinnen. En hij overwon inderdaad en maakte het christendom tot officiële godsdienst van het Romeinse rijk. Prachtig verhaal dat me altijd is bijgebleven, met dank aan de lessen van meester Snijder en de Kleine Kerkgeschiedenis van W. Meijer.

Mijn belangstelling was dan ook direct gewekt toen ik het boek van Ivo Knottnerus op mijn bureau kreeg, De pelgrimage van Helena het leven van de moeder van keizer Constantijn de Grote. Zij leefde van ongeveer 250 tot 330 na Christus. Blijkens het voorwoord is met de verschijning van deze biografische roman een droom van de auteur vervuld. Bij een bezoek aan de Heilige Grafkerk in Jeruzalem raakte hij tot het schrijven ervan geïnspireerd. Deze kerk is namelijk in opdracht van keizer Constantijn gebouwd op de plek waar zijn moeder, Helena, volgens de legende het kruis van de Here Jezus heeft ontdekt.

Met die zoektocht begint het verhaal. De keizerin moeder gaat in het jaar 322 scheep naar Judea, op speurtocht naar de resten van het kruis en andere herinneringen aan het leven van Jezus. Aan boord heeft ze een gesprek met een van haar hofdames, de Egyptische Nefertiti, en dat brengt Helena ertoe om haar levensverhaal op te schrijven. Het verhaal gaat dan verder in de ik-vorm en voert de lezer via Caesarea naar Jeruzalem, Bethlehem en de relikwieën. Die laatste worden haar zo ongeveer in de schoot geworpen dankzij de christelijke jodin Sarah.

In Jeruzalem is Helena de gast van gouverneur Gregorius, die van haar een lesje Romeinse politieke geschiedenis krijgt tijdens een bezoek aan een mooie tuin met borstbeelden van de caesars. Dat doet wat merkwaardig aan. Je zou toch van een gouverneur van een Romeinse provincie die stamt uit een bestuurdersfamilie (blz. 33) mogen verwachten dat hij zo'n college niet nodig heeft.

Ivo Knottnerus was zo gedreven om deze roman te gaan schrijven, dat hij zijn werk ervoor opgegeven heeft. Hij heeft veel onderzoek gedaan en diverse keren een bezoek gebracht aan de plaatsen waaraan de naam van keizerin moeder Helena is verbonden. Daarom is het jammer dat het resultaat van zijn inspanningen wat teleurstelt. Van een goede roman mag je bijvoorbeeld behoorlijke dialogen verwachten. Hier zijn ze echter niet bepaald sprankelend. Veel gesprekken worden gevoerd in stijve schrijftaal en dat bevordert het leesplezier niet. Verder staan in het boek vervelende spel en stijlfouten. Een 'verassend antwoord' (blz. 73) mag in zo'n uitgave toch echt niet voorkomen, evenmin als 'overwinning van het kwaad' in plaats van op het kwaad (blz. 15). Verder gaat het verhaal onderaan bladzijde 104 van de eerste persoon plotseling over in de derde persoon: 'Helena en Gregorius' in plaats van 'Gregorius en ik'. Het grootste gemis is echter dat Helena niet uit de verf komt als vrouw die haar Heer en Heiland wil dienen. Hier overheerst het beeld van een kerkpolitica, een regelnicht die met hulp van haar keizerlijke zoon een stel stevige basilieken uit de grond stampt en daar tevreden op terug kan kijken. Waar is Helena's hart?