www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

In den beginne
Van Adam & Eva tot intelligent design
Geert Lernout
Uitg. ].M. Meulenhoff, Amsterdam 2007
335 blz. € 22,50

1. Nederlands Dagblad - 4 april 2008 - www.nd.nl

Wetenschappelijke aanpak valt door de mand

Boekrecensie door Evert Jan Hempenius

Geert Lernout heeft een boek geschreven over hoe lezers gedurende vijfentwintig eeuwen Genesis hebben gelezen. Hij is hoogleraar vergelijkende literatuurwetenschap te Antwerpen. Zijn boek leest vlot, maar voor een gelovige lezer is het soms slikken... In den beginne gaat over dat Hebreeuwse boek Genesis dat ik wil onderzoeken, niet vanuit een geloof dat vooraf al weet wat het gaat vinden, maar vanuit een uitsluitend wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Waar komt dit eerste boek van de joodse bijbel vandaan, wie heeft het geschreven en waarom, op welke manieren werd dit boek in het verleden gelezen? En vooral: waarom zijn er vandaag mensen die zó graag willen dat dit boek waar is, dat ze daarvoor de gekste dingen willen gaan geloven?” (cursief EJH) En: "Het belangrijkste thema van dit boek is dus de eeuwenoude strijd tussen godsdienst en wetenschap."

Voor Lernout staat vast dat de wetenschap deze strijd heeft gewonnen. Helaas is er, volgens hem, nog steeds een groep die dit niet ziet, en: "ondanks alle wetenschappelijke studies, nog altijd letterlijk wil nemen wat al meer dan drieëntwintig eeuwen in Genesis geschreven staat". In het vervolg blijkt dat zijn wetenschappelijke zekerheid vooraf al weet wat hij zal vinden. Niet bepaald onbevooroordeeld. Daarbij laat hij zijn stijl bepalen door "het beeld van de Grote Onvriendelijke God" zoals hij dat meent te zien in de eerste hoofdstukken van Genesis.

In het eerste hoofdstuk beschrijft hij hoe, volgens hem en anderen, Genesis is ontstaan en verwerkt in de joodse wereld voor en na Christus. Daarna volgt hij de geschiedenis: de eerste christenen, de kerkvaders, de Reformatie en ten slotte de recente ontwikkelingen rond Intelligent Design.

Dit doet hij met een areligieuze ijver. Areligieus, want hij wil niet van God weten. En toch religieus. Wetenschap is voor hem dé religie geworden. Hij wekt die indruk al op de eerste pagina's door zijn versie van het scheppingsverhaal. Ik citeer enkele verzen (!) en voeg er één aan toe:
“1. In den beginne was er plots tijd en ruimte: oorspronkelijk een vingerhoed materie, die in één klap het hele vandaag zichtbare universum deed ontstaan.
2. Op het ogenblik van deze big bang begint de klok te lopen; dit gebeurde ongeveer twaalf tot veertien miljard jaar geleden.
12. Drie miljoen jaar geleden gaan de eerste van onze voorouders op hun achterste poten lopen...
B. Na verloop van tijd ontstaat de menselijke taal die ( ... ) heeft geleid tot het menselijk zelfbewustzijn.
14. Een van de dingen die mensen veel efficiënter kunnen doorgeven is cultuur, het geheel van gewoonten en gebruiken, ( ... ) waardoor u vandaag hier kunt lezen wat ik een hele tijd geleden op een heel andere plaats heb geschreven.".
15. En stof is het, en tot stof keert het terug (naar Genesis 3:19).

Lernout benut zelf de vrijheid van het weglaten. Hoofdstuk een heeft als motto: 'Er is geen God' Psalm 14: 1. Er staat echter: "Dwazen denken: Er is geen God." Dit is natuurlijk erg confronterend voor hem die geen God wil kennen. Hij vraagt namelijk: “Waarom leren we niet uit ( ... ) het verhaal van Babel dat mensen alleen moeten
samenwerken om de goddelijke, heerscharen voor eens en voor altijd in de pan te hakken?". Dat is, volgens mij, zijn streven! Als hemelbestormer voert hij een (on)geloofsstrijd.

/>

Zorgvuldig
De titel van zijn laatste hoofdstuk is bijna 'profetisch': 'Het einde.' Hij stelt dat er maar "een verdedigbare manier" is, "om het boek Genesis te lezen, zonder dat je eerst Hebreeuws, Aramees, Latijn en Grieks moet leren, archeologische jaarboeken moet napluizen of kilometers theologisch geleuter moet verwerken". Eindelijk kan hij zich nog ergens vinden in Augustinus: "tolle lege, neem en lees."

Als wetenschap in de ogen van Lernout zo belangrijk is, mag ik eisen dat hij zorgvuldig is in zijn aanpak. Hier valt hij door de mand. Zo schrijft hij dat keizer Constantinus het christendom tot staatsgodsdienst maakte. Maar dat gebeurde onder een van zijn opvolgers. En: “In de bergrede prijst Jezus zelfs onvruchtbare vrouwen en later ook nog eens de mannen die zich voor het Koninkrijk der hemelen castreren." Dit staat niet in de bergrede (Matteüs 5 7) en ook elders niet. Dit is een sterk staaltje van horen wat je wilt horen en zien wat je wilt zien, namelijk wat past in zijn beeldvorming. Door zijn areligieuze gedrevenheid verliest hij elke kritische distantie (ook ten opzichte van zichzelf) uit het oog.

"Waarom leren we niet uit het verhaal van Adam en Eva dat we zelf moeten gaan nadenken over het verschil van goed en kwaad". Heeft hij Genesis wel begrepen? Adam en Eva aten van de boom van kennis van goed en kwaad, om zo verstandig te worden en goed en kwaad te kennen (Genesis 3:4-6). Lernout wil, als ik hem goed begrijp, voltooien waar Adam en Eva voor kozen. Maar de 'geschiedenis van de kennis van goed en kwaad' laat zien dat het op niets uitloopt. Zo wilde het communisme een materialistische wereld ontwerpen en een ideële samenleving creëren, zonder god en godsdienst. Dit experiment is volledig mislukt. Sterker, het kwaad kreeg meer dan eens de overhand, doodde miljoenen en creëerde concentratiekampen.

Genesis leert mij juist dat de mens (Kaïn) niet in staat is kennis van het kwaad ten goede aan te wenden. Ik heb er weinig vertrouwen in dat dit Lemout wel lukt, als hij schrijft over sommige rooms katholieke auteurs: "voor mijn part mag men de rest met verscheidene molenstenen om de hals in het Meer van Tiberias werpen". Hij zal het wel literair bedoelen. Maar, hoe weerspiegelt dit het hart van de mens!

Waarom zou een christenwetenschapper, theoloog, predikant dit boek gaan lezen? Lernout laat in zijn ijver zien waar hij de stokken vindt om de hond te slaan. Dat maakt mij tijdens het lezen weer bewust van het woord van Jezus: wees als christen, christenwetenschapper en theoloog "scherpzinnig als een slang, maar behoud de onschuld van een duif” (Matteüs 10:16).