www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

De dingen zien zoals ze werkelijk zijn
Een open geheim
Natuurlijke theologie als brandpunt van geloof, kunst en wetenschap
Alister McGrath
Uitg. Kok, Kampen 2009
441 blz. € 39,90
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl
 

Natuurlijke theologie als brandpunt van geloof, kunst en wetenschap 
Een volledig nieuwe kijk op natuurlijke theologie, waar christelijke denkbeelden en de natuurwetenschappen elkaar ontmoeten. 
In dit langverwachte boek presenteert McGrath een nieuwe kijk op natuurlijke theologie, waarbij hij opnieuw haar redelijkheid en nut bevestigt. Hij ontwikkelt een visie op natuurlijke theologie als ontmoetingsplaats voor het christelijk geloof, kunst en literatuur en de natuurwetenschap. Daarbij reikt hij diverse openingen aan tot dialoog, kruisbestuiving en verrijking. Natuurlijke theologie, zo stelt hij, gaat over het kijken naar de natuur op een christelijke manier, om zodoende onder de indruk te raken van haar schoonheid, waarheid en goedheid.

1. Nederlands Dagblad - 22 januari 2010 - www.nd.nl

Gods 

Boekrecensie door Gerard den Hartog

Enkele jaren geleden stond in deze krant een interview met Alister Mc- Grath, waarin hij het ‘einde van het protestantisme’ aankondigde. Die uitlatingen maakten heel wat los. Hoe hadden we het nu? Was deze evangelicale voorman ‘van z’n geloof gevallen’? In dat interview gaf hij een verklaring voor het feit dat zowel het rooms-katholicisme als de Pinksterbeweging vandaag groeien, terwijl het protestantisme aan aantrekkingskracht inboet.

Die beide bewegingen hebben ontzag voor het ‘heilige’, terwijl het klassieke protestantisme de band met het sacrale heeft verbroken. In dit boek voorziet hij die bewering van een fundament. De titel duidt de strekking van het boek goed aan: de wereld is een ‘open geheim’. Ze verwijst naar boven en staat ernaar open. Hoe komt het dan dat de hoofdstroom in de westerse wereld dat niet ziet?

Verlichting

In de ondertitel van het boek komt de term ‘natuurlijke theologie’ voor. Dat is een beladen begrip. In de vorige eeuw was er de strijd tussen Barth en Brunner, die precies de mogelijkheid van een ‘natuurlijke theologie’ tot inzet had. Die discussie speelde – niet toevallig – in de begintijd van Nazi-Duitsland. Er maakte zich daar toen een natuurlijke theologie breed, die volk en vaderland van een religieuze wijding voorzag. Barth reageerde daarom furieus, toen Brunner juist in die tijd een lans meende te moeten breken voor het goed recht van natuurlijke godskennis. Alleen een strenge concentratie op Gods openbaring in Jezus Christus kan ons beschermen tegen de sirenentonen van de bloedwarme natuurlijke theologie van de Deutsche Christen. Aan het begin van de 21ste eeuw is de kruitdamp opgetrokken, meent Mc- Grath, en we zien nu dat Barth eenzijdig was en Brunner een tikje naïef. Het is zaak achter de verlichting terug te gaan. De verlichting wilde komen tot een universele natuurlijke theologie, die zich baseert op een vertrouwen in de autonomie van de menselijke rede en ervaring. Om zo’n universele natuurlijke theologie te kunnen ontwerpen moest men echter wel eerst dat begrip van een andere inhoud voorzien. Tot dan toe bedoelde men met de aanduiding ‘natuurlijke theologie’ niet een constructie van een menselijke geest, die los van het christelijk geloof zijn weg ging. Het omgekeerde is het geval: een christelijke natuurlijke theologie berust op de veronderstelling dat weliswaar de natuur – vanzelfsprekend – voor iedereen waarneembaar is, maar dat de sleutel tot de juiste interpretatie ervan niet in de geschapen orde zelf gelegen is. We hebben het christelijk geloof nodig om zicht te krijgen op de ware betekenis van de natuur.

Leren zien

In 1 Samuël 3 wordt ons verhaald hoe de jonge Samuël door God geroepen wordt. Tot drie keer toe klinkt Gods stem, maar steeds gaat Samuël naar Eli, in de veronderstelling dat hij het was die riep. Na drie keer gaat Eli een licht op. Hij draagt Samuël op weer te gaan slapen, maar als die opnieuw zijn naam hoort noemen, niet weer naar Eli toe te komen, maar te zeggen: „spreek, Here, uw knecht hoort.”

McGrath ziet in dit Bijbelverhaal uitgedrukt wat in zijn ogen het goed Bijbels recht van een ‘natuurlijke theologie’ is. De wereld, waarin wij leven, verwijst naar God, naar goedheid, waarheid en schoonheid. Maar je ziet het niet vanuit jezelf. Samuël kende de Here niet, staat er. Eli moest hem opmerkzaam maken op Gods spreken. Wil de natuur het bovennatuurlijke kunnen onthullen, dan moet zij op een bepaalde specifieke manier ‘gelezen’ of ‘beschouwd’ worden. Als dat in onze tijd niet gebeurt en zelfs nadrukkelijk wordt afgewezen, hoe kan er dan een – in de woorden van Augustinus – ‘genezing van de ogen van het hart’ plaatsvinden, zodat de mensen de dingen weer gaan zien zoals ze werkelijk zijn?

Incarnatie

McGrath verwijst hiervoor vooral naar Johannes 1, over het Woord waardoor de wereld is gemaakt en waardoor de wereld bestaat. In dat Woord is immers leven en dat leven is het licht van de mensen. Maar het vindt geen weerklank bij de mensen. Dat het Woord ook vlees geworden is houdt volgens McGrath ook in, dat Christus deze werkelijkheid is binnengegaan om het vermogen ervan om naar God te verwijzen te transformeren. „Christus zelf openbaart de aard en de heerlijkheid van een tot dan toe onzichtbare God in de vorm van een menselijke persoon.” De rationele benadering van de verlichting was abstract en bloedeloos. Dat wij mensen kennen met onze zintuigen en dat onze kennis lichamelijk van aard is, werd erin miskend.

Het type natuurlijke theologie van de verlichting was ook in wezen deïstisch. De wereld werd gezien als een soort uurwerk, dat God ooit gemaakt had. Daarna kon Hij een stapje terug doen, zonder dat dat invloed had op het functioneren van het universum. God was in deze gedachtegang niet meer dan de Schepper, die dan ook voor het gerecht van de rede gedaagd kan worden als bij de aardbeving in Lissabon (1755) tienduizenden mensen omkomen.

McGrath stelt daar de christelijke gedachte van de ‘economie van de verlossing’ tegenover. God is daarin niet de architect en constructeur van deze wereld – en daarmee uit. Nee, Hij geeft zichzelf te kennen, als Schepper én Verlosser van deze wereld, die het kwaad tenietdoet.

Antropische verschijnselen

Volgens McGrath geeft de ‘natuurlijke theologie’ ons oog voor waarheid, schoonheid en goedheid. De waarheid van het christelijk geloof ziet McGrath bijvoorbeeld in ‘antropische verschijnselen’: ‘de fundamentele constanten van het universum’ lijken zó in elkaar te zitten, dat het er veel van heeft dat ze zijn ontworpen om het ontstaan van het leven mogelijk te maken. Aan dit ene voorbeeld valt wel af te lezen dat het in een natuurlijke theologie, zoals die McGrath voor ogen staat, niet gaat om ‘koele overweging’, maar om ‘warme kennis’. Aanbidding en spiritualiteit maken er deel van uit.

McGrath heeft een niet gemakkelijk, maar wel fascinerend boek geschreven. Hij heeft in elk geval daarin gelijk, dat als we niet – zoals het gezang zegt – met open ogen en open oren door de wereld gaan, om Gods tekens te verstaan, het geloof gedoemd is te verkommeren.