www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

Kerken onderweg
Geschiedenis van kerken in Nederland
H.A.C. van Middelkoop
Uitg. Vuurbaak, Barneveld 2009
483 blz., € 24,90.
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

2. Ellips - 10 november 2009 - Ellips...

De Kerk onderweg naar haar eindbestemming

Recensie door Dr. K. van der Zwaag 

De kerkgeschiedenis is meer dan een relaas van menselijke ruzies en theologische twisten. 0ndanks al het menselijk falen komt de kerk als de bruid van Christus tot haar eindbestemming. Dat stelt mevr. H.A.C. van Middelkoop in haar boek Kerken onderweg. Zij beschrijft daarin de geschiedenis van de kerken in Nederland. Zij richt zich op de zes (vanaf 2004 vijf) grootste kerkgenootschappen van Nederland, te weten de Rooms-Katholieke Kerk, de Nederlandse Hervormde Kerk (vanaf 1951), de Gereformeerde Kerken in Nederland (beide kerken vormen sinds 2004 de Protestantse Kerk in Nederland), de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt, de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Gemeenten en de
Nederlands Gereformeerde Kerken. Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de evangelische beweging.

De schrijfster besteedt vooral aandacht aan theologische ontwikkelingen door de jaren heen. Zij geeft van elk kerkverband een karakteristieke samenvatting. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt kenmerken zich door 'uitbouw ingrijpende veranderingen’, de Christelijke Gereformeerde Kerken zijn ‘op zoek naar het evenwicht' (mede vanwege de spanning tussen de verschillende bloedgroepen) en de evangelische beweging vat zij onder de woorden: 'De Geest moet het doen!' De laatste tijd is er volgens haar meer ruimte voor een onderling gesprek tussen evangelischen en reformatorischen en krijgen evangelischen meer waardering voor het belang van de kerkelijke traditie en de band met het verleden. 

De schrijfster belicht uitvoerig discussies over heikele onderwerpen, zoals vragen over het schriftgezag, synodediscussies, de problematiek van het aanbod van genade binnen de Gereformeerde Gemeenten (onder het kopje 'Worstelen met verkiezing en genade'). De schrijfster concludeert dat de Protestantse Kerk in Nederland eerst een nogal harde houding aannam jegens de bezwaarden tegen de fusie. Later drong de Gereformeerde Bond volgens haar aan op mildheid en vroeg de synode af te zien van verdere (wereldlijke) processen. Het hele proces is volgens haar minder bezielend geweest voor de plaatselijke gemeenten. 

Het is een knappe prestatie om in je eentje de hele ontwikkeling van de kerkgeschiedenis te beschrijven (al heeft zij ook verschillende meelezers gehad) en ook nog eens te actualiseren tot op de dag van vandaag. Kerkgeschiedenis is volgens Van Middelkoop geen verleden tijd. Het gaat hier niet om ‘opgaande lijnen van lager naar hoger, maar vaak om stippellijnen en curven vol bochten, en scherpe pieken en dalen’. Aan de ene kant is er de lijn van mensen, met vele ruzies, en aan de andere kant de lijn die Christus als het hoofd van de kerk de eeuwen door tot vandaag toe heeft getrokken. Het boek is volgens de schrijfster niet in de eerste plaats bedoeld als een leesboek dat men van het begin tot het eind doorneemt. Het wil een leerboek zijn en studiemateriaal geven voor het bestuderen van onderwerpen uit de kerkgeschiedenis. Daarin is ze zonder meer geslaagd in een bevattelijke en prettige schrijftrant. Zij besluit met gespreksvragen en een literatuurlijst. 

1. Nederlands Dagblad - 9 mei 2009 - www.nd.nl

Een dag schrijven aan een halve bladzijde

Jetty van Middelkoop ziet Gods trouw bij beschrijven geschiedenis grootste kerken

Jetty van Middelkoop schreef een naslagwerk over de moderne geschiedenis van de grootste kerken in Nederland. “Soms zakt de moed je in de schoenen."

door onze redacteur Gerald Bruins

NUNSPEET - Wat speelde er rond de Open Brief die scheiding bracht tussen vrijgemaakt- en Nederlands-gereformeerden? Hoe verliep het Samen-op-Wegproces ook alweer dat in 2004 uitmondde in de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland? Waarom riep de reglementenbundel die KoningWillem aan het begin van de negentiende eeuw de kerk oplegde zoveel verzet op? En het Réveil, wie waren daar eigenlijk bij betrokken?

Wie zijn kennis van de moderne kerkgeschiedenis in Nederland wil ophalen, kan vanaf volgende week een greep doen naar het boek Kerken onderweg, geschreven door de 67-jarige Jetty van Middelkoop uit Nunspeet. Acht jaar werkte ze aan het naslagwerk van bijna vijfhonderd bladzijden over de ontwikkelingen binnen de grootste kerken in Nederland. Ze begint bij de periode tot de Reformatie, gaat verder met de `roomse' en de nog ongedeelde protestantse kerk in de zestiende eeuw en leidt de lezer via de aloude vaderlandse
Hervormde naar de vele kerken die zijn voortgekomen uit de Afscheiding van 1834 en de Doleantie later die eeuw.

Het kloeke boek met leeslint, dat afsluit met een hoofdstuk over de invloed van de evangelische beweging, is zo actueel mogelijk gehouden. Een steekproef leert dat de recente kwestie over de atheïstische predikant Klaas Hendrikse erin staat. En de verwikkelingen rond de zogeheten nieuwe vrijgemaakten ontbreken niet. “Ik ben wel eens de wanhoop nabij geweest", zegt Van Middelkoop terugkijkend. “Het was een hele klus én ik ben een perfectionist. Soms deed ik wel een dag overeen halve bladzijde. Mijn broer Theo heeft mij
erop die momenten doorheen gesleept. Als ik weer eens kwam klagen, sprak hij me moed in."

Jetty van Middelkoop vertelt schijfster tegen wil en dank te zijn. Als neerlandica redigeerde zij in opdracht van een van de voorlopers van de gereformeerde Bijbelstudiebond een aantal kerkgeschiedenisboeken van ds. C.G. Bos, veelvuldig gebruikt op vrijgemaakte scholten en verenigingen. Ze was ook betrokken bij de laatste uitgave in 1992, na het overlijden van de vrijgemaakte predikant. Na aanvankelijke twijfel besloot ze ja te zeggen op het verzoek zijn laatste boek over moderne kerkgeschiedenis te herzien. “Er was niemand anders beschikbaar. Al snel zag ze af van een herdruk: er moest een compleet nieuw boek komen. Als je zelf in de geschiedenis van de kerken duikt, kom je tot andere keuzes en vind je andere dingen belangrijk", motiveert ze.

De schrijfster beperkte zich tot zes kerkgenootschappen, omdat anders het werk en het boek te omvangrijk zouden worden. Ze putte uit de nalatenschap van Bos, maar nam ook alle jaarboekjes van de kerken door en volgde de kerkpagina's van de christelijke kranten. Elk hoofdstuk legde ze voor aan deskundigen uit de kerken waarover ze schrijft.

Bos' boekjes roepen bij generaties catechisanten en scholieren, ook onder niet-vrijgemaakten, nog een andere herinnering wakker. Hij schreef strikt vanuit vrijgemaakt standpunten beoordeelde andere kerken vanuit deze visie, alsof hij de Vrijmaking van 1944 moest verdedigen. In zijn boek stond het bekende schema niet een rechtstreekse lijn van de Reformatie naar de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt).

Neutraal
In het boek van Van Middelkoop - zelf vrijgemaakt-gereformeerd - is hier geen spoor meer van te vinden. “Ik heb bewust vanuit een neutraal standpunt geschreven", zegt ze beslist. “We leven in een andere tijd: binnen mijn eigen kerken leeft de gedachte dat wij de ware kerk zijn niet meer zo sterk. Ik vond het niet mijn taak om een oordeel te geven en heb mijn boek zo geschreven dat de lezer zelf zijn conclusies kan trekken.”

Bij lezing van het boek lijkt kerkgeschiedenis een aaneenschakeling van ruzies, gekonkel, schorsingen en afzettingen. ”De moed zakt je dan wel eens in de schoenen", geeft de schrijfster toe. Als voorbeeld geeft ze de kerkelijke twist in 1967 onder de toenmalige vrijgemaakt-gereformeerden. Toen hebben mensen elkaar gekwetst en is er veel pijn geleden. “Niet alleen onder de latere Nederlands-gereformeerden, ook onder vrijgemaakten. Een voorbeeld is mijn vader die predikant was", herinnert Van Middelkoop zich. “Door het schrijven van dit boek heb ik geleerd dat er een groot verschil is tussen het 'hoe' en het 'wat'. Welke zaak je ook verdedigt, even belangrijk is hoe je met mensen omgaat. Dan moet ik denken aan 1 Korintiërs 13, het hoofdstuk over de liefde. Daar schrijft Paulus: al had ik alle kennis en het geloof dat bergen verzette - had ik de liefde niet, ik zou niets zijn. Al heb je nog zo gelijk, of de waarheid aan je zijde, zonder de liefde is het niets. Mensen moeten eerst met elkaar gaan praten, voor ze elkaar veroordelen." In het voorwoord schrijft Van Middelkoop dat bij bestudering van de kerkgeschiedenis op de achtergrond een hoofdlijn zichtbaar wordt: de lijn die Christus, het hoofd van de kerk, tot vandaag toe heeft doorgetrokken. Wat ziet ze daarvan concreet? “Ik grens de kerk dan vooral af tegen de moderne theologie en de vrijzinnigheid. Ondanks al het menselijk gedoe blijft Gods boodschap van verlossing in
Jezus klinken. Niet alleen in de vrijgemaakte kerk, in alle kerken kan dat het geval zijn.”