www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

De ware Willibrord
Dichtung und Wahrheit in de vroege schriftelijke bronnen
Dirk Otten
Van Warven, Kampen, 2021
135 pagina’s
€ 15,95
Paperback
ISBN: 9789493175563
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Willibrord gaat in de vroege schriftelijke bronnen schuil achter wonderverhalen, idealiseringen en stichtelijke verzinsels. De bronnen vertellen van een Willibrord die met zo veel gezag predikte, dat de Friezen zich snel en massaal tot het Christendom bekeerden. Men gaf Willibrord fraaie titels: ‘Aartsbisschop der Friezen’, ‘Apostel van Friesland’ en ‘Aartsbisschop van Utrecht.’
Bij zijn dood in 739 was echter alleen het zuidelijk deel van de door Friezen bewoonde landstreken met het Christendom in aanraking gekomen en Utrecht zou pas decennia later een bisdom worden. Dit boek gaat de weg terug naar de ware Willibrord, een Angelsaksische missionaris in oorlogstijd, een missionaris in dienst van de Frankische machthebbers, die slechts een klein deel van zijn idealen kon realiseren.
Politieke en militaire omstandigheden stonden een snelle bekering in de weg. Bovendien was de afstand wel erg groot tussen de oude Germaanse natuurreligie van de Friezen en het Christendom, een religie uit een boek dat ontstaan was in een geheel andere cultuur en bovendien de religie van de vijand.

..

2. - 17 juni 2022 - www.uitdaging.nl 

Onderzoek naar Willibrordliteratuur

Recensie door Marco van Putten

Tegenwoordig is Willibrord de bekendste zendeling uit de vroege middeleeuwen. Hij wordt ook in verband gebracht met het aartsbisdom gevestigd in Utrecht. Dirk Otten laat in zijn boek ‘De ware Willibrord’ zien dat hij echter lange tijd helemaal niet zo bekend was en amper wat te maken had met dat aartsbisdom. Maar wat kan wel met redelijke zekerheid gesteld worden over Willibrord?

Willibrord (c.657-739) worden grote zendingsresultaten onder de Friezen toegedicht, maar bij zijn dood bleek slechts het zuidelijke deel van de woongebieden van de Friezen, zoals het bovenste deel van Noord-Brabant, met het christelijke geloof in aanraking gekomen. Utrecht werd pas decennia later een bisdom. Dit wijst op een groot verschil met de algemeen aangenomen geschiedenis over Willibrord.

Boekanalyse
Otten studeerde Duitse taal- en letterkunde met de bijvakken Germaanse godsdienstgeschiedenis en Oudsaksisch. Hij werd leraar en schrijver. In recente tijd heeft hij zich toegelegd op de kersteningsgeschiedenis van Saksen en Friezen.

Na een voorwoord en een inleiding behandelt hij zijn onderzoek naar het onderwerp in 15 hoofdstukken. De meeste aandacht gaat naar de levensbeschrijvingen over Willibrord van de Angelsaksische monniken Alcuïnus en Beda en naar de gestripte, maar meer aannemelijker, versie van de Willibrordliteratuur. Glas in lood afbeeldingen over het leven van Willibrord geven beeld bij de tekst.

In het boek toetst Otten de verschillende vermeldingen over Willibrord in allerlei Middeleeuwse literatuur in hoeverre het gaat over feit of fictie. Ook neemt hij Willibrords eigen geschriften in overweging. Ottens doel is om te komen tot een aannemelijke geschiedenis van Willibrords leven op basis van historische controleerbare feiten.

Hij sluit af met een meer waarschijnlijker chronologie van het leven van Willibrord, literatuurlijsten (primair en secundair), een zoekregister, illustratieverantwoording en een korte personalia.

Zendingsuitdagingen
Volgens Otten was Willibrord ondergeschikt aan de Frankische machthebbers die in een oorlog verwikkeld waren met onder andere de Friezen. De zending zou daardoor bepaald worden door politieke en militaire omstandigheden.

Ook had het grotendeels mislukken van Willibrords zendingsopdracht te maken met het feit dat er een grote kloof bestond tussen de Germaanse natuurreligie en het christelijke geloof afkomstig uit een boek. Daar komt bij dat het christelijke geloof het geloof was van de gehate Frankische vijanden.

Evaluatie
Dit is een heel interessant en aannemelijk boek over het leven van Willibrord. Het neemt de lezer mee naar de wereld van de vroege middeleeuwen met speciale focus op de zending in de zuidelijke Nederlanden, waartoe in die tijd ook Vlaanderen behoorde.

Het geeft een inkijk in kerkpolitiek en agenda’s van individuele kerkleiders. Daarin komt naar voren dat die bewust aan mythevorming deden en zij feit en fictie vermengden. Ook poogt Otten een meer genuanceerd beeld te geven van de bewoning van Nederland.

Doordat Otten de verschillende literatuur onderzocht over het leven van Willibrord kan het niet anders dan dat er veel herhaling in voorkomt. Dit boek wordt aangeraden.

1. Uitgeverij Van Warven - juni 2022 - www.uitgeverijvanwarven.nl...

Onderzoek naar Willibrord

Recensie door Uitgeverij Van Warven

Hij heeft een onbetwiste plaats in de Canon van Nederland: Willibrord (658-739). Onlangs is weer een boek over de man die bekend is geworden als ‘verbreider van het christendom’ verschenen. Auteur: dr. Dirk Otten. 

Hij studeerde Duitse taal- en letterkunde, met als bijvakken Germaanse godsdienstgeschiedenis en Oudsaksisch. Hij was jarenlang leraar. In 2004 is hij begonnen met onderzoek naar de kersteningsgeschiedenis van de Saksen en de Friezen. Hij publiceerde twee boekjes over de missionaris Lebuïnus en twee over de bekering van de Saksen en de Friezen, alsmede biografieën over Willehad, die vooral in Drenthe werkzaam was, en over de Friese missionaris Ludger.

Ik schreef dat er ‘weer’ een boek over Willibrord verschenen is. Het is het zoveelste. Dat roept de vraag op waarin de nieuwe uitgave zich van de andere onderscheidt. Welnu: Otten probeert ‘de ware Willibrord’ op het spoor te komen. In dit verband een opmerking over de ondertitel van zijn boek: ‘Dichtung und Wahrheit in de vroege schriftelijke bronnen’. Het woordpaar ‘Dichtung und Wahrheit’ is ontleend aan het autobiografische werk Aus meinem Leben van Goethe. Het kan in het Nederlands weergegeven worden met ‘feit en fictie’. Veel van wat over Willibrord geschreven is, blijkt onder de categorie ‘fictie’ te vallen. Het gaat dan om legendarische dan wel hagiografische verzinsels die in de loop der tijden aan de feitelijke biografie van de missionaris zijn toegevoegd.

Over ‘weer’ een boek over Willibrord gesproken: al in de achtste eeuw hebben drie beroemde landgenoten over hem geschreven. Om te beginnen was dat Beda Venerabilis, de eerbiedwaardige Beda. Acht jaar vóór het overlijden van Willibrord rondde hij zijn ‘Kerkgeschiedenis van het Engelse volk’ af. In twee hoofdstukken daarvan gaf hij door wat hem over de missionaris bekend was. Vervolgens: Alcuïnus, de geleerde leider van de Kathedraalschool in York. Hij schreef een heiligenleven over Willibrord, trouwens ook nog een versie in dichtvorm. Ten slotte: Bonifatius, die als aartsbisschop van Mainz een van de meest invloedrijke mannen binnen de kerk van Rome was. In 753 schreef hij een brief aan de paus met daarin informatie over wat Willibrord met zijn missie-arbeid onder de Friezen had bereikt.

Overigens: Willibrord heeft ook het een en ander over zichzelf geschreven. Je zou zeggen: alles met elkaar moet dat een betrouwbaar beeld geven. Dat is evenwel niet het geval, aldus Otten. Veel getuigenissen beantwoorden niet aan de historische werkelijkheid. Het gangbare beeld van Willibrord blijkt niet te kloppen. Men kan volgens Ottten niet stellen dat Willibrord de door de Friezen bewoonde landstreek, die toen trouwens veel groter was dan het huidige Fryslân, tot het christendom bekeerd heeft. Allerlei kunstwerken laten de predikende missionaris wel zien met eerbiedig luisterende Friezen, die hun oude Germaanse natuurreligie wensten op te geven voor het christendom, maar dat heeft een hoog gehalte van ‘te mooi om waar te zijn’. Willibrord was een missionaris in oorlogstijd. Het heeft de Franken veel moeite gekost om de Friezen op te knieën te krijgen. Het geeft te denken dat Bonifatius zijn arbeid onder die bevolking in 716 heeft moeten staken. De Friezen bleken geen boodschap te hebben aan zijn evangelieprediking. Nog iets: Willibrord is nooit bisschop of aartsbisschop van Utrecht geweest. Traiectum was in zijn tijd een bescheiden missiepost. Willibrord is ook nooit in de meest noordelijke Friese gebieden geweest en hij is al helemaal niet naar de Scandinavische missiegebieden gevaren. Willibrord heeft inderdaad een onbetwiste plaats in de Canon van Nederland gekregen. Er is geen reden om hem die plek te ontzeggen. Wel is op basis van de historische reconstructie van Otten duidelijk dat het gangbare beeld van de missionaris bijgesteld moet worden. Maar misschien kun je wel zeggen dat alle legendarische dan wel hagiografische verzinsels die aan zijn feitelijke biografie zijn toegevoegd zijn betekenis juist onderstrepen. Otten heeft weer een boeiend boek aan zijn reeks over de kersteningsgeschiedenis onder de Saksen en de Friezen toegevoegd. De uitgave is verluchtigd met fraaie foto’s van de gebrandschilderde ramen van de Willibrorduskapel te Vianden in Luxemburg.