www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Van harem tot Fitna
Beeldvorming van de islam in Nederland 1848-2010
Marcel Poorthuis en Theo Salemink
Uitg. Valkhof Pers, Nijmegen, 2011
ISBN 9789056253561
704 blz.; € 42,50.
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Harem en fitna: tussen die twee uitersten lijkt het beeld dat de meeste Nederlanders van de islam en van moslims hebben zich te bewegen. De tijd dat gastarbeiders hier verwelkomd werden om `het vuile werk` te doen en dat zij vooral als arme, uitgebuite sloebers werden gezien, en niet als moslims, ligt feitelijk niet ver achter ons, maar lijkt eeuwen geleden.

Sinds de bijna idyllische jaren zeventig, toen de droom van een maakbare, multiculturele samenleving hoogtij vierde, is de wereld onherkenbaar veranderd. Het communisme is ingestort, de islam heeft definitief een plaats gekregen in de westerse wereld, de multiculturele samenleving is `mislukt`, en ook het rustige Nederland heeft, zo zegt men, na een aantal politieke moorden zijn onschuld verloren. En de populistische politicus Geert Wilders suggereert dat er een islamitisch spook door Europa waart. De islam is niet meer ver van ons bed, zoals vroeger voor de poorten van Wenen of in verre kolonies, maar bevindt zich in het hart van Europa.

Velen voelen zich bedreigd, zijn bevreesd voor aanslagen of de invoering van de sjaria en storen zich aan de hoofddoeken in het straatbeeld. Opmerkelijk is dat `beelden` over de islam uit het verleden een belangrijke rol spelen, zo laat dit nieuwe boek Van harem tot fitna zien. In de loop van de eeuwen heeft de islam in de Nederlandse beeldvorming allerlei gedaanten aangenomen; er is sprake geweest van duivels heidendom, ketterse religie, achterlijke moslims, een zinnelijke profeet, maar ook van `sporen van goddelijk licht` en `kinderen van Abraham`, met wie een dialoog tot stand moet komen of die zich zelfs via een eigen zuil moeten emanciperen. Zo is er ook een traditie van een exotische en erotische verbeelding van de islam geweest, geïnspireerd door Duizend-en-één-nacht: viriele Arabieren, romantische soeks en verleidelijke haremvrouwen. Vanaf de jaren `90 zien we een nieuw, angstaanjagend beeld van de islam opdoemen. Een politiek anti-islamisme ontvouwt zich, dat waarschuwt voor een islamisering van Nederland en de islam aanduidt als fascisme. Een nieuwe nationale `identiteit` wordt geconstrueerd. Islamitische Nederlanders vallen buiten deze nieuwe nationale identiteit. Zij worden tot `vreemden` gestileerd.

In Van harem tot fitna, dat de periode van 1848 tot 2010 beslaat, wordt deze hele complexe geschiedenis in kaart gebracht. Nauwgezet en gedetailleerd analyseren de auteurs de beeldvorming over de islam zoals die zich in anderhalve eeuw in diverse kringen (katholieken, protestanten, humanisten, liberalen) heeft ontwikkeld. Welke beelden bestaan er in Nederland over de islam? Wanneer zijn ze ontstaan; welke beelden zijn juist verdwenen? En welke beelden worden gerecycled? En wat zeggen de beelden over de strijd van oude en nieuwe Nederlanders om te komen tot een nieuwe identiteit in een snel veranderende samenleving? 

1. - 28 juni 2012 - www.rd.nl

Vaticaans concilie bracht revolutie in denken over islam

Recensie door Jacob Hoekman

Confrontatie. Daardoor wordt het westerse beeld van de islam door de eeuwen heen gekenmerkt. Pas de laatste decennia leggen kerken de nadruk op eenheid en dialoog. De grote vraag is: Hoe wijs is dat?

Een antwoord op die vraag geeft het vuistdikke boek ”Van harem tot Fitna”, geschreven door de Tilburgse theologen prof. dr. Marcel Poorthuis en dr. Theo Salemink. Ze analyseren daarin op een zeer leesbare en goed gedocumenteerde wijze hoe er in Nederland van 1848 tot vandaag over de islam werd en wordt gedacht.

De grote verdienste van dit boek is dat de auteurs er feilloos de vinger bij leggen hoe oude beelden over de islam in de loop van de geschiedenis steeds weer zijn gerecycled. Islamvisies van vandaag zijn met heel veel draadjes verbonden aan visies in het verleden. Het boek legt die draadjes op inzichtgevende wijze bloot.

Poorthuis en Salemink wijzen bijvoorbeeld op –evangelicale– christenen die in relatie tot de islam nog maar aan één ding kunnen denken: aan de komende apocalyps en de kwalijke rol die moslims daarin zullen spelen. De auteurs maken duidelijk dat die eenzijdige focus uit Amerika is komen overwaaien, en ook dat de eindtijdretoriek van de Iraanse president Ahmadinejad eigenlijk de exacte tegenhanger vormt van dit denken.

Godsvrucht
Veel nadruk leggen de auteurs op de grote ommezwaai in het rooms-katholieke denken over de islam in de jaren zestig. Het tweede Vaticaans concilie (1962-1965) wond er geen doekjes om: moslims dienen dezelfde God als christenen en roepen „soms zelfs met godsvrucht” Maria aan. Terecht noemen de auteurs dat een revolutie in de beeldvorming van de islam.

Het begin van die omwenteling ontwaren Poorthuis en Salemink al in het rooms-katholicisme van de jaren dertig van de vorige eeuw. De visies die protestanten en rooms-katholieken dan op de islam ontwikkelen, verschillen radicaal van elkaar. In protestantse kring doet het dialectische denken onder invloed van Karl Barth opgeld. De islam vormt bij Barth, in de woorden van de auteurs, het negatieve contrast van het jodendom. Er ontstaat dan rond de islam „een steile dogmatiek, die het bijbels ‘geloof’ tegenover elke ideologie van de mensheid plaatst.” De bekende zendingswetenschapper en islamoloog Hendrik Kraemer hoort ook bij die traditie.

Tegenover deze „steile” gereformeerden plaatsen Poorthuis en Salemink rooms-katholieke theologen. Zij denken over de islam niet in termen van tegenstelling en kloof, maar in termen van analogie en harmonie.......

Lees verder...