www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

4 RECENSIES

Gebedsgenezing
  boerenbedrog of serieus alternatief?
Joke van Saane
ISBN 978 90 259 5840 4
Navigator Boeken, Kampen 2008
128 blz.
prijs € 12,50
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Lees meer in de Leesmap: Willem Ouweneel: Is genezing boerenbedrog?...
 

4. Ellips - juni 2008

Het boerenbedrog van Joke van Saane

Boekrecensie door Dr. M.J. Aalders, Amstelveen

Joke van Saane, docente psychologie aan de theologische faculteit van de Vrije Universiteit, geeft in dit boek een wetenschappelijk verantwoorde verklaring voor het verschijnsel gebedsgenezing. Is het boerenbedrog of een serieus alternatief? De kern van het boek wordt gevormd door een onderzoek onder 900 leden van de EO naar de houding die zij innemen tegenover het fenomeen van de gebedsgenezing. In hoofdstuk 2 volgen enkele observaties vanuit sociologische en sociaal psychologische hoek, in hoofdstuk 3 komt ze met enkele psychologische verklaringen van het geloof in de gebedsgenezing, om in haar vierde hoofdstuk te concluderen dat we in de gebedsgenezing toch eigenlijk met boerenbedrog te maken hebben. Het gaat in de gebedsgenezing niet om genezende handelingen, maar om het opkrikken van het zelfvertrouwen met alle positieve gevolgen van dien.

Verder blijft na lezing hangen dat het vooral kwetsbare mensen zijn die zoeken naar gebedsgenezing. Dat zoeken is een teken van terugval in de kinderjaren, een verlangen naar de aanwezigheid van vader en moeder. Gebedsgenezing is een infantiel geloof, zo stelt ze. En in de kringen waar men in gebedsgenezing gelooft, heeft men een simpele bijbelopvatting waarin met contextualiteit en historiciteit van de bijbelse verhalen geen rekening wordt gehouden. Wat je ziet aan 'wonderen' is psychologisch verklaarbaar en geen wonder. Kortom, het is boerenbedrog. Het is deze teneur van dit boekje waar ik moeite mee heb. Alleen al de titel is suggestief. Bedrog wil toch zeggen dat er een bedrieger is. Wie is dan de bedrieger? Zijn allen die geloven dat de Heer die God is mensen kan genezen bedriegers?

Ook de term 'serieus alternatief' roept vragen op. Waarvoor wil gebedsgenezing een alternatief zijn? Voor het bezoek aan een arts? Al ver vóór de Tweede Oorlog heeft men echter in de pinksterkerken afscheid genomen van deze radicale visie op genezing door gebed. En in de charismatische beweging is gebedsgenezing nooit een alternatief voor medische behandeling geweest.

Kortom, alleen al door de titel wordt een heel verkeerd beeld van gebedsgenezing opgeroepen. Deze hangt samen met een kenmerk van dit boekje: het staat vol met onzorgvuldige formuleringen en definities en er blijkt op beslissende punten een gebrek aan kennis te bestaan.

Met hetzelfde gemak waarmee Van Saane Latijn en Nederlands verhaspelt 'we schrijven het jaar anno Domini' gooit zij alle gebedsgenezing op één hoop. Ook winti en reiki worden genoemd, evenals Jomanda. Maar het onderzoek betrof een onderzoek onder EO leden. Welk onderzoek is er naar aanhangers van reiki en winti geweest? En gaat het in reiki en winti om hetzelfde fenomeen als in de christelijke gebedsgenezing? Maakt het dan voor de genezing niet uit in wie men gelooft, en van wie men genezing verwacht? Zo is ze ook bepaald niet duidelijk waar ze onderscheid probeert te maken tussen de verschillende vormen van genezing: Er zijn gebedsgenezingsmethoden waarbij gebruikgemaakt wordt van psychologische en religieuze handelingen of waarbij rituelen plaatsvinden die verwijzen naar de christelijke God, én er zijn genezingsmethoden waarbij alleen gebruikgemaakt wordt van religieuze handelingen die refereren aan de christelijke God. Met geen mogelijkheid kan ik hiervan iets anders maken dan dat het kenmerkende verschil ligt in de psychologische handelingen. Maar wat zijn dat eigenlijk, psychologische handelingen? En: om welke gaat het dan?

Een derde, hiermee samenhangende vraag is of Van Saane haar beeld niet al te zeer heeft laten bepalen door wat zij meende te zien bij Jan Zijlstra. In de wijkgemeente waar ik lang heb gewerkt, hebben we vaak met zieken gebeden, hun de handen opgelegd en hen met olie gezalfd. We deden dat in kleine kring. Wij deden niet aan gebedsgenezing, we vertrouwden onze zieken toe aan Jezus, Heer over alles en allen. Valt dat ook onder het oordeel boerenbedrog? Kortom, waar gaat dit boek precies over?

In het tweede hoofdstuk geeft Van Saane een aantal verklaringen voor de bloei van de belangstelling voor gebedsgenezing. Aan de orde komen zaken als de onvrede met de moderne medische wetenschap en het voorkomen van onbegrepen ziektes. Ook onze geïndividualiseerde samenleving brengt mensen ertoe om naar een gebedsgenezer te gaan, terwijl de aandacht voor het werk van de Heilige Geest en het Koninkrijk Gods ook een belangrijke stimulans vormt. Het zijn, in Van Saanes eigen woorden, medische, sociologische, theologische en psychologische motivaties voor gebedsgenezing. Ook in dit hoofdstuk treft de onzorgvuldigheid van opbouw en formulering, het lijkt wel uit de losse pols te zijn geschreven.

Kwalijker nog is haar gebrek aan kennis van charismatische zaken. Ze verwijst naar de toenemende aandacht voor het koninkrijk Gods en de werking van de Heilige Geest. Bij deze aandacht, zo schrijft ze, hoort ook de aandacht voor gebedsgenezing. Maar de omgang met bijbelteksten in deze charismatische kringen is simpel, en wie vraagtekens zet bij de gebedsgenezing wordt er al snel van verdacht vraagtekens te zetten bij de bijbel zelf. Het is volgens sommige theologen 'uit de meer traditionele groeperingen' een simplistische bijbeluitleg die hier opgeld doet, een 'naïeve theologie'.

In deze charismatische kringen, zo concludeert ze, is sprake van een theologische visie met opvallend weinig aandacht voor thema's als contextualiteit en historiciteit van bijbelteksten, hetgeen een belangrijke voedingsbodem vormt voor het geloof in de mogelijkheid van gebedsgenezing. Ik noem dit een kwalijk gebrek aan kennis. Wereldwijd is er sprake van een diepgravende, theologische studie door charismatische theologen. Op dezelfde gang in het VU gebouw waar zich de kamer van Van Saane bevindt, bevindt zich ook de kamer van professor C. van der Kooi, die sinds kort de leerstoel van A. Kuyper bezet (dogmatiek), maar al jarenlang bijzonder hoogleraar charismatische theologie is. Bedoelt ze hem als ze het heeft over de naïeve omgang met de Bijbel? En ook in de pinksterkerken is sprake van een steeds fundamenteler theologische bezinning, zonder dat dit het geloof in Gods majesteit aantast, ook waar dit ziekte en genezing betreft. Van Saane is blijkbaar niet op de hoogte van de charismatische theologie.

In het derde hoofdstuk gaat het over psychologische verklaringen bij het verschijnsel gebedsgenezing. Het gaat over de genezing als geloofsdaad, de rol van de sociale bevestiging, de gebedsgenezing als infantiele vorm van geloof en de rol van placebo's. Ik beperk me tot de vierde verklaring. Daarin komt Van Saane aandragen met de theorie van een psychoanalyticus die de neiging om te bidden om genezing terugbrengt tot onze vroege biologische toestand. De band met vader en moeder wordt getransformeerd tot een magische verbinding met een almachtig bovennatuurlijk wezen. Bidden om genezing is een weigering om volwassen te worden, dat wil zeggen: zelfstandig te worden. God als plaatsvervanger van de ouders. De mensen willen terug naar het paradijs van de vroege jeugd. Dit alles maakt gebedsgenezing tot een infantiel verschijnsel Zo zegt ze het letterlijk: gebedsgenezing is een infantiel verschijnsel.

Wat ik kwalijker vind is dat ze andere visies vanuit de godsdienstpsychologie niet aan de orde laat komen. Ze behoort te weten dat deze freudiaanse verklaring van het christelijk geloof bepaald niet onomstreden is en dus ook niet de enige verklaring is.

Ik moet eindigen. Dit boek is boerenbedrog. Ik heb mijn onlangs overleden leermeester C. Augustijn ooit eens horen zeggen dat als niemand het meer voor het christelijk geloof opneemt, iedereen ongestraft onzin kan blijven verkondigen. Dat geldt mutatis mutandis
ook hier. Laat het dan ook maar hard gezegd worden. Dit is een slecht boek. En het heeft niet voldoende kwaliteit om het gesprek over de dienst der genezing op gang te brengen. Wie echt iets over gebedsgenezing te weten wil komen, komt bedrogen uit. 

3. CV-Koers - mei 2008

Gebedsgenezing

Recensie door Ronald Westerbeek

Het is op zich verheugend dat de afgelopen jaren ook binnen de gevestigde kerken de belangstelling is gegroeid voor de dienst der genezing, waarin met en voor zieken gebeden wordt om herstel naar lichaam, ziel en geest. Deze kerkelijke bediening heeft immers oude wortels, die teruggaan op het bevel van Jezus aan zijn leerlingen de zieken te genezen. Maar als we dit in ere willen herstellen, is het wel zaak dit zorgvuldig te doen, vanuit een evenwichtig lezen van de Bijbel. Het is ook goed om verhalen over genezing serieus te onderzoeken, júist als we geloven dat hier een roeping ligt voor de gemeente van Christus.

Joke van Saane is universitair docent godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en ze deed onderzoek naar 'het verschijnsel gebedsgenezing'. Dit boekje, met de ondertitel 'Boerenbedrog of serieus alternatief?', is daar de weerslag van. Laat ik maar gelijk kritisch zijn: Van Saane zegt ‘met een nuchtere sociaalwetenschappelijke bril op' naar gebedsgenezing te kijken, maar is ondertussen behoorlijk vooringenomen: christelijke genezingsbedieningen plaatst ze in hetzelfde rijtje als winti of new age en ze gelooft er niet zo in. Dat kleurt haar toonzetting én haar bevindingen nogal.

Zo presenteert ze een onderzoek onder 900 EO leden, waarvan een groot deel aangeeft te geloven dat God mensen daadwerkelijk kan genezen en dat ook regelmatig doet op gebed. Van Saane concludeert dat 'slechts een heel klein deel'van hen ook zegt daadwerkelijk genezing te hebben gevonden, 'een fractie van degenen die een poging ondernemen’,'een enkeling'. Echter, van deze 900 hebben zo’n 320 genezing voor zichzelf gezocht, van wie een kwart (!) genas. Is dat weinig dan? Het soort ziektes 'waarvan men zegt genezen te zijn, geeft nog meer te denken’, vervolgt Van Saane. Dat blijken namelijk vaak pijnen en chronische aandoeningen te zijn waar de reguliere arts geen raad meer mee wist. Het moet kennelijk 'tussen de oren zitten’, concludeert ze dan: pure inbeelding allemaal. Of zou het ook kunnen zijn dat God vooral genezing geeft daar waar de medische zorg tekortschiet? Uit het boek maak ik niet op dat Van Saane de moeite heeft genomen om de genezingen nader te onderzoeken.

Voor Van Saane staat vast: gebedsgenezing is 'zeer aantoonbaar' boerenbedrog. Dat mensen zich ernaar uitstrekken, bestempelt ze onomwonden als 'infantiel geloof'. Genezing van God verwachten, is volgens haar een vorm van 'projectie?, 'cognitieve dissonantie' en 'zelfbedrog', en het getuigt van een onvolwassen geloof. Maar, zegt ze, mensen hebben er kennelijk wel iets aan, al is het illusie, dus laat ze maar: 'Zolang je geen echte wonderen verwacht, kan er ook kan er ook niet veel misgaan.'

Een boekje dat zo vooringenomen is, helpt je nauwelijks verder in de bezinning. Voor wie zich serieus wil verdiepen in de dienst der genezing, zijn er betere boeken. Ik noem Bid tot de Heer, geef plaats aan de arts door dr. Harmen U. de Vries (die in 2006 hierop promoveerde aan de VU), Vergeving en genezing door dr. Mart Jan Paul en Zal God mij genezen? door Ron Dunn.

2. Bodem - 31 maart 2008

Gebedsgenezing

Boekrecensie door Henk P. Medema

Een universitair docent godsdienstpyschologie is geïntrigeerd door de vraag wat er bij gebedsgenezing gebeurt. Het fenomeen grijpt breed om zich heen, en Joke van Saane heeft zich aan een wetenschappelijk onderzoek gezet. Het gaat niet alleen over Jan Zijlstra en zijn evangelische broeders en zusters, maar ook over winti, reiki en nog een paar alternatieve methoden. Haar conclusies zijn kritisch, meldt het omslag van het boekje waarin de resultaten op leken-niveau zijn weergegeven. ‘Zolang je geen echte wonderen verwacht, kan er ook niet veel misgaan’ (122) is een typerende uitspraak.

Joke van Saane brengt een belangrijk deel van de wonderen terug tot gevallen van LOK (‘lichamelijk onverklaarbare klachten’). Ze sluit aan bij de nogal kritische uitzending van Netwerk met Thijs van den Brink en anderen, in juni 2007, waarin onder andere de genezing van Janneke Vlot werd behandeld. Tegelijk baseert ze haar bevindingen op onderzoek dat ze in 2006 samen met Hijme Stoffels deed naar gebedsgenezing.

Als je a priori niet open bent voor de mogelijkheid dat somatische genezingen op gebed zuiver en feitelijk geconstateerd kunnen worden door artsen, is de keuze voor de andere route duidelijk, namelijk die van psychologische verklaringen. Uiteraard heeft ze daarin niet helemaal ongelijk, maar daardoor ook juist niet helemaal gelijk. Ze ziet gebedsgenezing als een geloofsdaad: ‘Gebedsgenezing hoort duidelijk bij de taal of het discours van het geloof, en niet bij het discours van de wetenschap’ (83). Een belangrijke rol speelt volgens haar het zoeken naar sociale bevestiging in de geloofsfamilie (86), en het zelfbevestigende proces dat wetenschappers aanduiden als cognitieve dissonantie (91).

Een punt waarin ze ons allemaal te denken geeft, is wat ze nogal negatief aanduidt als ‘infantiliteit’ (94); dat klinkt niet aardig, maar natuurlijk kan het kinderlijke, onbevangen geloof heel gemakkelijk doorslaan tot een neiging om maar helemaal je verstand niet meer te gebruiken. Anti-intellectuele naïviteit is op zichzelf geen geloof. Maar anderzijds: daar kun je toch geen genezingen mee bewerken, en als die wel gebeuren, is er toch meer aan de hand. Niet alles kan via een placebo-effect verklaard worden, wat Van Saane als een mogelijke verklaring ziet (103).

De auteur eindigt waar ze mee had moeten beginnen, en wat niet een conclusie is, maar een vooroordeel: ‘De keus tussen boerenbedrog of serieus alternatief lijkt een keuze te zijn tussen geloofsargumenten en wetenschappelijke argumenten. Laat de wetenschap haar nuchtere taak maar uitvoeren, zolang ze geloof en hoop aan zieken niet geheel ontneemt.’

Dat is precies de vraag: hoe verhouden geloof en wetenschap zich? Daarover vinden wij in het boekje geen diepere analyse, en dat Van Saane bij haar vooroordeel is blijven steken, moet betreurd worden.
 

 

---

1. Nederlands Dagblad - 28 maart 2008 - www.nd.nl

Boerenbedrog of echt alternatief

Recensie door Henk Messelink

"Gebedsgenezers zoeken klandizie door te claimen dat zij alle ziektes de baas kunnen worden, en vergeten te melden dat dit voor sommige ziektes net wat meer opgaat dan voor andere. Dit is een vorm van boerenbedrog te noemen. De suggestie wordt gewekt dat alle zieken via gebedsgenezing kunnen genezen, de werkelijkheid blijkt geheel anders te zijn, maar deze werkelijkheid wordt verzwegen of gebagatelliseerd in kringen van gebedsgenezing. De schijn wordt zo opgehouden, de waan blijft bestaan."

Een citaat uit het boek Gebedsgenezing. Boerenbedrog of serieus alternatief. Het is van de hand van Joke van Saane, die als docent godsdienstpsychologie werkt aan de Vrije Universiteit. Zij wil met haar boek helderheid brengen in discussies over gebedsgenezing. Gebedsgenezing houdt in dat men zoekt naar genezing van ziekte door middel van gebed en mogelijk andere rituelen. Je kunt ook kiezen voor de term: genezing door geloof. Joke van Saane behandelt dit onderwerp vanuit haar vakgebied. Dat levert natuurlijk bepaalde beperkingen op in de bespreking en beoordeling. De vraag is of zij in dit boek binnen de perken is gebleven.

Eerst iets over de opzet van het boek. Ze presenteert na de inleidende paragrafen de resultaten van een onderzoek over gebedsgenezing onder negenhonderd leden van de EO. Een zeer groot deel van hen gelooft dat God daadwerkelijk mensen kan genezen en dat ook regelmatig doet, en wel door middel van gebed. Reserves hield men wel bij de vraag of de mogelijkheid van gebedsgenezing voor álle ziektes geldt. Van deze negenhonderd gaf de helft aan wel eens een genezingsbijeenkomst te hebben bijgewoond. En van degenen die ooit ziek zijn geweest, zegt driekwart gezocht te hebben naar genezing door geloof of gebed. Een kwart van hen zegt ook daadwerkelijk genezen te zijn. In getallen: van de negenhonderd vonden er (slechts, zegt van Saane) 81 genezing. Gebedsgenezing komt voor, maar toch veel minder dan mensen vaak hopen en dan gesuggereerd wordt door de talrijke verhalen over genezing, die de ronde doen. Overigens hebben verreweg de meeste genezen personen ook medische behandelingen ondergaan. Gebedsgenezing sluit de reguliere medische zorg dus niet uit.

Lees meer in de Leesmap: Is genezing boerenbedrog?...