www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

1 RECENSIE

Vervolging, Onteigening en Vernietiging
de Deportatie van Ottornaanse Armeniërs tijdens de Eerste Wereldoorlog
Ugur Umit Ungör
Uitg. Aspekt, Soesterberg, 2007
117 pag., € 14,95.

1. Opbouw – 23 november 2007

Wel degelijk volkerenmoord

Boekrecensie door P.J. van Kampen

Ik dacht dat ik al wel het een en ander gelezen had over de Armeense volkerenmoord, die je van de Turken tot op de dag van vandaag geen 'genocide' mag noemen. Toch biedt het relatief kleine boekje Vervolging, Onteigening en Vernietiging van Ugur Umit Ungör een goudmijn aan nieuwe informatie en ook nieuwe inzichten. Naar ik meen, is het daarom voor 'nieuwelingen' op dit gebied alsook voor mensen die er al iets meer kennis van hebben genomen een uiterst nuttige publicatie.

De schrijver
Eerst iets over de schrijver. Geboren in 1980, heeft hij sociologie en geschiedenis gestudeerd in Groningen, Utrecht en Toronto. Zijn boek blijkt dus een origineel Nederlandstalig werk. In 2005 studeerde Ungör cum laude af in de Holocaust en Genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam (nooit geweten dat die studie bestond). Hij is als staflid aan het Centrum voor die studies verbonden, en werkt aan een proefschrift. Hij is kennelijk van Turkse afkomst en heeft Turkstalige archieven bestudeerd. Het lijkt me juist voor hem een kwestie van moed om zo'n gevoelige zaak zo diepgaand en objectief te bestuderen en daarover te publiceren. Ik blijf in deze auteur geïnteresseerd!

Wereldwijd onderzoek
Al meteen in het begin van het boek blijkt dat er de laatste decennia erg veel onderzoek naar de Armeense genocide gedaan is. Een hele serie buitenlandse auteurs wordt genoemd. Ook belangrijk: Ungör maakt melding van overweldigend veel informatie wereldwijd: 'Voor wie bereid is goed te zoeken is de vervolging van de Armeniërs goed en betrouwbaar gedocumenteerd. Over de hele wereld liggen officiële documentenverzamelingen, privé archieven, parlementaire notulen, dagboeken, fotocollecties en vele andere bronnen verspreid. Het gros van deze primaire bronnen bevindt zich in de staten die toentertijd betrokken waren in onderlinge diplomatie of oorlog. Dit waren uiteraard het Ottomaanse Rijk, zijn bondgenoten Duitsland en Oostenrijk Hongarije, zijn vijanden Frankrijk, Rusland en Engeland, en de lange tijd neutraal gebleven Verenigde Staten. Het Ottomaanse archiefmateriaal is overweldigend.'

Turks en Duits
Een eerste vraag: 'kunnen we nog wel genoeg achterhalen van wat er toen gebeurd is?' is dus met een donderend 'ja' te beantwoorden! Maar zijn deze gegevens wel allemaal even betrouwbaar? 'In 1994 verscheen een arbitraire en op ontkenning gerichte selectie van deze documenten in het Turks en Engels’. Die Turkse documenten zijn desondanks van groot belang; ze worden in de rest van het boek dan ook geregeld geciteerd. 'De Duitse consulaire rapporten zijn kwantitatief en kwalitatief de meest gezaghebbende bronnen van documentatie.' De Duitse bondgenoten hadden in Turkije veel bewegingsvrijheid. De Duitse militaire en politieke machthebbers waren ervan overtuigd dat zowel Duitsland als het Ottomaanse Rijk gebaat waren bij slechts één handelwijze: een zo waarheidsgetrouw mogelijke weergave van de gebeurtenissen. In 1919 publiceerde de Duitse predikant Johannes Lepsius een selectie van honderden Duitse officiële documenten, waarvan enkele waren gemanipuleerd om de Duitse betrokkenheid in de deportaties en massamoorden te verzwijgen. In 2005 werden de documenten ontdaan van censuur en volledig gepubliceerd. Ook Duitse militaire rapporten zijn gepubliceerd.

Tegenstem
Er is dus enorm veel bewijsmateriaal, zegt Ungör. Maar dat staat op gespannen voet met wat ik nog onlangs las in een Turkse overheidspublicatie van het Foreign Policy Institute in Ankara. 'Er heeft echter nooit een massamoord plaatsgevonden, niet toen en niet op enig ander moment'. Documenten die aangaven dat Talaat Pasha, de toenmalige Turkse minister van Binnenlandse Zaken en een van de meest prominente politici, opdracht zou hebben gegeven om vooraf beraamde maatregelen uit te voeren, zouden geheel vervalst zijn en de uitspraken die men op grond daarvan gedaan heeft, zouden elke grond missen. 'Ondanks de wanhopige zoektocht naar bewijsmateriaal was het duidelijk dat al die stukken vervalsingen zijn'.

Verdoemelijke leugens
Als Ungör gelijk heeft en ik geloof hem worden die uitspraken ontmaskerd als bewuste en verdoemelijke leugens! Het valt voor de beulen van toen of hun nazaten niet mee om alle bewijsmateriaal te laten verdwijnen. Overstelpende hoeveelheden documenten blijken ergens aanwezig. Niets kan in het verborgene zijn gefluisterd of gedaan, of het wordt nu van de daken geschreeuwd. Dat is van belang bij de vraag of de massamoord op de Armeniërs een uit de hand gelopen spontane uiting van volkswoede geweest is, of dat die van hogerhand zorgvuldig beraamd en voorbereid is. In dat laatste geval is er sprake van 'genocide', het zo heftig omstreden woord in dit verband. Het valt mij onmogelijk om, ook na het lezen van dit boek, die laatste conclusie te vermijden.

En verder
Dat allemaal over het begin van het boek. In de rest van de 116 pagina's wordt zeer beheerst, maar daardoor juist erg indrukwekkend uit de doeken gedaan wat er allemaal gebeurd is. Al vermijdt Ungör de uitspraak van een moreel oordeel, toch kan men zijn boek nauwelijks anders opvatten dan als een onverbiddelijke en noodzakelijke aanklacht . Ik kan iedere lezer met interesse in (kerk)geschiedenis, politiek of het reilen en zeilen van andere landen en volken de aanschaf van het boek over dit zeer actuele onderwerp ten zeerste aanraden. De 'ontwikkeling van een genocidaal proces' en de tenuitvoerlegging van de duivelse plannen vormen vanzelfsprekend geen opwekkende lectuur, maar de lezer wordt er wel wijzer van. Samenvattend: laat Ungörs boek niet ongelezen, ook niet als u reden hebt te menen al veel van dit alles te weten..


Drs. Pieter van Kampen is predikant van de NGK Vlaardingen.