www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

Christendom en antisemitisme
Tweeduizend jaar confrontatie
Bart Wallet
2017, Boekencentrum, Utrecht
i.s.m. Museum Sjoel Elburg,
126 pagina’s
€ 12,99
ISBN: 9789023951971
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl

Dit boek brengt tweeduizend jaar christelijke worsteling met joden en jodendom in kaart, met speciale aandacht voor de Nederlandse context. Door de eeuwen heen zijn de joden afgeschilderd als Godsmoordenaars en duivelskinderen. Hoe zijn deze negatieve beelden ontstaan? Christenen zetten zich tegen de joden af om de eigen identiteit te formuleren. Toch klonken er ook tegenstemmen, die het jodendom positief wilden waarderen. 

Lees hier enkele pagina's online...

2. - maart 2018 - http://christenenvoorisrael.nl/israel-en-de-kerk

De verbeelde Jood

Recensie door G.A. Trouwborst

Bart Wallet, historicus en gespecialiseerd in joodse geschiedenis (verbonden aan de VU te Amsterdam) heeft een informatief boek geschreven over het onderwerp 'christendom en antisemitisme'. In dit boek geeft hij een overzicht van 'tweeduizend jaar christelijke worsteling met joden en jodendom, met speciale aandacht voor de Nederlandse context'.

In de inleiding wordt nadrukkelijk aangegeven dat dit boek geen algemeen overzicht van het antisemitisme behelst, en ook geen beschrijving bevat van de eeuwenlange relatie tussen joden en christenen. De auteur legt daarentegen de focus op de vraag hoe 'christendom' en 'antisemitisme' zich tot elkaar verhouden.

Antisemitisme wordt daarbij door Wallet breed gedefinieerd als verzamelterm voor `anti-joods denken en handelen', waarbij onderscheiden wordt tussen religieus, sociaal en politiek antisemitisme. Ook de term 'christendom' wordt breed opgevat, en onderscheiden in een viervoudige gelaagdheid: institutioneel christendom, christelijke theologie, christendom in zijn politieke gedaanten, en christendom als verzamelterm voor christenen.

Binnen deze kaders heeft Wallet zijn boek opgebouwd in drie delen. In deel 1 beschrijft hij het vroege christendom en het rabbijnse jodendom. In deel 2 gaat het over protestantse en katholieke reformaties en de joden. Deel 3 tenslotte behandelt 'christenen en het moderne antisemitisme'. In alle drie de delen slaagt de auteur erin om in kort bestek een helder overzicht te schetsen van de diverse en vaak zo complexe ontwikkelingen die typerend zijn geweest voor de geschiedenis van de kerk in relatie tot het antisemitisme. Wat bij dit alles een rode draad vormt, is het woord 'confrontatie', dat ook in de ondertitel van het boek klinkt. 

Antisemitisme, in de zin van het voorkomen van anti-joodse geluiden in diverse culturen, bestond namelijk al voordat het christendom er was. Vanaf het begin diende de kerk zich daarom hiertoe te verhouden. Uit de beschrijvingen van de geschiedenis van deze confrontatie tussen kerk en anti-joodse geluiden blijkt dat de reeds voorkomende anti-joodse geluiden in de christelijke traditie gemakkelijk voet aan wal kregen. Daarbij ontstond binnen de kerk gaandeweg een samenhangend antijoods wereldbeeld. De auteur stelt daarom in zijn conclusies vast dat de geschiedenis van het christendom ten nauwste verweven is met de geschiedenis van jodenhaat. Daarbij werden in de loop van de kerkgeschiedenis door de kerk beelden gecreëerd die de joden en het jodendom vastlegden in bepaalde stereotypen. Deze stereotypen waren veelal anti-joods van aard; in ieder geval deden ze het jodendom geen recht, en kreeg het jodendom er niet de ruimte om gezien te worden zoals het daadwerkelijk was. Deze beelden zouden eeuwenlang het raster vormen voor hoe men tegen het jodendom aankeek. Daarmee loopt er volgens de auteur een lijn van het christelijke anti-judaisme naar het moderne antisemitisme, waarbij hij overigens tegelijk aangeeft dat dit geen rechte lijn is. Het moderne antisemitisme nam immers, zo laat hij in het boek zien, slechts een deel van de door de kerk geconstrueerde inhoud van hoe de 'verbeelde jood' eruit zag over. Tegelijk echter werkte het moderne antisemitisme wel consequent vanuit het in de kerk ontwikkelde idee van een raster dat over het jodendom werd gelegd, en vulde men dit raster deels met een nieuwe anti-joodse inhoud.

Wat betreft de kerkgeschiedenis an sich schetst Wallet een helder maar tegelijk genuanceerd beeld. Hij wijst een dubbele lijn aan. Veelal was er volgens hem sprake vaneen uitgesproken negatieve lijn vanuit het christendom richting het jodendom. Tegelijk, zo stelt hij, werd deze lijn ook voortdurend van binnenuit uitgedaagd en begrensd. De naoorlogse ontwikkeling, waarbij voor het eerst sprake is geweest van echte dialoog en interesse in elkaar, in plaats van vooroordelen, is in zijn ogen een zeer verrassende.

Tot zover een beknopte weergave van de hoofdlijnen van dit informatieve boek. De inhoud van het boek wordt versterkt door een reeks zeer toepasselijke illustraties van de hand van Karel Kindermans. Onzes inziens zijn de auteur en illustrator er in geslaagd voor de geinteresseerde lezer een informatieve en begrijpelijke weergave van het onderwerp te schetsen.

Eén vraag blijft na lezing van het boek wel over: hoe het toch mogelijk is geweest dat juist in de kerk, door de auteur treffend als een 'broeder' van het jodendom aangeduid, zich zulke negatieve beelden over het jodendom hebben kunnen vormen. Deze prangende vraag, die door dit boeiende historische overzicht wordt opgeroepen, vraagt mijns inziens om een verdere en voortdurende doordenking en zelfreflectie binnen het christendom. Mede met het oog hierop bevelen wij dit boek de lezer van harte aan.

1. - 24 februari 2018 - www.uitdaging.nl 

Geschiedenis anti-Joodsheid van Europa

Recensie door Marco van Putten

Mensen of groepen die zich niet kunnen of willen aansluiten bij een meerderheid vormen een probleem. Meerderheden vinden het nodig zich tegen daartegen af te zetten. Gods verbanning van het Joodse volk naar andere volken werd dus ook een probleem. Deels ook van Godswege. Maar het had ook een bijkomend gevolg; andere volken worden met Gods handelen geconfronteerd. In het nieuwe boek ‘Christendom en antisemitisme’ van Bart Wallet is de tweeduizend jaar lange confrontatie van Joden met christelijke Europeanen beschreven. Hoe is dat gedaan?

Speciale nadrukken
In veertien hoofdstukken beschrijft Wallet de rode draad van de christelijke geschiedenis van Europa met speciale aandacht voor Nederland. Wat dat laatste betreft richt hij zich vooral op het protestantisme. Er zou al veel geschreven zijn over de anti-Joodsheid van de Rooms-katholieke kerk in Nederland. De andere nadruk die Wallet legt is op de Christelijk-sociale bewegingen, middeleeuwse beeldvorming, modern antisemitisme en politiek antisemitisme van christenen. Het boek is verdeeld over drie delen; het vroege christendom en rabbijns Jodendom (interne anti-Joodsheid), protestantse en Rooms-katholieke reformaties en hoe christenen omgingen met het moderne antisemitisme (externe anti-Joodsheid). Tekeningen van Karel Kindermans geven ook beeld bij de tekst.

Europese (kerk)geschiedenis
Dit boek laat de lezer in korte tijd kennismaken met de omgang van christenen met het ‘probleem’ van de Joden in Europa. Dat blijkt over het algemeen negatief te zijn en verschillende vormen te kennen. Wallet analyseert die en werkt elke vorm apart uit. Ondanks hun vervlechting. Wat is christelijke anti-Joodsheid en wat niet? Dat is vooral lastig door de dominerende politiek-culturele rol die de kerk wilde hebben. Wallet benoemt ook de steeds terugkerende positieve houding vanuit christenheid, die de anti-Joodse meerderheid afremt, indamt en waarschuwt. Wat opvalt, is het voortdurend marginaliseren van de Joden of ze als gevaar zien, zoals door Luther.

Evaluatie
Dit is een belangrijk en interessant boek dat op een goed toegankelijke en vlot leesbare manier geschreven is met oog voor detail. Een boek dat in het kader van Museum Sjoel Elburg verschijnt, lijkt echter niet helemaal onbevangen. Toch is de schrijfwijze grotendeels opmerkelijk neutraal. Markante missers zijn er echter wel. Bijvoorbeeld het feit dat het tegenwerpen van de Joodse godsdienst, dat Wallet in de basis als anti-Judaïsme opvat, juist een verwachte houding van zelfrespecterende andere godsdiensten moet zijn, maar de christenheid in het bijzonder. Het komt immers uit het Judaïsme voort. Het gevolg is dat Wallet anti-Judaïsme te scherp, te veel van een kant en te objectief definieert. Daar komt bij dat in dit boek ook niet diep wordt ingegaan op de geloofsverdediging van het Judaïsme ten koste van de christenheid. Wallet stelt dat het Jodendom in dit boek alleen subject is. Er wordt dus alleen op gehamerd dat de christenheid huiswerk te doen heeft. Het is jammer dat het boek geen register heeft en slechts een summiere literatuurverwijzing. Met deze kanttekening zeker een aanrader.