www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

2 RECENSIES

Göttliche Liebes Flamme
De lutherse leer van de Heilige Geest en haar invloed op Johann Sebastian Bach
Marcel S. Zwitser

Uitgave in eigen beheer, Zwolle 2012 (Ridderprint BV in Ridderkerk)
334 pag.
Prijs: € 30,00














Dit boek bestellen via mszwitser@planet.nl...

1. - 6 november 2012 - www.rd.nl 

Marcel Zwitser promoveert op leer van de Geest in muziek van Bach

door Jaco van der Knijff

ZWOLLE – Waarom Bach nooit een pinksteroratorium schreef, is niet helemaal duidelijk. Maar dat de persoon en het werk van de Heilige Geest een ondergeschikte rol zouden spelen in de muziek van de Thomascantor, is pertinent onjuist.

Dat concludeert drs. Marcel S. Zwitser (41) in het proefschrift dat hij dinsdagmiddag in Utrecht verdedigde. De Zwolse musicoloog, die als docent muziek- en cultuurgeschiedenis aan verschillende instellingen verbonden is, schreef zijn dissertatie de afgelopen zes jaar onder leiding van prof. dr. Albert Clement, bekend vanwege zijn onderzoek naar de invloed van de lutherse theologie op de muziek van Bach.

Eens stond Zwitser tijdens zijn studie muziekwetenschap in Utrecht met een van de producten van de zogenoemde ”theologische Bachforschung” in handen. „Een zacht stemmetje in mij zei dat ik ooit met deze materie verder zou gaan. Dat heeft echter even geduurd.” Zwitser studeerde in 1996 af met een scriptie over de zevende symfonie van Gustav Mahler en ging vervolgens het onderwijs in.

Hij kwam echter weer op het spoor van het theologische Bachonderzoek terecht door iets wat er niet was. „Nadat ik in het Bachjaar 2000 aan de Senioren Academie in Groningen een cursus over Bach had gegeven, wilde ik graag een boek lezen over Bach en de Heilige Geest. Dat bleek er tot mijn verbazing niet te zijn. Sindsdien liep ik rond met de gedachte zelf het boek te schrijven dat ik had willen lezen.”

Er was nog een andere prikkel: het merkwaardige gegeven dat Bach voor alle kerkelijke feest­dagen een oratorium schreef, maar niet voor Pinksteren. „We hebben een Weihnachts-Oratorium, er hebben minstens vijf passies voor Goede Vrijdag bestaan, er is een Oster-Oratorium en een Himmelfahrts-Oratorium, maar we missen een Pfingst-Oratorium. Een opmerkelijke omissie.”

In zijn onderzoek liep Zwitser aan tegen de gedachte dat Luther zelf weliswaar veelvuldig over de Geest schreef, maar dat de lutherse theologie ná hem lange tijd niet geïnteresseerd zou zijn geweest in de leer van de Geest (pneumatologie). En dat zou z’n weerslag hebben gehad op de composities van Bach, die immers helemaal ademde in de lutherse orthodoxie van de eerste helft van de 18e eeuw. Niet dat Bach geen pinkster­cantates schreef; die zijn er wel. Maar ook dan zou de nadruk niet op de Geest, maar op Christus liggen.

„Dat wilde er bij mij niet in”, zegt Zwitser, „dat er in de lutherse theologie geen aandacht zou zijn voor een van de Personen van de Godheid. En dat Bach, die zichzelf in zijn ambt van cantor zag als een door de Geest bespeeld muziekinstrument, diezelfde Geest zou onderwaarderen in zijn composities.”

Om helder te krijgen hoe er ten tijde van Bach over de Heilige Geest werd gesproken, richtte Zwitser zich op de theo­logische geschriften waarmee Bach vertrouwd was, bijvoorbeeld omdat hij ze in zijn bibliotheek had staan. Een paar auteurs waren daarin prominent aanwezig, onder wie Luther en de 17e-eeuwers August Pfeiffer en Heinrich Müller. De laatste was hoogleraar in Rostock, Pfeiffer was docent en prediker in Leipzig.

In een geschrift van Pfeiffer uit 1688 vond Zwitser een uitgewerkte pneumatologie. „Nadat hij spreekt over de persoon van de Geest, onderscheidt hij vervolgens vier aspecten van het werk van de Geest: als Heiligmaker, als Leraar, als Trooster en als Herinneraar. Die indeling is de kapstok voor m’n proefschrift geworden.”...............

Lees verder in het Reformatorisch Dagblad ...

[ ... ]
Zwitser – zelf afkomstig uit de vergadering van gelovigen – is er diep van overtuigd dat je Bachs kerkmuziek alleen kunt begrijpen vanuit de context van het lutheranisme van zijn dagen. Belangrijk is dat je daar als onderzoeker affiniteit mee hebt. „Je ziet anders dat de fantasie zomaar de vrije loop kan nemen en dat Bach van alles wordt toegedicht. De beeldtaal die Bach in zijn muziek hanteert, is alleen maar te begrijpen als je het hermeneutisch kader van waaruit hij dacht, kent en begrijpt. Juist de diepe ernst en de geestelijke vreugde van waaruit Bach mijns inziens werkte, maken namelijk het geheim van zijn muziek uit.”

De dissertatie van Zwitser, uitgegeven bij Ridderprint BV in Ridderkerk, is voor € 30,- te koop via mszwitser@planet.nl

1. Nederlands Dagblad - 6 november 2012 - www.nd.nl

De alt als uitbeelding van de Geest

door Roel Sikkema

UTRECHT - Al jarenlang wordt door veel muziekdeskundigen gestudeerd op het werk van Johann Sebastian Bach. Velen vinden hem de grootste componist die ooit geleefd heeft. Wat is het geheim achter zijn werk? Waarom stellen veel mensen dat zijn muziek 'iets' heeft dat een andere componist niet bezit? Iets, 'dat niet van hier lijkt te zijn'.

Marcel Zwitser, bij muzikale Gulliver-lezers bekend als medewerker klassieke muziek, is al jaren geïnteresseerd in Bachs muziek. Twaalf jaar geleden wilde hij iets lezen over de relatie tussen de Heilige Geest en het werk van Bach en kwam tot de ontdekking dat daar geen boek over geschreven was.

Hij besloot zich daar zelf in te verdiepen en na wat aanmoediging leidde die studie uiteindelijk tot een promotie. Dinsdag 6 november promoveerde hij aan de Universiteit Utrecht bij prof. dr. Albert Clement.

Opvallend
Marcel Zwitser vindt het opvallend dat Bach grote oratoria heeft geschreven voor Kerst en Pasen, maar niet voor Pinksteren..............

Lees verder in het ND...

[ ... ]
Marcel Zwitser
Marcel Zwitser werd geboren op 23 november 1970 in Oegstgeest. Al jong bleek een levendige belangstelling voor klassieke muziek. Na de middelbare school studeerde hij van 1989-1994 muziektheorie aan het conservatorium in Zwolle en van 1994-1996 muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht. Van 1997-2007 was hij recensent en auteur van het muziektijdschrift Luister in 1998 werd hij muziekrecensent van het Nederlands Dagblad.

In 1999 werd hij docent muziek- en cultuurgeschiedenis aan de Schumann Akademie in Zwolle. Sinds 2000 doceert hij aan diverse Hovo-instellingen (Hoger onderwijs voor ouderen). Vanaf 2007 geeft hij jaarlijks een luistercursus voor de Vrienden van het Nederlands Symfonieorkest (het vroegere Orkest van het Oosten). Dit seizoen doceert hij de cursus 'Christian Scripture, Doctrine and Interpretation' aan de Roosevelt Academy in Middelburg.

Göttliche Liebes Flamme. De lutherse leer van de Heilige Geest en haar invloed op Johann Sebastian Bach. Marcel S. Zwitser. Uitgave in eigen beheer, Zwolle 2012. 344 blz. € 30,-. Te bestellen via mszwitser@planet.nl