EO-Visie - 18 december 2002 - In de Ban van de Ring, deel 2

www.eo.nl >> Links | Bekijk de Preview | Luister naar Henk Medema in XNoizz

De Twee Torens: lezen en kijken

door Henk P. Medema

Het is een spektakelfilm. Een geweldig epos. Een kaskraker. Een griezelfilm. Je kunt van alles en nog wat zeggen over de verfilming van J.R.R. Tolkiens In de Ban van de Ring, waarvan nu het tweede deel, De Twee Torens, in de bioscopen wordt vertoond.

Men zegt dat 't ook iets met het Evangelie te maken heeft. Wat is de werkelijkheid'?

Het verbaast me buitengewoon dat ik bij de perspremière niemand waarneem die het boek heeft meegenomen. Ik vraag het aan verschillende mensen, maar de meesten hebben het zelfs niet gelezen, of brommen zoiets van: ik ben halverwege gekomen. Mijn eigen Prisma-editie houd ik maar stevig vast. Dit is niet zomaar een film, het is zelfs meer dan de verfilming van een enkel boek.

J.R.R. Tolkien, een toegewijd rooms-katholiek gelovige (hij was o.a. degene door wie C.S. Lewis tot geloof kwam), schreef nog veel meer dan alleen Lord of the Rings. Hij creëerde in zijn geschriften een magische, 'open' wereld, waarin alles beweegt, alles leeft, alles gebeurt. Je mag eventueel beginnen met De Hobbit te lezen, en je kunt maar beter niet beginnen met De Silmarillion, maar lezen moet je Tolkien, anders gaat de film aan je voorbij.

Eerst het boek, en als je eenmaal in de ban van de Ring bent, dan pas de film. En dan de Bijbel, als dat zou kunnen. De miljoenen die in de ban van de film zijn geraakt, weten zelf meestal niet hoe dicht ze bij de wereld van God zijn gekomen.

De tweede film is nog spectaculairder dan de eerste. Het is al een prestatie van formaat dat de lezers van het boek wereldwijd hun herkenning en erkenning uitspreken. In deze film is overigens wel meer van het boek afgeweken dan in de eerste. Bepaalde elementen worden anders voorgesteld, er worden soms andere verbanden gelegd en er wordt zelfs hier en daar wat toegevoegd, zoals de 'dood' van Aragorn en de persoon van Arwen, de dochter van Elrond, die terwille van Aragorn haar onsterfelijkheid wil prijsgeven. Dit gedeelte kan alleen begrepen worden vanuit andere geschriften van Tolkien, in de Nagelaten Vertellingen.

Occult?
Hoe kijk je als christen naar zo'n film? Gewoon niet, zeggen sommige mensen: het is occult, je moet dat helemaal niet willen zien. Nu moet worden erkend dat Peter Jackson inderdaad fameus is geworden om zijn extreme horror-films; het zou onjuist zijn hem als evangelist te betitelen, en het is niet aan te raden zijn andere films eventjes op video in de huiskamer te gaan draaien.

En ja, inderdaad, de wereld van Tolkien is 'occult' in de eigenlijke betekenis van het woord: aan het oog onttrokken, achter de materiële werkelijkheid verborgen. De Bijbel laat ons zo'n wereld ook zien, vol van Gods engelen die als dienende geesten uitgaan ten behoeve van hen die het heil zullen beërven, maar ook vol van demonische machten, overheden, krachten, trawanten van de Satan. Die wereld bestaat echt, al willen wij liever leven in een andere wereld, 'clean', modern, alleen bestaande uit tastbare dingen.

Maar als je elk besef van de realiteit van demonen het huis uitveegt, komen er zevenmaal zoveel terug, en wordt het aan het einde erger dan aan het begin. Deze 'occulte' wereld is de echte wereld. Het kwaad is veel dieper geworteld dan wij willen weten. 'Wee hen die het goede kwaad noemen, en het kwade goed', zei de profeet Jesaja. Tolkiens boodschap - en dat is ook in de film weergegeven - is niet verdoezelend. Goed is wérkelijk goed, en kwaad is écht kwaad. De macht van het boze is vreselijk. Verwoestend, zoals bij de Orks, en de Wargs, en Saruman. Verdervend, zoals bij Hama, 'Slangtong'. Ontluisterend en deerniswekkend, zoals in Gollem (Smeagol) getoond wordt, door Tolkien telkens 'het schepsel' genoemd.

Sommige mensen moeten niet naar deze film gaan kijken, om een soortgelijke reden waarom sommige mensen maar beter geen psychologie kunnen gaan studeren, en het niet voor iedereen aan te raden is vanaf de rand van een afgrond naar beneden te kijken. Het is te confronterend.

De vervorming van het beeld van mens en schepping, zoals trouwens in veel beeldende kunst, zal inderdaad wel lijken op wat mensen waarnemen die zich door de Boze laten meeslepen in duistere gebieden. Ik sprak overigens met verschillende christenen die vóór hun bekering met occultisme te doen hadden gehad, maar van hen kon de één zonder problemen, en de ander niet goed naar deze film kijken. Zoals dat trouwens met veel boeken en films het geval is.

Geen allegorie
We hebben het over de boodschap van Tolkien, maar velen (vooral zij die de boeken niet gelezen hebben ... ) vinden dat maar onzin. Het is gewoon een verhaal, een boek, een film, zeggen ze. Tolkien zelf heeft trouwens ook uitdrukkelijk in de inleiding van In de Ban van de Ring gezegd dat zijn verhaal niet mag worden opgevat als allegorie: dit betekent dat, dat betekent dit, zus en zo duidt daar- en daarop. Maar in zijn magnifieke (maar moeilijke!) essay Over Sprookjes heeft hij nog veel meer gezegd over de waarheid en de werkelijkheid.

Er zitten allerlei lagen en motieven in dit epos, en zo vinden we Christus-motieven in Gandalf (dood en opstanding), Aragorn (het derde deel heet: De Terugkeer van de Koning), maar ook Frodo (bijvoorbeeld als hij met zijn steeds zwaarder wordende last de Doemberg bestijgt, de enige weg tot de verlossing). Het vertrek van het Reisgenootschap valt niet voor niets op 25 december, en de datum van de overwinning op Sauron is 25 maart, een verwijzing naar Goede Vrijdag.

Waar in dit genre films de gevaren doorgaans alleen van buiten komen, volgt deze film de dieperliggende motieven van het boek. De Orks zijn vervaarlijke vechters, de Wargs zijn geducht, de Nazgûl schrikwekkend en het Oog van Sauron wil alles ontdekken en vernietigen.

Maar de diepste gevaren komen van de Ring, voor welks magnetische aantrekkingskracht bijna iedereen moet capituleren. Het willen zijn als God, kennende goed en kwaad, de duivelse verzoeking van de heerschappij over alle koninkrijken, het willen beheersen van het project van je eigen leven, het verderf dat in de wereld is door de begeerte. Alleen op de Doemberg zal de Ring vernietigd worden, maar niet door mensenhanden.

Gaan kijken? Eerst gaan lezen, alle veertienhonderd bladzijden, zou ik zeggen. En wie dan ook de film gezien heeft, heeft met heel veel mensen een regelrechte invalspoort voor een gesprek over het Evangelie.

Henk P. Medema