Artikel (Macht en leiderschap - WJO) en Uitnodinging voor EH-Symposium

Macht en leidersschap
door Willem J. Ouweneel 

Het themanummer dat u in handen hebt, handelt over ‘macht en leiderschap’ op een breed scala aan terreinen: binnen de maatschappij en binnen de kerk/gemeente, maar ook bijvoorbeeld binnen de wetenschap. Laat me even lekker mogen stoeien over de gebruikte taal.

Macht en mogen
Het Nederlandse woord ‘macht’ komt van ‘mogen’, en in dit woord steekt een interessante ambivalentie. Enerzijds heeft het zijn oorspronkelijke betekenis ‘kunnen’ (= ‘in staat zijn’), die we duidelijker tegenkomen in de van ‘mogen’ afgeleide woorden ‘macht(ig)’, ‘mogelijk’, ‘vermogen’ en ‘mogendheid’. Anderzijds heeft het de betekenis ‘toegestaan zijn’ gekregen. ‘Jij mag dat niet’ betekent dan: ‘Jou is dat niet toegestaan (veroorloofd)’, wat een bepaalde instantie veronderstelt die jou dit of dat toestaat (veroorlooft). Zo’n instantie omvat een of meer leiders. Er zijn twee redenen waarom een leider jou dit of dat kán toestaan: óf omdat hij/zij daartoe de macht (kracht) heeft, óf omdat hij/zij daartoe het recht heeft. Een bezettingsmacht, die de leiding over een bezet land heeft overgenomen, heeft de macht dat land dit of dat al of niet toe te staan, hoewel zij daartoe niet het recht heeft. De etiquette geeft mij het recht dat jongere mannen mij bij een deur laten voorgaan, h!
oewel zij daartoe geen machtsmiddelen heeft.

Macht en gezag
Soms bezit een leider zowel de macht als het recht ons dit of dat al of niet toe te staan; dat geldt gewoonlijk voor elke bevoegde of wettige gezagsinstantie (overheid, ouders, ouderlingen, leraren, ondernemers; oftewel: de leiders van een volk, een gezin, een gemeente, een klas, een bedrijf). De bevoegdheid of wettigheid van zo’n leider wordt gegarandeerd door landswetten, door contracten of door een andere, hogere instantie, en in uiterste zin door de wet van God. Zo’n leider ontleent zijn gezag aan die wetten of die hogere instantie. In andere gevallen heeft gezag geen formele basis, maar is het gegrond op natuurlijk overwicht: de leider c.q. gezagspersoon is groter, sterker (qua persoonlijkheid en/of qua fysieke kracht) of bekwamer dan wijzelf. De ideale leider heeft al deze drie kenmerken: hij heeft én de macht én het recht zijn wil op te leggen, én hij bezit daarbij een natuurlijk overwicht. Goede ouders hebben én de macht én het recht hun wil aan hun kinderen op te le!
ggen, én hebben ook een natuurlijk overwicht over hun kinderen. (Of zij ook goed zijn wat betreft de inhoud van die opgelegde wil en in de wijze waarop zij hun kinderen hun wil opleggen, is een andere zaak.)

Exousia
Het Griekse Nieuwe Testament kent een boeiend woord in dit verband: het woord exousia, dat zo’n beetje alle genoemde kenmerken in zich draagt. Het is afgeleid van het werkwoord exeimi, ‘mogen, geoorloofd zijn, toegestaan zijn’. Exousia betekent dan ook: (a) ‘vrijheid, recht’, (b) ‘vermogen, macht’ en (c) ‘gezag, volmacht, bevoegdheid’. Het is heel lastig uit te maken welke betekenis in welk vers het meest op de voorgrond staat en hoe men het dus het beste kan vertalen. Wat er ten slotte uitkomt, hangt misschien wel mede af van de theologische achtergrond van de vertaler. Bijvoorbeeld: degenen die in Christus geloven, hebben de exousia kinderen van God te worden (Joh. 1:12). Ik vond de volgende vertalingen:
- macht: Statenvert., NBG-vert. ’51, Leidsche Vert.;
- recht: NKJV, Telosvert., NIV, Rev. Elberfelder Übersetzung, Jewish NT;
- voorrecht: NBV;
- vermogen: Willibrordvert.; Naardense Bijbel.
De NBV-weergave is helemaal niet zo gek hier! Exousia is niet gelijk aan dynamis, ‘macht’ (= vermogen!), maar betekent hier zoveel als ‘bevoegdheid, autorisatie’, een ‘recht’ dat hier onmiddellijk grenst aan ‘voorrecht’. Ook als Jezus zegt: ‘Mij is gegeven alle macht in de hemel en op de aarde’ (Matt. 28:18), gaat het er niet allereerst om hoe sterk Hij in Zichzelf is (dynamis), maar om het feit dat Hij de geschonken bevoegdheid, het gezag, over de gehele geschapen wereld ontvangen heeft.

Nou ja, dit was maar een binnenkomer. In de rest van dit nummer vindt u nog vele andere gezichtspunten vanwaaruit naar de begrippen ‘macht’ en ‘leiderschap’ gekeken wordt. Aardig is dat nogal wat artikelen handelen over de – uiteraard zorgvuldig genormeerde – rehabilitatie van het begrip ‘macht’. Het blad Reveil schreef onlangs zelfs onbekommerd een verkiezing uit om de christelijke leider van Nederland aan te wijzen...