20 oktober 2009 - Friesch Dagblad en www.willemouweneel.nl 

Het huisje van Olle Siert vertelt veel
Willem J. Ouweneel 

Toen mijn broertjes en ik nog klein waren, las mijn vader al voor uit Kinderen in verstand en in boosheid. Het boek was in 1917 geschreven door Pieter Keuning, broer van dichter Willem de Mérode en zoon van het schoolhoofd in het dorpje Spijk in Noordoost-Groningen (‘Spiek achter diek’). Het christelijk-sociaalkritische boek handelt over de tegenstellingen tussen de steenrijke boeren en de straatarme arbeiders van toen en over hoe die doorwerkten in kerk en maatschappij.

Vooral het verhaal van Jaapjes Sint-Maarten maakte grote indruk op ons. Jaapje had een ‘mangelwortel’ van boer Dijkenga gestolen om er een Sint-Maartenlampion van te maken. Terwijl het doodzieke jochie stervende is, wordt zijn vader gearresteerd omdat hij van dezelfde boer een schaap gestolen had om zijn gezin te kunnen voeden. Toen ikzelf een gezin had, heb ik datzelfde verhaal aan mijn eigen kinderen voorgelezen. Het heerlijke boek heeft me als het ware mijn leven lang vergezeld. Toen Hans Werkman in 2007 de achtste druk van het boek bezorgde, voorzien van een uitgebreide toelichting en prachtige foto’s, heb ik het aan mijn ondertussen negentigjarige vader cadeau gedaan.

Onlangs was ik voor bijbellezingen in Noord-Groningen en kwam toen op het idee Spijk te bezoeken. Een prachtig dorpje: de hervormde kerk in het midden (zoals het hoort), een grachtje eromheen, en daaromheen in een cirkelvorm de eerste rij huizen. Van daaruit lopen de straatjes, met hun bakstenen arbeidershuisjes, straalsgewijs het land in. Het wielvormige dorp heeft een beschermd dorpsgezicht.
Huis verkopen

Bij de kerk stond een man. Ik zei tegen hem: ,,Ik ben gekomen om het huisje van Olle Siert te zien.” De man wist, net als elke ‘Spiekster’ meteen wat ik bedoelde! Olle Siert, een eenvoudige arbeider, is een andere figuur uit het ‘Spiekster bouk’. Hij had een eigen huisje gebouwd, waarin hij en zijn vrouw een groot gezin grootbrachten. Zoals in alle hoofdstukken heeft Keuning er van alles omheen verzonnen. Daar waren de inwoners van Spijk destijds heel boos over, want de dorpsmensen kregen in het boek ondeugden toegeschreven die ze helemaal niet hadden. Hoe dan ook: Siert Wierenga heeft echt bestaan, en zijn huisje staat er nóg! En het is écht waar dat, als je arm was maar wel een eigen huisje bezat, de diakenen soms doodleuk kwamen vertellen dat je je huisje maar aan de diaconie moest verkopen. Zo ging het toen in de kerk.

De man bij de kerk zei: ,,U boft! Direct komt hier een groep bezoekers onder leiding van Hans Werkman, die in de kerk een inleiding zal houden en vervolgens een rondleiding door het dorp maakt.” En inderdaad, even later kwam de groep aangestapt. Hans ken ik aardig goed, en ik mocht me bij de groep aansluiten en mee de kerk in. Het is allemaal nog in het dorp aanwijsbaar: de boerderijen van de steenrijke boeren, en de arme arbeidershuisjes. Olle Sierts huisje staat er nog steeds, zij het in erbarmelijke toestand. Eigenlijk kán het niet afgebroken worden, zowel vanwege het boek als vanwege dat beschermde dorpsgezicht van Spijk. Maar het kan ook niet gerestaureerd worden, omdat ‘de zwam erin zit’. Dus valt het steeds verder uit elkaar.

Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat het pas een eeuw geleden is dat de sociale tegenstellingen nog zo enorm waren en het zoveel strijd kostte om iemand uit de arbeidersklasse toe te laten tot de gemeenteraad - om over de kerkenraad maar te zwijgen (ook daarover vertelt het boek). Vandaag de dag hebben we onze mond vol over ‘discriminatie’ door christenen en tussen christenen, maar dat is allemaal niets vergeleken met hoe het er een eeuw geleden op het o zo christelijke platteland aan toe ging. Mannen die ouderling werden, niet omdat ze bekwaam waren, maar vanwege hun geld, en de macht die ze daardoor in de gemeenschap hadden! Stel je voor dat een machtige boer in de kerk ondergeschikt zou zijn aan een van zijn eigen arbeiders die ouderling was geworden.

Prof. dr. Willem J. Ouweneel doceert aan de Evangelische Hogeschool in Amersfoort, de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven en de Evangelische Theologische Academie in Zwijndrecht en is auteur van vele boeken op het terrein van theologie en filosofie