Israël bij het vuilnis

LOS ANGELES – Het was even slikken voor de Protestantse Kerk in Nederland. Nadat het synodebestuur van deze kerk de regering van Israël half februari had aangesproken op „het lot van het Palestijnse volk”, ontving het een zeer kritische open brief van het Simon Wiesenthalcentrum (SWC). Waarom houdt deze invloedrijke Joodse organisatie in het verre Los Angeles zich bezig met Nederlandse kerken?

Simon Wiesenthal – het is een klinkende naam. De overlevende van de Holocaust, die in 2005 overleed, had een belangrijk aandeel in de opsporing en veroordeling van oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog.

De internationale Joodse organisatie die naar hem vernoemd is, zet zich in voor mensenrechten in het algemeen, maar van Joden in het bijzonder. Met vestigingen in onder andere New York, Parijs en Jeruzalem en ondersteuning door 400.000 voornamelijk Joodse gezinnen is het centrum een zwaargewicht te noemen. Recent kreeg een eveneens kritische brief van het SWC aan de Presbyteriaanse Kerk in de Verenigde Staten (PCUSA), een van de grotere protestantse denominaties in Amerika, wereldwijd aandacht in de pers.

De brief die het centrum begin deze maand aan de Protestantse Kerk in Nederland schreef, riep de afgelopen weken uiteenlopende, maar telkens uitgesproken reacties op. Synodepreses ds. P. Verhoeff en scriba dr. A. J. Plaisier van de PKN noemden het schrijven van de mensenrechtenorganisatie „kwetsend” en toonden zich „verbijsterd.” Anderen spraken van een „absoluut dieptepunt” en zeiden dat de brief „vervuld met leugens” is. Nog weer anderen noemden de brief „zeer goed werk.”

Kairosdocument

Rabbijn Yitzchok Adlerstein, een van de twee opstellers van de brief en directeur voor de betrekkingen van het Joodse centrum met andere religies, legt desgevraagd uit vanuit welke achtergrond het Wiesenthalcentrum de brief heeft geschreven.

De aandacht voor kerken is de laatste jaren „absoluut toegenomen” binnen het Wiesenthalcentrum, zegt de invloedrijke orthodoxe rabbijn. „We zien de bereidheid van kerken om de Joden bij te staan langzaam maar zeker afnemen, vooral bij de Wereldraad van Kerken.”

Tot de Tweede Wereldoorlog had de kerk over het algemeen niet zo veel met Israël, analyseert Adlerstein. „Na de Tweede Wereldoorlog veranderde dat snel en over de volle breedte. Maar wat in een aantal jaren ten goede kon veranderen, kan blijkbaar ook weer snel en wereldwijd ten kwade veranderen.”

In dat kader heeft het centrum nu ook de pen opgenomen tegen de PKN, vertelt Adlerstein. „Inderdaad, als het om een losstaande verzoekbrief van een Nederlandse kerk ging, hadden wij er niets mee te maken. Maar de PKN schreef naar aanleiding van het in december gepubliceerde Kairosdocument – en dit document heeft zijn werking over de hele wereld. De Nederlandse kerk is er één uit de vele die het Kairosdocument (dat met name opkomt voor de rechten van de Palestijnen, CJS) wel kunnen waarderen. En ook dit Kairosdocument staat niet op zichzelf. Het is slechts het laatste van een aanhoudende stroom rapporten en petities die de geschiedenis en de Schrift vanuit een Palestijns perspectief bekijken.”

Dat Palestijnse perspectief op deSchrift is volgens rabbijn Adlerstein kort en goed een „vervangingstheologie.” „En dat betekentniet alleen dat Israël niet langer bijzonder is, maar ook dat Israël in feite bij het vuilnis kan. Eens maakte hij deel uit van de medewerkers, nu is hij ontslagen.”

Daarom was de brief van het SWC ook zo scherp van toon, zegt Adlerstein. Maar een „overreactie” was het schrijven niet, vindt hij nog steeds. „We beschuldigden niet de PKN van een vervangingstheologie, maar de opstellers van het Kairosdocument wel. Het probleem is juist dat wij dat niet bij elkaar krijgen. Je kunt niet je onopgeefbare verbondenheid met Israël uitspreken en tegelijk luisteren naar het Kairosdocument. Twee dingen kunnen niet tegelijk waar zijn.”

Tweestatenoplossing

Maar wat kan een mensenrechtenorganisatie erop tegen hebben als een kerk ertoe oproept mensenrechten te respecteren? „Je zult het misschien niet geloven”, zegt rabbijn Adlerstein, „maar wij vinden het een goede zaak als mensen zich inzetten voor de Palestijnse zaak. Ze hebben een stem nodig vanuit het buitenland en hebben daar ook recht op, want Israël draagt ook een deel van de schuld. Maar dat niet op de manier dat daar de balans voor opgeofferd wordt.”

Vraag maar eens op een Joodse bijeenkomst hoeveel aanwezigen er voor een tweestatenoplossing zijn, stelt de rabbijn uit Los Angeles voor. „Negentig procent zal ermee instemmen, tien procent niet. Maar doe hetzelfde bij een bijeenkomst van Sabeel, een centrum voor Palestijnse bevrijdingstheologie, en er zal geen enkele hand de lucht in gaan.

Het Kairosdocument, dat uit deze kringen afkomstig is, wil christenen vanuit een bevrijdingstheologie voor de keus plaatsen: of je kiest voor de onderdrukker, of voor de onderdrukten. Maar volgens mij zijn christenen net zo goed als Joden geroepen om naar beide kanten te luisteren en dan op te komen voor eerlijkheid en recht. In dat kader wil ik graag nog een keer om tafel met de PKN.”

„Tong gevaarlijker dan kogels”

Dagblad Trouw besteedde deze week eveneens uitvoerig aandacht aan de brief van het Simon Wiesen­thalcentrum aan de Protestantse Kerk, met als insteek de vraag ”Wie tipte Los Angeles?”

In het artikel wordt gesuggereerd dat dr. J. B. G. (Hans) Jansen, verbonden aan het Simon Wiesenthal Instituut in Brussel (niet te verwarren met de organisatie in Los Angeles), de reactie van de PKN op het Kairosdocument aan het centrum in Amerika doorgebriefd zou hebben. Dr. Jansen publiceerde onder andere de studie ”Christelijke theologie na Auschwitz”.

Desgevraagd noemt de theoloog de vraagstelling van Trouw „onzinnig” en ontkent hij iets met de brief te maken te hebben gehad. „Joden weten alles. Voor Joden is het heel belangrijk wat ook Jakobus schrijft: dat de tong een vuur is en dat er onberekenbaar kwaad uit kan voortkomen. Ze weten uit ervaring wat ervan komen kan als er onjuiste informatie verspreid wordt; daar zijn indirect meer mensen door omgekomen dan door kogels. Daarom kan ik goed begrijpen dat het Wiesenthalcentrum nu in actie kwam.”

Zelf vindt dr. Jansen de brief van de PKN „bemoeierig. Kerken kunnen zich beter bezighouden met het islamitisch antisemitisme en de catechese van de haat. Arabische schoolboeken demoniseren Israël nog altijd.”

Een woordvoerder van de kerk gaf vrijdag aan niet meer te willen reageren op de kwestie. „In onze brief op pkn.nl hebben we ons uitvoerig verantwoord.”