www.vergadering.nu  Recensie-index  www.vergadering.nu

De vrijheid van de Geest
Bijbelstudies bij de Brief van Paulus aan de Galaten.
Willem J. Ouweneel
Uitg. Medema Vaassen, 1997
9789063532710
488 blz.

Het evangelie is de blijde boodschap van God; het kan nooit een kunstmatig in elkaar gezet systeem van mensen zijn. Onder de gemeenten in Galatië bestond het gevaar dat het evangelie omlaag werd gehaald van dit 'niveau' van Gods raad en Gods wegen tot een niveau dat voor het menselijk vlees aanvaardbaar was. Dit gevaar bestaat vandaag nog precies zo sterk als toen.
Dit boek is een vers-voor-vers commentaar op de Brief aan de Galaten.
Het wezen van het judaïsme, ook vandaag, is dat het de volkomen verlossing van Christus ontkent of verdoezelt. Alsof er iets goeds in de oude mens zou zijn! Alsof de natuurlijke mens de wil en de kracht zou hebben om een eigen gerechtigheid uit te werken. 
Paulus gaat daar in Galaten fel en fundamenteel tegen in. Hij spreekt over de genade van God tegenover de energie van de mens, en over de Heilige Geest tegenover de natuurlijke staat van de mens.
 

1 . Nederlands Dagblad, 28 februari 1998
J. van Bruggen is hoogleraar Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen (Broederweg).

De brief van de apostel Paulus aan de Galaten heeft al vaak in het brandpunt van discussies gestaan. In de tijd van de Grote Reformatie beriep Luther zich op deze brief van genade tegenover het vertrouwen op kerk en goede werken. In de negentiende eeuw vormde de brief voor hostorisch-kritische theologen het breekijzer in het boek Handelingen, dat volgens hen de tegenstellingen in de eerste eeuw toedekt. In de twintingste eeuw lijkt deze brief het schoolvoorbeeld te zijn voor de stelling dat Paulus niet in de eerste plaats moet worden als een pastoraal dogmaticus, maar als een pastoraal retor. Het emotionele karakter van de brief aan de Galaten boeit en verwart steeds opnieuw. Dit temeer omdat nogal omstreden is, wie eigenlijk de geadresseerden zijn, wanneer de brief werd geschreven, tegen wie of wat zij zich voornamelijk keert, hoe het redebeleid nu eigenlijk verloopt en hoe de historische passages erin zijn te rijmen met wat wij over Paulus weten vanuit Handelingen. Rond aan de Galaten is het nooit erg rustig.


Compliment

Dr. Ouweneel had dan ook geen eenvoudige taak, toen hij na zijn uitleg van Hebreeën en Openbaring zich zette tot het schrijven van 'Bijbelstudies bij de Brief aan de Galaten'. Het resultaat ervan publiceerde hij in 1997 onder de titel 'De vrijheid van de Geest'. Evenals zijn beide vorige studies over bijbelboeken verscheen bijna gelijktijdig een Duitse vertaling. Een compliment voor werklust en organisatietalent van de schrijver is hier zeker op zijn plaats. Temeer wanneer we zien' dat de studie over Galaten bijna vijfhonderd pagina's omvat en dat dr. Ouweneel zich behoorlijk heeft ingewerkt in de vraagstellingen die bij Galaten meestal aan de orde komen.
Zoals men mag verwachten bij een publicatie van deze auteur, wordt in dit boek niet getornd aan de betrouwbaarheid van de Schriften. Het accent ligt verder op de tekstvolgende uitleg en omschrijving van Paulus' betoog. Deze uitleg wordt voorafgegaan door een Inleiding, waarin de kernproblemen worden besproken, en gevolgd door een aantal Bijlagen, waarin nog wat gedetailleerder wordt ingegaan op vragen als
1. Wie zijn de Galaten?
2. Wanneer is de brief te dateren?
3. Rechtvaardiging uit geloof.
4. Plaats en betekenis van de wet.
5. Plaats en betekenis van het verbond.
Door deze opzet van het boek wordt de uitleg bevrijd van al te brede uitweidingen en kan de auteur zich daarbij beperken tot het verklarend omschrijven van de achtereenvolgende zinnen en perikopen. Deze opzet kan de schrijver ook in de verleiding brengen om, wanneer hij toch een bijlage schrijft, wat verder te gaan dan strikt nodig was in deze commentaar.
In de vijfde bijlage komt ook de vraag aan de orde naar wat Ouweneel aanduidt als ,,kinderdoop of geloofsdoop". De stof van deze bijlage geeft aanleiding tot zowel instemmende als kritische reacties, maar daarmee raken wij de draad van Galaten toch wel wat kwijt.

Tegen judaïsme

De uitleg van de brief door dr. Ouweneel kan worden getypeerd als traditioneel. Op vaardige wijze vertolkt hij de exegese zoals die in grote lijnen te vinden is bij de bijbelgelovige exegeten in de laatste eeuw. De verschillen met Greijdanus of Bruce zijn niet essentieel. De brief wordt consequent gezien als een ,,leerstellige argumentatie" tegen het judaïsme, een pleidooi tegen de rechtvaardiging door de wet en de werken. Het boek van dr. Ouweneel ziet eruit als een hernieuwde en weer frisse verwoording van deze uitlegkundige traditie. In dit licht komt het Voorwoord iets te zwaar over. Ouweneel zegt dat het zowel in het Duitse als in het Nederlandse taalgebied tot dusver ontbrak aan een uitvoerige commentaar vanuit evangelicaal-bijbelgetrouw standpunt.
Hij vervolgt: .,Grondige commentaren komen heden ten dage helaas gewoonlijk uit liberaal-modernistische hoek, terwijl behoudende  christenen  gewoonlijk slechts beknopte, oppervlakkige commentaren produceren, die onvoldoende op de talloze historische en grammatische aspecten ingaan" (p. 7). Is deze formulering niet te veel product-beveiligend? Dr. Ouweneel heeft stellig veel te danken aan ,,behoudende" commentaren uit het Duitse en Nederlandse taalgebied: ze staan in zijn eigen bibliografie. In het Duits: Brandenburg (1983), Krimmer (1983). vanuit Nederland: Greijdanus (KV 1922), Ridderbos (1953: in een Engelse serie). Opvallend is dat in de bibliografie de grote commentaar van Greijdanus (1936) ontbreekt alsook zijn overige publicaties over Galaten (in zijn Bizondere Canoniek en in een boekje over Galaten 1-2 in relatie tot Handelingen). Ik kan me wél voorstellen dat Ouweneel deze commentaren te weinig vindt ingaan op de moderne vraagstellingen vanuit de retorica, maar juist deze nieuwere vragen ontbreken ook in Ouweneels eigen boek. Als herformulering van een exegetische traditie die zowel in Nederland (in enigszins verouderde werken) als in Duitsland (in vrij recente commentaren) verantwoord werd weergegeven, verdient het boek van dr. Ouweneel zijn plaats, maar het sluit wel aan bij een reeds aanwezige rij.

Bruikbaar

Voordelen van deze recente uitleg zijn de goede leesbaarheid en de heldere weergave van Paulus' betoog. Een nadeel is dat dr. Ouweneel enerzijds alle (oudere) problemen goed heeft gezien, ze vrij uitvoerig beschrijft, maar in zijn eigen keuzes geen vernieuwende bijdrage biedt. Typerend is bij inleidingsvragen een vaker voorkomende formulering:  alles afwegend kom ik tot de conclusie dat het iets meer de voorkeur verdient om...".
Op zichzelf genomen valt dit de auteur niet te verwijten: hij geeft bijbelstudies en geen wetenschappelijke bijdrage, maar de uitvoerigheid en de pretentie van het werk leiden er toch toe dat men dit als een gemis gaat voelen. Temeer omdat de hele uitleg wel gebaseerd is op standpunten die gewonnen zijn via (traditionele) voorkeurskeuzes. Gelukkig tast dit de doorgaande inhoud van Ouweneels uitleg in het geheel niet aan, zodat het boek aan velen die geïnteresseerd zijn in een wat bredere uitleg van Galaten, zeker een goede en frisse hulp zal bieden.