Boekrecensies John Granger...     

5. Bitterlemon - 28 juli 2009

De christelijke magie van Harry Potter 

Recensie door Derek Bulthuis 

Deze vakantie ben ik begonnen met het lezen van de Harry Potter boeken. Voorheen moest ik er nooit zoveel van hebben, maar na het zien van de verfilming van deel vier ben ik ervan overtuigd geraakt dat de verhalen van J.K. Rowling in een lange traditie staan. De verhalen vertonen bijvoorbeeld overeenkomsten met The Lord of the Rings en The Chronicles of Narnia, en het plot kent bovendien eigen christelijke elementen. 

Je zou dat niet zomaar verwachten, aangezien christelijke groeperingen hebben geprobeerd te voorkomen dat jongeren deze ‘occulte’ boeken lezen. Zeker, de wereld die Rowling heeft bedacht is er een vol magie, maar het is tegelijk een wereld waarin goed en kwaad nog zekerheden zijn, en waar de liefde boven alles zegeviert. Hier ben ik achtergekomen na het horen van een dialoog tussen Harry en de duistere Voldemort, de slechterik in het verhaal. Harry, zo luidde het heroïsche verslag, had als baby op mysterieuze wijze Voldemort weten te verslaan. Jaren later is Voldemort teruggekeerd, en hij wil de tiener Potter graag vertellen hoe hij hem heeft weten te weerstaan. Wat blijkt, het was helemaal niet de verdienste van Harry zelf dat hij nog leefde. Het was liefde, de liefde van zijn moeder voor hem, die zich voor haar kleine baby had opgeofferd, die hem bescherming bood. ‘I could not touch you’, zegt Voldemort, ‘it was something that I should have foreseen. It was… old magic.’ Het was de wet van de liefde, verweven met de wereld, dat het kwaad weerstond. In de strijd tegen het kwaad blijkt het keer op keer niet de eigen macht te zijn die Harry en zijn vrienden er doorheen sleept, maar externe factoren en doorzettingsvermogen. 
 
Deze korte beschrijving van een centraal thema in de Harry Potter reeks heeft volgens mij sterke parallellen in de twee andere genoemde fantasiewerelden. In Narnia krijgt de Witte Heks de leeuw Aslan zover dat hij zichzelf opoffert voor een jongen die zijn wetten heeft overtreden. Maar Aslan is niet uit de weg geruimd, in tegendeel. Hij vertelt ons dat zijn offer en sterven niet heeft geresulteerd in de dood, maar in leven. De deep magic, de goddelijke wet verborgen in de diepste lagen van de realiteit, zegt dat iemand die zonder blaam is, en de schuld van iemand anders op zich neemt, niet zal sterven. Net als Voldemort had de Witte Heks deze dimensie niet voorzien, en haar plan mislukte. 

In The Lord of the Rings lezen we dat de strijd met de kwaadaardige Sauron wordt aangegaan. Sauron is niet te bestrijden door er eigen macht tegenover te stellen. De enige manier om hem te verslaan is door afstand te doen van de macht, de Ring of Power, en het te vernietigen. Het is de eeuwige worsteling van de mens tegen zijn wil het allemaal zelf te doen die tot een goed einde moet worden gebracht. Ook Voldemort is niet in een directe confrontatie te verslaan. En net als Sauron heeft Voldemort zijn ziel, zijn levenskracht, in externe objecten geplaatst en zo overleefd. Beiden zijn alleen te verslaan door die objecten te vernietigen. Eigen zwakte, de erkenning van de eigen nietigheid, is de sleutel tot de overwinning. 

Eigenlijk lijken de verhalen van Rowling op punten sterk op plagiaat. Maar is dat erg? Het conservatieve pleidooi lijkt mij eigenlijk niets anders dan een pleidooi om het succes van voorgangers te plagiëren. Dat heeft Rowling, die niet geheel onverwacht christelijk bleek te zijn, best aardig gedaan.

4. Nederlands Dagblad - 28 december 2007

Harry Potter kan lezers gevoelig maken voor aspecten van het christelijk geloof

Bijbelteksten op een grafsteen

Recensie door Wim Houtman

Harry Potter komt dus niet om het leven aan het eind van de boekenreeks waarvan hij zeven jaar lang hoofdpersoon was. Het zevende en laatste deel besluit met een 'negentien jaar later' hoofdstukje. Daarin blijkt hij gelukkig getrouwd met Ginny Wemel, die in deel één al ging blozen en stotteren als Harry in de buurt was, en die hem na zijn onfortuinlijke verkering met Cho toch aan de haak heeft geslagen.

Ook Ron en Hermelien zetten hun gekibbel nu binnen het huwelijk voort. Met z'n vieren brengen ze hun kinderen naar de Zweinstein expres en daar gaat het heel vrolijk en ontspannen toe. Harry's zoontje is wel gespannen voor z'n nieuwe school, logisch, maar pa kan hem geruststellen. Vrede, rust en opwinding alles is min of meer zoals het leven is bedoeld.

Daar zag het helemaal niet naar uit in de loop van deel zeven. Dat is anders dan de voorgaande delen. Het begint weer traditiegetrouw op de Ligusterlaan, bij de oom en tante waar Harry als weesjongen is opgegroeid. Maar hij vertrekt niet voor een nieuw jaar naar de toverkostschool Zweinstein. Hij moet op de vlucht. En niet alleen aan het eind beleeft hij een confrontatie met de kwade heer Voldermort, zoals in de andere delen, maar aan één stuk het hele boek door. Terwijl hij zijn alwetende raadgever Albus Perkamentus moet missen.

Maar de serie is nu dus af, de balans kan worden opgemaakt. Deugt Harry Potter, of niet? Zijn de boeken een gevaarlijke invalspoort voor hekserij en occultisme, of een monument van christelijke fantasy in de beste traditie van Tolkien en C.S. Lewis?

Zelf heeft auteur J.K. Rowling bij een boekpresentatie in oktober, en een maand later in een interview in de Volkskrant, iets over haar geloof gezegd. Ze is anglicaans van huis uit, maar haar ouders deden er weinig aan; als tegendraadse puber ging ze, uit nieuwsgierigheid, zelf naar de kerk. Ze gaat nu naar een presbyteriaanse gemeente in Edinburgh, waar ze woont. En als mensen een religieuze laag in haar boeken bespeuren, dan klopt dat, zei ze die heeft ze zo bedoeld.

Een andere uitspraak van haar bij de boekpresentatie trok trouwens meer aandacht. In antwoord op een vraag zei ze dat ze zich in haar gedachten Perkamentus altijd heeft voorgesteld als gay (homofiel of homoseksueel). Daar sprongen de media en ook, jawel, kritische christenen in Amerika meteen bovenop. Er was weer een stokje gevonden om mee te slaan. Waarom eigenlijk? Het speelt geen enkele rol in de verhalen zelf en bovendien, Perkamentus leefde nog celibatair ook.

Pistool
Verder is de christelijke kritiek op de Harry Potter boeken milder geworden, of zelfs verstomd, naarmate de serie vorderde. Vorige maand zijn in deze krant in Het Katern de voors en tegens nog eens op een rijtje gezet. Het spectrum beweegt zich tussen John Granger, die uit de boeken tot in de details een christelijke boodschap exegetiseert, en christenen die de Potterboeken ritueel verbranden. Ik kom een eindje links van het midden uit.

Men leeft op Zweinstein in een raar soort middeleeuwen. Elektriciteit, telefoons, massavernietigingswapens zijn er onbekend. Niemand begrijpt het als ergens een pistool opduikt. Oh, weet iemand, dat is een toverstaf waarmee Dreuzels het Potterwoord voor gewone mensen elkaar doden. Een bijna terloops, maar indringend zinnetje. Hoezo occult, de toverspreuken en vervloekingen die in de Potterwereld worden afgevuurd? Het zijn deels technische handigheidjes Nonpluvius bijvoorbeeld, om je brillenglazen vrij van regen te houden en voor een deel (geestelijke) wapens voor het leven.

Harry Potter is geen Narnia. De series zijn vergelijkbaar, maar dan vallen ook de verschillen op. Zowel Harry als Perkamentus heeft iets van een Messiasfiguur, maar ze zijn ook gewone mensen met fouten. Aslan in de Narnia serie is een Christusfiguur; de Witte Tovenares belichaamt de duivel; het snoepje waar Edmund zo naar verlangt, staat voor zonde. Zulke één op één symboliek vind je bij Harry Potter niet. De strijd tussen Harry en Voldemort is geen hervertelling van het evangelie met andere middelen.

Maar Rowling vertelt verhalen die aspecten van het geloof weerspiegelen, die kinderen en volwassen lezers daarvoor gevoelig kunnen maken. Bijvoorbeeld: 

- dat het leven niet vrijblijvend is. Harry Potter moet in zijn boeken niet maar een raadsel oplossen, een moeilijke jeugd te boven komen of een avontuur overleven. Het gaat om leven of dood, goed en kwaad, redding uit handen van een macht die je te gronde wil richten
- dat die grote strijd om keuzes vraagt. Wat doen Ron en Hermelien als het lijkt dat zij nog alleen overgebleven zijn om Harry te helpen, met gevaar voor eigen leven?
- dat je soms niets anders kunt dan blijven hopen en toch maar doorgaan. Harry's gevoel dat hij door Perkamentus in de steek gelaten is en tóch blijft hij hem vertrouwen lijkt erg op gevoelens die je ten opzichte van God kunt hebben.
- dat je niet moet oordelen, op grond van wat anderen zeggen (Rita Pulpers en Desiderius over Perkamentus), van wat jij denkt te weten (Sneep) of van iemands afkomst ('modderbloedjes').
- dat de wereld uiteindelijk gered wordt door liefde (van Harry's moeder die haar zoon beschermde) en door een offer (Harry gaat de confrontatie aan, ook al weet hij dat of hij dood moet óf Voldemort).

In Narnia, onder de Witte Tovenares, was het altijd winter maar nooit Kerst. Op Zweinstein wordt Kerst altijd gevierd. Het is een van de hoogtepunten van het jaar al lijkt het een seculier kerstfeest met vooral gezelligheid, versieringen en lekker eten.
Nu vindt Harry, als hij het graf van zijn ouders gaat bezoeken, op twee grafstenen een Bijbeltekst: 'De laatste vijand die overwonnen wordt, is de dood' en 'Waar je schat is, zal ook je hart zijn'.
Die beide woorden, zei Rowling in oktober, vatten de essentie van hele Potterserie samen.

3. Reformatorisch Dagblad - 14 december 2005 - www.refdag.nl 

J. K. Rowling 

De Britse schrijfster J. K. Rowling (40) begon als bijstandsmoeder aan het schrijven van haar Potterverhalen. Sinds 1997 zijn er zes verschenen, het zevende is nog op komst - en Rowling is inmiddels een van de rijkste vrouwen van Groot-Brittanië. 

In interviews krijgt ze regelmatig de vraag voorgelegd wat ze ervan vindt dat de Potterboeken door christenen veroordeeld worden omdat ze hekserij zouden stimuleren. Haar reactie: „Als je alle boeken die toverkunst of bovennatuurlijke dingen bevatten moet verbieden, dan verbied je driekwart van de kinderliteratuur. (...) Ze snappen er niets van. Ze hebben natuurlijk absoluut het recht om te controleren wat hun eigen kinderen lezen, maar niet wat de kinderen van andere mensen lezen - dat is een basaal punt op het gebied van censuur. 

Kijk, ik geloof niet in hekserij. Veel betoveringsformules en bezweringen en dergelijke heb ik gewoon verzonnen. Toverkunst is alleen maar een metafoor voor die andere wereld van mogelijkheden, buiten de grenzen van het gebruikelijke, die je in gedachten kunt bereiken. 

Ik denk absoluut dat dit morele boeken zijn: Harry, Ron en Hermione vertegenwoordigen ten diepste het goede. Ik heb duizenden kinderen ontmoet, maar nog nooit heeft één enkel kind mij vragen over het occulte gesteld. De boeken worden angstaanjagender, maar ik wil niemand nachtmerries bezorgen. Als de lezers alle zeven delen gelezen hebben, zullen ze het begrijpen.” 

Rowling zegt dat ze christen is, lid van de Church of Scotland. „Elke keer dat mij gevraagd is of ik in God geloof, heb ik ja gezegd - omdat ik dat inderdaad doe. Maar niemand is er ooit dieper op ingegaan, en ik moet zeggen dat dat me goed uitkomt: ik denk dat de intelligente lezer, of hij nu 10 of 60 is, zou kunnen raden hoe het verhaal afloopt als ik daar te vrij over zou praten.”

2. Reformatorisch Dagblad - 12 december 2005 - www.refdag.nl 

Volgende maand: Harry Potter 

Bij de verschijning van de Nederlandse vertaling van het zesde Harry Potter-boek, later deze maand, valt weinig nieuws meer te zeggen. De serie van de Engelse schrijfster J. K. Rowling is wereldwijd enorm populair -binnen een dag na verschijnen van het jongste deel gingen alleen al in Amerika bijna 7 miljoen exemplaren over de toonbank. Maar onder christenen zijn de meningen zeer verdeeld: sommigen zetten de Potter-verhalen op één lijn met het werk van de christelijke schrijvers Tolkien en Lewis, anderen waarschuwen heftig tegen het occulte karakter ervan. Wie heeft er nu gelijk? 

Los van de dubieuze feestjes in boekhandels geloof ik niet dat het probleem in de aanwezigheid van magische verhaalfiguren op zichzelf zit. Een boek is niet per definitie occult omdat er tovenaars in voorkomen, een boek moet beoordeeld worden op zijn strekking. Maar juist die strekking van de Harry Potter-serie is niet zo simpel onder woorden te brengen, alleen al omdat het zevende en laatste deel nog niet verschenen is. Het zou best kunnen dat de boodschap van de hele serie vergelijkbaar wordt met die van Tolkiens ”Lord of the Rings”, en als dat zo is, beïnvloedt dat natuurlijk de beoordeling. Maar dat weten we op dit moment nog niet. 

Wél is het tot nu toe duidelijk dat de serie steeds harder wordt. Globaal gesproken zijn de eerste drie delen nogal onschuldig. De gedachte dat Harry Potter ertoe zou aanzetten om ouders en opvoeders te vervloeken -zoals sommigen zeggen-, lijkt me absoluut niet terecht. Wie dat vindt, moet ook nog maar eens goed naar Dik Trom en Pietje Bell kijken. Het motief van de boze stiefouder komt in heel veel verhalen voor, dat betekent echt niet dat zo’n verhaal dan meteen oproept tot wangedrag. Eigenlijk worden de traditionele gezinswaarden in de Harry Potter-boeken juist hoog gehouden via de familie Wemel. 

Nuchter bezien zijn veel andere kinderboeken -die van Paul van Loon en Philip Pullman bijvoorbeeld- gevaarlijker dan die van Rowling. Daar worden waarden en normen echt op z’n kop gezet, terwijl bij Harry Potter de klassieke moraal en deugden juist recht overeind blijven: in het gevecht tussen goed en kwaad staan Harry en zijn vrienden nog altijd aan de goede kant. Bovendien houdt de schrijfster het tamelijk netjes: geen schuttingtaal of seksscènes, wél aandacht voor vriendschap, trouw en opofferingsgezindheid. 

Dat neemt niet weg dat de serie ongeveer vanaf deel vier gewelddadiger trekken gaat vertonen. Goed en kwaad lijken meer vermengd te worden, en bovendien komen er zeer dubieuze, occult aandoende passages over geesten en doden in het verhaal voor. Zéker omdat het hier om kinderboeken gaat, lijkt me zo’n rare flirt met de geestenwereld uiterst gevaarlijk. Maar wie eerlijk is, moet toegeven dat ook Tolkien zich daaraan schuldig heeft gemaakt. Blijkbaar is het mogelijk om een boek te schrijven dat qua strekking redelijk door de beugel kan, qua gebruikte beelden omstreden blijkt, en qua invulling van sommige passages volstrekt onverantwoord is.

1. Reformatorisch Dagblad - 18 juli 2005 - www.refdag.nl 

Harry Potter verslaat opnieuw miljoenen 
Enny de Bruijn 

APELDOORN - Van het zesde Harry Potter-boek zijn zaterdag wereldwijd miljoenen exemplaren verkocht. Ook Nederlandse boekhandels openden zaterdagnacht al hun deuren. ”Harry Potter and the Half-Blood Prince” bevat -net als de delen vier en vijf- hardere en occultere elementen dan de eerste drie delen van de serie. 


De verkoop van het nieuwste boek van schrijfster J. K. Rowling startte zaterdag om middernacht in Groot-Brittannië, 01.00 uur in Nederland. Talrijke fans trotseerden de nacht om als eersten het boek in handen te krijgen, slechts een kleine voorhoede van de massa die in de loop van de dag het boek kocht. Wereldwijd was de verwachting dat er binnen 24 uur meer dan 10 miljoen exemplaren verkocht zouden worden. Exacte cijfers zijn nog niet bekend, maar alleen al in de Verenigde Staten gingen zaterdag 6,9 miljoen stuks over de toonbank. 


In Nederland is de belangstelling voor de nieuwe Potter beduidend groter dan twee jaar geleden. Honderdduizenden exemplaren kochten de boekhandels in, louter voor volwassen lezers. Voorlopig is het boek slechts in het Engels verkrijgbaar, de Nederlandse vertaling verschijnt op 19 november. Albert Heijn, V(&(D en Kruidvat wedijveren met elkaar om de laagste verkoopprijs, maar het goedkoopst is Harry Potter bij Bol.com, die bonnen van 5 euro bij het boek cadeau doet. ”Harry Potter and the Half-Blood Prince” bevat nieuwe avonturen van tovenaarsleerling Harry Potter, die steeds meer inzicht krijgt in het verleden van zijn grote tegenstander, Lord Voldemort. Het boek bevat, net als de delen vier en vijf van de serie, gewelddadige en occult aandoende elementen. Niet omdat er tovenaars of toverdranken in voorkomen -dat alleen maakt een verhaal nog niet occult-, wel omdat er soms sprake is van een link met het dodenrijk en de geestenwereld. Wat de ethische beoordeling echter moeilijk maakt, is het feit dat die occulte zaken in het verhaal verbonden worden met het grote Kwaad, waartegen Harry Potter ten strijde trekt. 


Op de christelijke markt verschijnen deze maand dan ook zeer uiteenlopende reacties op de magische elementen in de Harry Potter-serie. Johannes Multimedia brengt een video/dvd die wil aantonen „dat Harry Potter gebaseerd is op hekserij.” Merweboek daarentegen komt met het boek ”Op zoek naar God bij Harry Potter”, waarin de Potter-boeken op één lijn worden gezet met het werk van de christelijke schrijvers Tolkien en Lewis. Een definitieve beoordeling van de religieuze implicaties van de serie lijkt overigens pas mogelijk na het verschijnen van het zevende en laatste deel. Schrijfster J. K. Rowling geeft geen inzicht in haar beweegredenen, ze ontkent alleen ten stelligste dat ze zelf occulte praktijken zou beoefenen of kinderen daartoe zou verleiden. Als bijstandsmoeder begon Rowling aan het eerste deel in de Harry Potter-serie. Inmiddels is ze de rijkste vrouw van Groot-Brittannië en wordt haar vermogen geschat op meer dan een miljard dollar. Van alle Harry Potter-verhalen zijn wereldwijd in totaal 270 miljoen exemplaren in 62 talen verschenen, terwijl de eerste drie delen inmiddels zijn verfilmd.