4. Ellips - 8 november 2005

De christelijke meningen over de Harry Potter-boeken van J.K. Rowling lopen erg uiteen: de een noemt ze duivels, de ander ziet er een diep-christelijke betekenis in. Hoe is het mogelijk dat de opvattingen zo verschillen? Eén reden is volgens prof. Ouweneel, dat bepaalde literaire kenmerken van Harry Potter - en trouwens ook van Lewis' Narnia-verhalen en Tolkiens In de ban van de ring - niet goed doorzien worden.

God en Harry Potter,
KAN DAT SAMEN?

door Willem J. Ouweneel

Op de BCB-beurs in Zwolle (17 sept. jl.) kocht ik twee nogal verschillende geschriften. In de stand van de Stichting 'Bijbel & Onderwijs' kocht ik de brochure Weer herrie om Harry, geschreven door Anne Nijburg. In de stand ernaast, van uitgeverij Merweboek, kocht ik het boek Op zoek naar God bij Harry Potter van John Granger. De brochure heb ik met stijgende ergernis gelezen, en het boek met stijgende belangstelling en waardering. Niet alles wat Nijburg schrijft, heeft mijn afkeuring, en niet alles wat Granger schrijft, heeft mijn goedkeuring, maar toch - wat een verschil!

Waarom is het voor christenen zo moeilijk in te zien dat er een hemelsbreed verschil is tussen de magiërs uit de sprookjeswereld enerzijds en de magiërs uit de Keltisch-Germaanse religie, het hindoeïsme, of het Afrikaanse of Latijns-Amerikaanse animisme anderzijds? Waarom vallen velen zo vlot voor de drogredenering 'magie is magie', zoals de genoemde brochure doet? Om een ander voorbeeld te nemen: zijn de kabouterboeken van Rien Poortvliet of Jean Dulieu (Paulus de boskabouter) contrabande omdat onze Germaanse voorouders bij kabouters (of kobolden, letterlijk 'huisbewakers') oorspronkelijk aan 'huisgeesten' hebben gedacht?

Gemeenschappelijke kenmerken

Laat ik om te beginnen zeggen dat ik geen principieel verschil zie tussen de door veel christenen gewaardeerde Narnia-verhalen (C.S. Lewis), In de ban van de ring (daar zijn veel christenen al heel wat minder gelukkig mee) en Harry Potter (die het vooral ontgelden moet):

(a) Alle drie zijn door christenen geschreven, net als het Nieuwe Testament (Lewis was anglicaan, Tolkien rooms-katholiek en Rowling is presbyteriaans en lid van de Kerk van Schotland) (waarmee ik uiteraard niets zeg over hun hartsgesteldheid).

(b) In alle drie verhalen gaat het om de grote strijd die er gaande is tussen het goede en het kwade, waarbij uiteindelijk het goede overwint, net als in de Bijbel. Ook de goeden maken soms domme fouten, vertonen vele zwakheden, maar met behulp van krachten uit de Hogere Wereld behalen zij de eindoverwinning, net als in de Bijbel. Ook in de Bijbel wordt dit Grote Verhaal soms met literaire middelen beschreven, bijvoorbeeld in termen van de strijd tussen het Lam en de Draak (boek
Openbaring).

(c) In alle drie werken komen boze heksen en tovenaars voor, net als in de Bijbel (Ex7:11,22; 8:7,18; 2Kn9:22; 21:6; Js2:6; Jr22:9). Er zullen vast wel kwibussen zijn die door Narnia of Potter op de absurde gedachte zijn gekomen zich in te laten met occulte praktijken, net als er misschien wel kwibussen zijn die door de tovenaars van Egypte (Ex7) of het medium van Endor (1Sm28) op ongezonde gedachten zijn gekomen. Maar dat is niet de schuld van Lewis, Tolkien en Rowling, resp. van de Bijbel.

(d) Het meest controversiële punt: in alle drie werken komt 'magie' in een positieve betekenis voor, net als in de Bijbel.

Wat is magie?

Wat verstaan we eigenlijk onder 'magie'? Lewis, Tolkien en Rowling gebruiken het begrip magie op een literaire wijze die je niet mag verwarren met 'toverij' in de Bijbel. In de Schrift staat het begrip toverij altijd in verband met demonische praktijken, zoals die gangbaar zijn in de afgoderij; de tovenaar is een instrument waardoor de bovennatuurlijke krachten van de goden (= demonen! Zie Dt32:17; 1Ko10:19v.; Op9:20) tot de mensen komen.

Maar in de sprookjeswereld, ook die van Lewis, Tolkien en Rowling, heeft magie de veel bredere betekenis van alle bovennatuurlijke krachten, uit welke bron ze ook mogen komen, én het beheer over die krachten. Het magische behoort hier tot het geheimzinnige, bovennatuurlijke in de breedste zin, tot al datgene wat onze empirische werkelijkheid te boven gaat. Het is dat wat in de parapsychologie psychokinese heet: het beïnvloeden (kinese) van materie door de geest (psyche). Het is onverantwoordelijk om een literair werk waarin op positieve wijze magie wordt opgevoerd, meteen 'occult' te noemen. Eerst moet men proberen te begrijpen hoe een auteur de term magie gebruikt en met die zaak omgaat.

Dan zie je dat Aslan (Lewis), Gandalf (Tolkien) en Dumbledore (Rowling) machtige representanten van het Goede (heilzame, deugdzame) en machtige opponenten van het Kwade (schadelijke, verdorvene) zijn. (Bijna) alles is mooi en gaaf aan deze drie wijze heldengestalten; alle drie leggen zelfs hun leven af voor de goede zaak waarvoor zij strijden.
Alleen omdat de respectieve auteurs hun 'magie' toeschrijven, worden ze door veel oppervlakkig denkende christenen in het verdomhoekje geplaatst.

Soorten magie

Magie gebeurt in hoofdzaak op twee manieren:

(a) Het oproepen (vooral door rituele handelingen) van bovennatuurlijke machten; Granger noemt dat invocatie-magie. In de occulte magie gebeurt dit door het oproepen van demonen. Maar in de brede zin van het woord magie kan het evengoed het 'oproepen' (via gebed tot God) van engelmachten zijn (vgl. 2Kn6:17; Ps91:11; Mt26:53). Bij Lewis, Tolkien en Rowling bedrijven de Goeden nooit magie door kwade krachten op te roepen, net als in de Bijbel. Trouwens, in Harry Potter bedrijven zelfs de kwaden geen oproepingsmagie; ze werken uitsluitend met toverspreuken (zie [b]).

(b) Het beïnvloeden van onze omgeving door het woord; Granger noemt dat incantatie-magie. In de occulte magie spreekt men van 'bezweringen', 'belezen', e.d. In de brede zin van de term magie is alle beïnvloeding van de omgeving puur door het gesproken machtwoord magie, bijvoorbeeld het machtwoord waardoor zieken worden genezen of doden worden opgewekt (Mt8:8; Mk5:41; 7:34). Zo wordt zelfs de hele wereld geschapen door het woord (Ps33:6,9; Hb11:3), zoals de wereld van Narnia door het lied van Aslan en Tolkiens Midden-Aarde door een lied geschapen zijn. Vanwege de kracht van het woord (Mk11:23v.!) spelen toverspreuken' (magische woorden en uitdrukkingen) ook zo'n belangrijke rol in Potter.

Symboliek

Wie niet van symboliek houdt, of die niet begrijpt, of er niet mee weet om te gaan, kan maar beter niet aan Lewis, Tolkien of Rowling beginnen. Het gaat in hun werken inderdaad om symboliek, niet om allegorese. Zowel Lewis als Tolkien hebben fel ontkend dat hun boeken 'allegorisch' bedoeld zijn, om over Rowling maar te zwijgen. 'De christenreis' van John Bunyan is allegorisch: elke personage en elke gebeurtenis is een één-op-één substituut voor een christelijke (on)deugd of een christelijke ervaring. Anne Nijburg, die blijkbaar het verschil tussen symboliek en allegorese niet kent (p, 18), meent dat Lewis' en Tolkiens boeken, die geen allegorieën zijn, 'dus' niet symbolisch zijn. Dat zijn ze wel, zelfs door en door, en hetzelfde geldt voor Rowlings werk.

Het betekent o.a. dat we in Narnia, de Ring en Potter bijvoorbeeld vele symbolen vinden die heenwijzen naar Christus: de leeuw Aslan het eenduidigst, terwijl we in tovenaar Gandalf en koning Aragorn zowel Christustrekken als kenmerken van de christen (met zijn zwakheden!) vinden. Bij Rowling vinden we die Christustrekken niet zozeer in personen als wel in de 'steen der wijzen', de rode leeuw (vgl. Aslan!), het Hert, en vooral in mythische wezens als de Griffoendor (de Gouden Griffioen), de Eenhoorn, de Feniks, de Centaur en de Hippogrief (zie daarover Granger). Maar in de 'dood' en 'opstanding' die Harrv in elk deel doormaakt, worden we toch ook aan Christus herinnerd (zoals elke goede christen aan Christus herinnert), net als in de 'dood' en 'opstanding' van prins Caspian in The Silver Chair. En geloof maar dat het zevende en laatste deel in de Potter-reeks menige parallel zal vertonen met Lewis' The Last Battle, en met deel III van Tolkiens Ring!

Mythen

Narnia, de Ring en Potter zijn allemaal werken die 'mythisch' zou kunnen noemen. Ik vermeld dat nogal uitdagend, omdat het woord mythe bij sommige christenen net zulke schrikreacties teweegbrengt als het woord magie. Dat komt doordat voor veel christenen en niet-christenen 'mythe' hetzelfde is als sprookje of legende, in elk geval iets 'onhistorisch'. Maar een mythe is niets anders dan een verhaal over de doorwerking van een 'hogere' werkelijkheid binnen onze empirische werkelijkheid. In dat opzicht is ook de Schrift door en door 'mythisch' zoals Lewis heeft betoogd, zonder dat dit iets aan haar historiciteit afdoet.

Wat ik zo boeiend vind, is dat én Lewis én Rowling voor hun Grote Mythe kinderen als hoofdpersonen uitkiezen, en eigenlijk zijn de hobbits bij Tolkien ook grote kinderen. Daarmee wordt het kwetsbare, hulpeloze van die hoofdpersonen uitgebeeld, terwijl het tegelijk toch helden zijn. Lucv, Frodo, Harry, het is de kleine mens te midden van een grote, boze wereld, waarin het kwaad hoogtij viert, maar waarin die kleine mens met behulp van de Hogere Machten toch zegeviert.

Christenen die menen dat de boeken van Lewis, Tolkien en Rowling 'gevaarlijk' zijn, vergissen zich; ze zijn juist bijzonder stichtelijk - zoals alle grote literatuur. Die boeken zouden pas echt gevaarlijk zijn als ze niet helder zouden maken wat goed en wat kwaad is. Of nog erger: als ze de lezers zodanig, zouden manipuleren dat ze sympathie zouden krijgen met de kwaden: met de Witte Heks, met Sauron, met Voldemort. Maar dat gebeurt nu juist beslist niet in de genoemde boeken. Integendeel: de grenslijn is zeer scherp, misschien wel scherper dan in het alledaagse leven. Je bent bijna opgelucht te zien dat de helden hun zwakke momenten kennen, soms in verleidingen vallen of verkeerde
keuzes maken - net als wij in het gewone leven doen. Lewis' Pevensie-kinderen, Tolkiens Frodo en Rowlings Harry zijn symbolen voor de kleine christen die door liefde gedreven wordt en door de liefde het kwaad overwint.

3. Nederlands Dagblad - 5 november 2005 - www.nd.nl 

Hogwart's, christenstrijders! 

door Herman Veenhof 

Harry Potter leidt binnen de kring van bijbelgetrouwe christenen tot zowel felle afkeuring als - vrij recent - een bijna verplicht moeten. Dat fascineert, omdat de tegenstelling vrijzinnig-orthodox hier geen opgeld doet. Een rondgang langs drie criteria en twee uitersten. 


Nu de magie rond de kinderboekenweek ('De Toveracademie') een beetje is weggeëbd, mag Nederland zich gaan opmaken voor de nieuwste ronde Harry Potter. Op 19 november komt de vertaling van deel zes uit, Harry Potter en de Halfbloed Prins. In december volgt de verfilming van deel vier, Harry Potter en de Vuurbeker. De rolprent moet de kerstfilm van 2005 worden, maar krijgt concurrentie van de Narnia-film die Disney van het boek van C.S. Lewis heeft gemaakt. 

Beetje moe 

Op zichzelf word je als consument al bij voorbaat een beetje moe van de Pottermania. Weer die sorteerhoeden in slaapzak voor de winkel, weer die verkooprecords, weer die met vriendelijk heksenvertoon opgetuigde bioscoopfoyers. En weer die christenen die met elkaar in debat gaan over het kort begrip van de Potterdogmatiek. 

Is het nou occult of niet? Verruwt de taal en verruwen de zeden nu Harry, Ron en Hermelien jongvolwassenen worden? Leiden de steeds grotere krachten die de strijd tussen goed en kwaad genereren niet tot een boek dat voor kinderen te eng is? Is er wel goed en kwaad, zwart en wit of is bij Potter alles grijs, als betrouwbaren onbetrouwbaar blijken (Pippeling) of van twee walletjes eten, goed én kwaad (Sneep)? 

Toch moet het, die Potter-discussie. Daar zijn twee redenen voor. Allereerst de accelerende acceptatie van de boeken in steeds bredere lagen van de voorheen behoudende christenheid. Zelfs uitgever-publicist Henk Medema, normaliter niet te beroerd voor een waarschuwing tegen het paranormale, hief de banier die ditmaal een loftrompet bleek. Is de strijd opgegeven of is er een ander inzicht doorgebroken? 

En - de tweede reden - hoe is het toch mogelijk dat christenen die stellen echt naar de Bijbel te willen leven zo diametraal verschillend denken over inhoud, effect en gepastheid van Potter? 

Een ding is zeker. Over de kwaliteit van Potter verschillen de anti- en pro-kampen binnen de christenen niet; J.K. Rowling schrijft wereldliteratuur, ze kent haar klassieken, literair en theologisch-filosofisch en brengt fantasy, adolescentie en humor samen in een tamelijk prikkelende toverdrank. 

Allebei gelijk 

Fascinerend blijft het, dat bijbelgetrouwe christenen met hetzelfde boek in handen zo verschillend oordelen over de interpretatie van de daarin vervatte namen, symbolen en rituelen. Om met de Engelse versie van Potters school Zweinstein te spreken: als het Hogwart's, christenstrijders! weerklinkt, trekken twee stromen mensen ieder een andere kant uit. 

En ze hebben allebei gelijk. Ze lijken zelfs meer op elkaar dan ze willen weten. Caryl Matrisciana, een slanke Amerikaanse die vroeger hevig in new age zat en nu waarschuwt tegen Potters verborgen aantrekkelijkheden, moet glimlachen als ze in de 700 Club van CBS-dominee Pat Robertson episodes uit de boeken beschrijft. 

Maar John Granger, een Amerikaans classicus en oosters-orthodox theoloog met zeven kinderen, die Harry Potter ongeveer als wegbereider voor de wederkomst van Christus ziet, moet opmerken dat het in de bijna afgeronde serie wel erg vaak over dood en gruwel gaat. De soep die er in de klaslokalen van de Hogeschool der Toverkunsten borrelt, is heilzaam, maar ook bloedlink. 

Eenhoorn 

Matrisciana heeft in de VS haar eigen website en televisieproductiebedrijf Jeremiah Films. De dvd die via Johannes Media van Han Bouman in Enschede is uitgebracht, waarschuwt tegen Potter. De boeken zijn occult en ook qua heftigheid niet geschikt voor kinderen. 

Haar dvd wil imponeren, maar is inhoudelijk mager en zelfs misleidend. Haar kruistocht tegen hekserij en ocultisme wordt geïllustreerd door gesprekjes met ex-wicca's, nogal knullige beelden van de Pagan Foundation, een koepel boven modern-heidense bewegingen en de speelfilm The Craft, over dames die metterdaad paranormale krachtenvelden exploiteren. Maar dat staat allemaal naast Potter. Als er concreet wordt ingegaan op Potter, maakt Matrisciana dat niet concreet genoeg. 

Enkele voorbeelden van tekortschietend argumenteren: er is geen bewijs dat Harry Potter naar occultisme leidt, er is wel bewijs voor haar aanname dat de occulte sites en bewegingen inhaken op Potter. De Latijnse toverspreuken bij Potter zouden geestige verbasteringen van echt enge bezweringen zijn, maar welke dan? 

Inzake vervloekingen wordt het opblazen van mevrouw Duffeling (de moeder in Harry's kostgezin) tot ballon aangehaald, maar ze geeft zelf toe, er zijn alleen 'niet-authentieke vervloekingen' bij Potter. Volgens de dvd doen ze bij Potter aan 'menselijke offers' (?), drinken van dierenbloed (dat doet alleen de kwade geest Voldemort uit het fictieve beest eenhoorn) en oproepen van geesten. Dat laatste klopt niet, bij Potter blijven doden dood. Ze verschijnen alleen bij herinnering in spiegel of hersenpan. 

Symbolen 

Opvallend is dat Matrisciana en Granger volkomen tegengesteld denken over dezelfde symbolen en schrijvers. Waar Granger wegloopt met Tolkien en vooral C.S. Lewis, is Matrisciana heel zuinigjes. Tolkien kent ze nauwelijks en Lewis had ook een occulte achtergrond, zegt ze. Haar argumenten werden eerder en veel beter verwoord door Richard Abanes. 

Waar Granger de feniks, de eenhoorn, het edelhert, de griffioen (half leeuw en half adelaar) en hippogrief (leeuw/adelaar en paard) ziet als mooie verbeeldingen van offer en opstanding van Christus, ziet Matrisciana occulte beesten. 

Hetzelfde geldt voor de namen. Potter betekent 'pottenbakker' en bij Granger is dat een beeld voor de schepping van de mens uit klei. Maar de dvd van Matrisciana refereert aan Judas, zijn dertig zilverlingen en de akker van de pottenbakker die ervoor gekocht werd. Schepping versus kerkhof dus. 

Ziet Granger het spel met de alchemie - de transformatie van onedel metaal naar goud, of de oude mens naar de hemeling - als een christologische geschiedenis in een notendop, voor Matrisciana is het een enge roulette, geleid door de dode geesten van de vier afdelingen die Zweinstein kent. 

Door de beugel 

Tot zover de nieuwe uitersten in de christelijke interpretaties van het fenomeen Potter. Ze schuren langs de opinievorming bij christenen die tot dusver was geënt op drie criteria: hoe zit het bij Potter met het gebruik van magie, hoe gaat Rowling om met seksualiteit en onwelvoeglijke taal en hoe schildert zij goed en kwaad? 

Ook gemeten aan deze criteria is er sprake van een verschuivend oordeel bij christenen. Het merendeel van de bijbelgetrouwe 'gereformeerde gezindte' en zeker de evangelische christenen stonden in de vorige eeuw nog zeer huiverig tegenover de boeken en films met het Potter-merkteken. 

Vijf jaar later is dat veranderd; ten positieve. Misschien komt dat doordat al die ouders nu eindelijk de dikke pillen hebben gelezen die hun kinderen al lang uit hadden. Bij Medema en Granger werkte het wel zo. Mooie opvoeding achteraf is dat. 

Maar waarschijnlijker is dat een aantal voorspellingen die in de vorige eeuw werden gedaan omtrent de voortgang van Rowlings levenswerk niet uitkwamen. Volgens genoemde drie criteria kan de Potter-serie door de beugel. De magie bleek ook bij het sterker worden van de krachten en strijd tussen Voldemort/Marten Vilijn en Harry Potter niet veel te veranderen. Granger maakt onderscheid tussen witte en zwarte magie, incantatief en invocatief. Bij het eerste werk je met surrealistische beelden, bij het tweede met geesten. Matrisciana vindt het onderscheid onzin. 'Magie is magie'. 

De verruwing van zeden en taal bleef tot dusverre uit. De omgang op seksueel terrein is zelfs in deel zes nogal behoudend en schuttingtaal of vloeken komen bij Rowling niet voor. En het derde: bleef de tegenstelling tussen goed en kwaad, wit en zwart overeind? 


Nou, nee, en dat is maar goed ook. Als pubers volwassen worden, krijgen ze zelfinzicht, oog voor eigen gebreken en het complexe van het leven. Tussen het zwart en wit van goed en kwaad komen steeds meer grijstinten, ouder worden betekent winnen aan wijsheid én vuile handen maken. Je raakt gecompromitteerd door het verlies aan kinderlijke onbevangenheid; de eigen kerfstok brengt krassen op de ziel. 

In de wereld van Potter zijn geen zondeloze zielen. Ze leren keuzes te maken, te verliezen, gewond te raken, te volharden in mededogen en trouw, met heel veel kromme stokken soms een heel klein recht slagje te maken. 

Hoezo, Harry Potter fictie? 

---------

Joanne K. Rowling is van 1965, studeerde klassieke talen, hoort bij de presbyteriaanse Church of Scotland (van PKN-signatuur) en was ongehuwd moeder en werkloos toen ze in 1997 doorbrak met de Harry Potter-figuur. Sinds tien jaar werkt ze planmatig aan een serie van zeven boeken die in 2007 voltooid zal zijn. Ze vindt haar boeken niet occult, wel moreel maar niet expliciet christelijk. De tot dusverre verschenen zes Potter-delen (Steen der Wijzen, de Geheime Kamer, de Gevangene van Azkaban, de Vuurbeker, de Orde van de Feniks en de Halfbloed Prins) werden in ruim 250-miljoenvoud verkocht in ruim tweehonderd landen, vertaald in 47 talen en brachten met de films en merchandizing bijna drie miljard dollar op. 

-----------

Op zoek naar God bij Harry Potter 
John Granger. Uitg. Merweboek, Sliedrecht 2005. 192 blz., 14,95 euro. zie ook www.hogwartsprofessor.com 

Harry Potter. Hekserij in een nieuw jasje, het kwaad onschuldig afgebeeld.
dvd, Johannes Multimedia, www.drdino.nl 

Nederlands Dagblad - 16 juli 2005 - www.nd.nl 

(VOORPAGINA)

Christenen, lees Harry Potter!

door onze redacteur Rien van den Berg

SLIEDRECHT - Christenen moeten massaal Harry Potter gaan lezen. Dat is de boodschap van de Amerikaanse classicus John Granger. Granger bekeerde zich van een verklaard tegenstander van occulte boeken tot een vurig pleitbezorger van Harry Potter.

Vandaag verschijnt het zesde deel in de Harry Potter reeks. Schrijfster J.K. Rowling is inmiddels rijker dan de Britse koningin en overal ter wereld worden weer records gebroken. De Nederlandse importeur heeft zestigduizend Engelstalige boeken besteld. Pas op 17 november verschijnt de Nederlandse vertaling. Niet toevallig een paar weken voor Sinterklaas.

Het pleidooi van Granger is opmerkelijk, omdat hij een radicaal christen is die occultisme zeer serieus neemt, geen televisie in huis heeft en om geloofsredenen de scholing van zijn zeven kinderen zelf ter hand neemt. De boeken van Potter waren verboden lectuur in huize Granger.

Tot een van zijn dochters het eerste deel van Harry Potter cadeau kreeg van hun kinderarts, een oplettende moeder en een gelovig christen. Granger ging lezen om aan zijn dochter te kunnen uitleggen wat er zo slecht was aan dit boek, en kwam tot de tegenovergestelde conclusie. Inmiddels geeft hij een internetcursus over Harry Potter op de Barnes & Noble University. Zojuist verscheen de Nederlandse vertaling van zijn boek, waarin hij een uitgesproken christelijke duiding geeft aan Harry Potter.

2. Nederlands Dagblad - 16 juli 2005 - www.nd.nl 

Naar aanleiding van: Op zoek naar God bij Harry Potter.
John Granger (vert. Wim Houtman).
Uitg. Merweboek Sliedrecht, 2005; 192 blz., 14,50

BOEKRECENSIE

Harry Potter als een geschenk uit de hemel

door Rien van den Berg

Dit weekend breekt Harry Potter weer records, als het boek Harry Potter and the Half-Blood Prince verschijnt. Alleen in het Engels, voorlopig, maar zelfs Nederlandse boekhandels gingen er na middernacht voor open. Fans zullen jubelen en kritische christenen zullen protesteren. Maar één kritische christen, een erkende wereldmijder en occultismebestrijder zelfs, komt met een warme aanbeveling. Christenen, leest Harry Potter!

John Granger omschrijft zichzelf als een streng-gelovig christen. Hij is classicus van professie en lid van een Grieks-orthodoxe kerk in de staat Washington. Hij en zijn vrouw Mary nemen de opvoeding van hun zeven kinderen serieus: ze hebben geent televisie, onderwijzen hun kinderen thuis en kiezen zorgvuldig de boeken die ze lezen.

,,Aangezien ik niet de gave van het onderscheiden van geesten bezit, ga ik liever alles wat zweemt naar het bovennatuurlijke uit de weg,'' schrijft Granger. Dus toen de verkoopster in de natuurvoedingswinkel (iemand die hij verdenkt van wiccapraktijken of godinnenverering) hem de boeken van Harry Potter aanraadde, besloot hij dat deze boeken niet over zijn drempel zouden komen.

Maar toen kreeg zijn oudste dochter, toen elf jaar oud, het eerste Harry Potterboek cadeau van hun kinderarts, ,,een oppassende moeder van vier kinderen en nog bijbelgetrouw christen ook.'' Wat te doen? Granger besloot het boek te gaan lezen, ,,al was het maar om aan mijn dochter uit te leggen waarom zij het niet mocht lezen. Ik wilde specifieke passages kunnen aanwijzen, zodat ze zelf kon zien waarom wij zulke rommel niet lezen, al is het nog zo populair.''

Granger las de hele nacht door, ging de volgende ochtend naar de boekwinkel om de volgende twee delen te kopen en begon nog dezelfde avond de boeken aan de jongste kinderen voor te lezen. ,,De oudste stimuleerde ik - nee, verplichtte ik bijna - ze zelf te lezen.'' Hij ging door heel Amerika lezingen houden over Harry Potter, interpreteert de boeken zeer christelijk en geeft een internetcursus over de verhalencyclus van J.K. Rowling ( www.hogwartsprofessor.com ).

In Op zoek naar God bij Harry Potter verdedigt Granger de stelling dat 'de serie in de kern een diep christelijke betekenis draagt'. Over het persoonlijk geloof van J.K. Rowling schrijft hij niet. ,,Rowling is belijdend lid van de Presbyteriaanse Kerk (de Church of Scotland) en heeft in interviewws gezegd dat haar geloof een sleutel is tot het begrijpen van haar werk. Desondanks weet niemand dan God en haar directe omgeving of dit waar is of niet; zodoende beperk ik me tot haar boeken.''

Hij zit goed met zijn interpretatie. Dat weet hij zo zeker, dat hij voorspelt wat er in de volgende boeken gaat gebeuren. Bij een eerder deel had hij alle tien de voorspellingen goed, schrijft hij op zijn internetpagina, niet zonder trots. Ook bij het deel dat vandaag verschijnt heeft hij weer tien harde voorspellingen gedaan.

Flop

Fantasy is niet populair bij Nederlandse christenen. Regelmatig proberen uitgevers het opnieuw. Vorig jaar Mozaïek nog, met De Vlammen van Eidon van de Amerikaanse schrijfster Karen Hancock, dat het eerste deel had moeten worden in de reeks Kronieken van Kalladorne. Het is geen onverdienstelijk boek, al ligt de christelijke symboliek er wel erg dik bovenop. In het Engels is ook deel twee inmiddels uit, The Shadow Within (Fantasyschrijvers zijn gek op hoofdletters), maar dat boek zal niet vertaald worden, meldt de uitgever.

In 2001 had uitgeverij Kok een echt talent te pakken: Johan Klein Haneveld. Hij schreef in 2002 Wrak, het actieboek voor de Maand van het Spannende Boek. Een jaar eerder was hij gedebuteerd met Neptunus, een fantasyroman. Op de vraag waarom hij ineens een thriller had geschreven antwoordde hij: ,,Omdat de uitgever geen fantasyverhaal wilde.'' 

Hij was al bezig met zijn volgende roman, vertelde hij in hetzelfde interview. Een fantasyverhaal. Er is nooit een volgende roman verschenen, en op de website van zijn uitgever komt zelfs zijn auteursnaam niet meer voor. Wat er gebeurd is laat zich raden.

Fantasy verkoopt voor geen meter. Dat kan kwaliteitsgebrek zijn, maar helemaal afdoende is die verklaring niet. Ook seculiere fantasy is soms van een bedenkelijk niveau, maar seculiere uitgevers blijven er brood in zien.

Ook de angst onder christenen voor boeken waarin magie voorkomt, verklaart overigens niet alles. Want de meerderheid van de christenen deelt die angst niet. Ze vergelijken de magie in fantasyromans met die in sprookjes. Bovendien zijn twee grootmeesters van het genre de gelovige rooms-katholiek J.R.R. Tolkien (In de Ban van de Ring) en de geharnaste geloofsverdediger C.S. Lewis (De Narnia-kronieken).

Incantatie-magie

Interessant aan het boek van John Granger is dan ook vooral, dat hij eerst aan de zijde van de fantasy-mijders stond, en door het verhaal van Harry Potter over de streep getrokken werd. Dit boek is de persoonlijke verantwoording van die opmerkelijke stap.

Granger gebruikt er soms ingewikkelde, theoretische begrippen voor. Hij zet bijvoorbeeld incantatie-magie en invocatie-magie tegenover elkaar. Invocatie is het oproepen van demonische machten voor eigen gebruik. ,,De Bijbel waarschuwt dat dit gevaarlijk is en dom.'' Maar in Harry Potter, stelt Granger vast, is alleen sprake van incantatie-magie: het oproepen van magie via spreuken en toverstokjes. Het maakt gebruik van alle krachten die er in de schepping klaarliggen - en dat zijn er meer dan je zien kunt. Granger: ,,Magie via spreuken en stokjes gaat ervan uit dat de wereld geschapen is, en voor haar voortbestaan afhankelijk is van Gods scheppende Woord.''

Heel eerlijk gezegd kan ik nauwelijks iets met dit onderscheid. Ook al omdat Granger in hetzelfde hoofdstuk aangeeft dat in de Narnia-verhalen van C.S. Lewis sprake is van invocatie-magie. De dwerg Nikabrik laat een oude heks de gevreesde Witte Tovenares oproepen. Uiteraard loopt dit plan verkeerd, maar ondertussen is wel aangetoond dat ook in een christelijke fantasyroman sprake kan zijn van invocatie-magie.

Maar het zit dieper. Zou je als schrijver alleen mogen schrijven over wat Goed en door God bedoeld is? Er zou geen verhaal overblijven.

Bovendien heeft het er de schijn van dat Granger deze theologisch-theoretische constructie gebruikt als breekijzer. Hij vervolgt zijn weg tenminste met een paar staaltjes van nuchtere praktijkwijsheid. ,,En dan nog. Stel dat er wel kinderen werden aangelokt door de occulte wereld omdat ze graag wat wilden toveren. Dan zou ik hopen dat weldenkende mensen dat zouden opvatten als een beschamende en trieste uitzondering, die meer zegt over de geestelijke toestand van zo'n kind dan van mogelijke gevaren in de boeken.'' En: ,,Moeten we uit de buurt blijven van boeken die misschien misverstanden geven of waarvan de boodschap op z'n kop gezet kan worden? Als we dat consequent volhouden, moeten we na een drama als met de Jonestown-sekte ook de Bijbel niet meer lezen.'' Ik stem graag in met de nuchtere praktijkwijsheid van de laatste citaten. Maar volgens mij kun je ze ook gebruiken als een argument om alles te lezen.

Dat doet Granger niet, integendeel. De rest van zijn betoog is een poging om Harry Potter christelijk te interpreteren. Een poging die gaandeweg het boek zelfs tamelijk indrukwekkend wordt. Hoewel je met symboliek natuurlijk ook wel weer alle kanten uit kunt. Als in Harry Potter de 'goeden' van Griffoendor tegenover de 'kwaden' van Zwadderich komen te staan, schrijft Granger: ,,Dit kernconflict in de serie weerspiegelt de strijd van iedere christen met de wereld en de duivel en zijn eigen vlees.'' Opnieuw: dat doet ieder boek van niveau, maar dat op zich maakt het lezen van elk willekeurig boek nog niet tot een geestverrijkende ervaring.

Soms doet de argumentatie gezocht aan. Een deel van de slechteriken in de Harry Potter boeken, de Dooddoeners, heten in het Engels Death-eaters, dood-eters. Granger: ,,Het tegenovergestelde daarvan zijn leven-eters - christenen eten bij het avondmaal of de communie het lichaam en bloed van Christus, Hij die de weg, de waarheid en het leven is.''

'Geschenk uit de hemel'

Maar het daarbij laten zou Granger geen recht doen. Hij toont aan dat je alles, maar dan ook werkelijk alles in de Harry Potter serie christelijk kunt duiden, als je dat wilt. Hij doet dat op een manier die anthousiast en meeslepend, maar tegelijk ook wel intelligent en integer is. Hij laat dus - wat je ook van zijn argumentatie vindt - zien dat je op een manier met deze boeken kunt omgaan die juist je christen-zijn verdiept.

Dat dit verhaal verteld wordt door iemand met de achtergrond van Granger, dus afkomstig uit het 'kamp' van de christenen die waarschuwen tegen magie en occultisme in fictieboeken, maakt zijn boek nog eens extra de moeite waard. Helemaal aan het einde van zijn boek voegt Granger een hoofdstuk toe voor ouders. Hoe praat je met kinderen over Harry Potter? En opnieuw beweegt Granger zich in het spanningsveld van een tot in het uiterste volgehouden allegorische duiding van het Potterverhaal, en uitgesproken nuchterheid. Hij maant de ouders dat ze natuurlijk niet zijn hele hoogdravende intellectuele bouwwerk ineens aan hun kinderen moeten uitleggen. Maar hij laat zien hoe je via Harry Potter wel degelijk over wezenlijke dingen in gesprek kunt raken met je kinderen. Op de slotbladzijde van het boek bestempelt hij Harry Potter zonder omhaal als 'een geschenk uit de hemel'.

Grangers boek zal niet het eind van de discussie zijn. Afgelopen week doken op internet brieven op van de huidige Paus Benedictus XVI. In 2003 schreef hij, toen nog als kardinaal Joseph Ratzinger, dat de boeken van Harry Potter de kinderziel kunnen bezoedelen. In datzelfde jaar liet Johannes Paulus II zijn woordvierder nog zeggen: ,,De boeken zijn niet slecht. Ze kunnen kinderen juist helpen het verschil tussen goed en kwaad te zien.''

Naar aanleiding van: Op zoek naar God bij Harry Potter. John Granger (vert. Wim Houtman). Uitg. Merweboek Sliedrecht, 2005; 192 blz., 14,50

1. Uitdaging - juli 2005

Is God ook te vinden in boeken van Harry Potter?'

Zit er een verborgen boodschap in de boeken over Harry Potter, die miljoenen kinderen in de greep kan krijgen?

Ja, zegt John Granger. Maar wellicht anders dan u denkt. Granger las de boeken in eerste instantie om aan zijn kinderen te kunnen uitleggen waarom zij ze niet mochten lezen. Maar toen hij ze gelezen had, kwam hij tot verrassende conclusies:
• de Harry Potter boeken verdienen het om serieus genomen te worden als literatuur,
• de magie in de boeken is iets heel anders dan de toverij die de Bijbel en het christendom vanouds afwijzen;
• plot, thema's en symboliek sluiten verrassend goed aan bij een christelijke visie op de wereld - heel anders dan het materialisme en naturalisme dat je vandaag overal tegenkomt;
• Rowlings boeken - net als die van Tolkien en C.S. Lewis - zijn juist zo populair omdat ze inspelen op het verlangen, door God in ons gelegd, naar een bepaald soort 'grote verhalen': ze weerspiegelen christelijke antwoorden op de grote vragen van het leven.

Vergezocht misschien? John Granger besteedt, er 192 pagina's aan om tot verrassende conclusies te komen. Op zoek naar God bij Harry Potter heet zijn boek. Het is uitgegeven door Merweboek. Het kost € 14,50. ISBN 90 5787 087 8.

Het 'goede nieuws' dat de auteur zijn lezers voorhoudt is "dat ouders en onderwijsgevenden aan de hand van deze boeken met kinderen in gesprek kunnen komen over God, macht, leven en dood, goed tegen kwaad en hoe je vanuit een christelijk perspectief tegen de wereld aankijkt."

Op zoek naar God bij Harry Potter is een boek dat, volgens uitgever Kees Bezemer van Merweboek verplichte lectuur is voor ouders die willen weten wat voor waarden de Potter boeken uitdragen, omdat hun kinderen ze lezen, voor docenten en studenten die meer willen weten over de literaire aspecten van de romans van J.K. Rowling en over de vaak niet opgemerkte theologische verwijzingen, en voor ouders, docenten, jeugdleiders en voorgangers die deze romans zouden willen gebruiken als kapstok om met kinderen in gesprek te raken over lezen en over christelijke antwoorden op de grote vragen van het leven.

Auteur John Granger is schrijver, spreker, docent Engelse literatuur en een veelgevraagde gast in praatprogramma's en interviews. Hij studeerde klassieke talen en literatuur aan de universiteit van Chicago en studeert momenteel theologie. John is getrouwd met Mary, ze hebben zeven kinderen en wonen in de staat Washington.