Boekrecensie

Leiderschap in de stijl van de Heer
Ajith Fernando

Van wie kunnen leiders nu meer leren dan van de grote Leider zelf: Jezus Christus. Niet voor niets schreef Ajith Fernando daarom het boek Leiderschap in de stijl van de Heer. Logisch gevolg is dat Fernando, directeur van Youth for Christ in Sri Lanka, met name schrijft over dienend leiderschap. De auteur definieert dienstbaarheid als "de toewijding om alles te doen wat in ons vermogen ligt voor het welzijn van de mensen die we dienen". En over wie deze mensen zijn, is Fernando duidelijk: "We zijn niet alleen dienaren van God, maar ook van de mensen onder wie wij onze bediening uitoefenen." Voorbeelden van Jezus' dienend leiderschap zijn er natuurlijk te over, met de voetwassing van de discipelen als meest confronterende les. Een les die we volgens Fernando alleen kunnen leren wanneer we onze identiteit niet halen uit onze prestaties of positie, maar "uit het feit dat we kinderen van God zijn, dat Hij ons aanvaardt en ons een rol gegeven heeft in zijn eeuwige Koninkrijk".

Sterk en leerzaam is de persoonlijke benadering van Fernando in zijn boek. Zo vertelt hij over zijn deelname aan een groep bestaande uit leidinggevende collega's. Samen bespreken ze hun worstelingen en uitdagingen en leggen ze hun zwakheden bij God. Leidraad voor hun gesprekken zijn een achttal vragen die ze elkaar bij elke ontmoeting voorleggen:

1. Heb je regelmatig tijd met God doorgebracht?
2. Heb je je integriteit op de een of andere manier in diskrediet gebracht?
3. Is je gedachteleven rein geweest?
4. Heb je seksuele zonden begaan?
5. Heb je jezelf in een precaire situatie gebracht met een vrouw?
6. Wat voor waardevols heb je gedaan voor je vrouw en/of gezin?
7. Heb je deze week met anderen over je geloof gepraat? Hoe?
8. Ben je eerlijk geweest in alles wat we nu besproken hebben?

Leidinggeven aan een christelijke gemeente:
hoe doe je dat?

'Hij heeft geen visie.' 'Hij is totaal niet betrokken op zijn gemeenteleden.' 'Sinds hij hier preekt, lopen de kerken leeg.' Kritiek op christelijke leiders is vaak niet van de lucht. Hoe komt dat? Wanneer doet iemand het wèl goed? Wat zegt de Bijbel over leiderschap?

Ajith Fernando schreef een indrukwekkend boek onder de titel Leiderschap in de stijl van de Heer. Hoe geef je goed leiding aan een christelijke gemeenschap? Daar bestaan de nodige opvattingen over. Zo zijn er christelijke leidinggevenden die vinden dat het leiderschap hun direct van de Heer is ingegeven. We treffen dit type bijvoorbeeld aan in de charismatische hoek en in sterk bevindelijke gemeenten. Vaak gaat het om leiders die met een direct beroep op Gods woord aangeven dat zij de aangewezen leider zijn.

Soorten leiderschap

Opvallend bij deze mensen is dat zij van mening zijn dat je geen kritiek op hun leiderschap mag uitoefenen. Dat wordt uitgelegd als kritiek op God. Mocht er desondanks een correctie nodig zijn, dan zal de Heer dat zelf wel aan hen openbaren. In charismatische gemeenschappen leidt dit tot scheuringen. In meer bevindelijke gemeenten tot angstige mensen die vrezen voor hun zielenheil. In beide gevallen is er dus sprake van het gevaar van manipulatie door leiders, die meer hun eigenbelang dan het belang van de gemeente voor ogen hebben.

Maar er zijn ook christelijke gemeenschappen waar het leiderschap op een laag pitje staat. De gemeenteleden hebben veel vrijheid. Voorschriften worden al snel als betuttelend ervaren. Vraagstukken tracht men op te lossen langs de weg van consensus. Men gaat conflicten het liefst uit de weg en neemt weinig tot geen besluiten. Dit gebrek aan daadkracht leidt ertoe dat de leden nauwelijks betrokken zijn bij elkaar en het kerkenwerk, laat staan dat men de behoefte voelt om het evangelie aan derden te vertellen.

De katholieke kerk kent het zogenaamde één-leiderprincipe. Met een direct beroep op de Bijbel wordt de lijn van Petrus doorgetrokken naar de Paus. Dus wordt iedere katholiek geacht naar de Paus te luisteren. Ook protestanten koesteren hun leiders en verlangen terug naar de dagen dat mensen als Luther, Calvijn, Hendrick de Cock, Kuyper of Schilder het voor het zeggen hadden. Het ontbreken van moderne leiders ervaart men in veel gevallen als een gebrek.

Leiders uit de Bijbel

Wie wat over christelijk leiderschap wil zeggen, zal daarvoor de Bijbel moeten raadplegen. Er zijn veel verschillende leiders aan de macht geweest, allen gaven ze op eigen wijze invulling aan hun leiderschap. Iedere leider blijkt zijn eigen gaven te hebben gekregen.

Jozef bijvoorbeeld was zeer kundig. hij zette met name zijn organisatietalent in, waardoor de inwoners van Egypte ook in mindere tijden voldoende te eten hadden. Mozes had het wat dat betreft een stuk lastiger, hij moest een 'morrend' volk leiden, en veel respect lijkt het volk niet voor hem gehad te hebben. Wat dat betreft was het leiderschap van Mozes naar de mens gesproken een ondankbare opdracht.

De meeste richters zullen wel een ambivalente houding hebben gehad ten opzichte van hun taak. Aan de ene kant zijn ze gevierd: ze verlossen het volk van vijanden. Aan de andere kant werken ze aan een hopeloze zaak: hun landgenoten keren zich binnen de kortste keren weer van God af. Maar ook de koningen kunnen er wat van: geroepen tot leiderschap, laten ze vaak verstek gaan. De meest lastige taak echter lijkt weggelegd voor de profeten: niemand zit op hun boodschap te wachten, ook al wordt deze van Godswege gebracht.

Een christelijke leider die er in het Oude Testament met kop en schouders boven uitsteekt, is Daniël. We lezen over Daniël geen onvertogen woord. In de meest onverkwikkelijke situaties weet hij de juiste keuze te maken. Daarbij valt op dat Daniël ook politiek een zeer verantwoordelijke taak had. Het Nieuwe Testament begint met het totaal ontspoorde leiderschap van de Farizeeën en de Sadduceeërs, de leiders van het Sanhedrin. Deze mensen vinden zichzelf belangrijker dan de 'zondige' naaste, op wie zij neerkijken.

Jezus Christus

In die tijd wordt Christus geboren. Hij geeft een heel nieuwe dimensie aan leiderschap: namelijk het dienend leiderschap. Dat is voor de meeste mensen een brug te ver. Zelfs zijn eigen discipelen moeten er aanvankelijk niets van hebben. Het past ook niet bij de opvattingen van die dagen. Want een leider was een heerser, die zijn vijanden bestrafte en ombracht en degenen die hem welgezind waren, beloonde. Dat juist een leider aan het kruis sterft, is een onverteerbare zaak.

Discipelen en Paulus

En dat is het vandaag de dag voor velen nog. Toch is het onderwijs van Christus aan zijn discipelen niet voor niets geweest, want in het Nieuwe Testament laten zij keer op keer merken dat ook zij dienende leiders willen zijn. De meest opvallende leider is Paulus. Naast dienend leiden, durft hij duidelijk stelling te nemen in allerlei heikele kwesties, zonder te vergeten uit welk diep dal hij zelf geklommen is.

Dienend leiderschap

Elke tijd vraagt om een eigentijdse invulling van het begrip leiderschap. Stijlen van leidinggeven uit het verleden voldoen anno nu niet meer. De roep om een sterke man kan ook voor veel christenen wel eens een verlegenheidsoplossing zijn. Neemt niet weg dat er wel leiding moet worden gegeven. Dienend leiderschap is een uitstekend principe om invulling te geven aan leiderschap.

Maar hoe geef je dat vorm? Volgens Ajith Fernando moet er aandacht zijn voor professionele kwaliteit in leiderschap. Op overtuigende en bijbelse wijze stelt hij dat je alleen leider kunt zijn als je een hart hebt voor mensen, net zoals Jezus. Heb je dat niet, dan loop je onherroepelijk vast.

Tussen de mensen

Volgens Fernando leggen christelijke leiders soms de geestelijke lat te hoog voor hun gemeente. Men erkent te weinig dat ook de kerk en haar gemeenteleden onderdeel zijn van een schepping die iedere dag onderworpen is aan zinloosheid en zucht naar verlossing. Trekken christelijke leiders zich niet teveel terug in hun eigen studeerkamer of gemeenschap? Volgens Fernando dient een christelijke leider zich juist te bewegen temidden van de mensen. Jezus was daar waar de verlorenen waren. Hij stond midden in de wereld, bereid het gesprek aan te gaan met iedereen die zijn pad kruiste. Hij wilde namelijk dienstbaar zijn, zodat er tenminste nog enigen behouden mochten worden.

Fernando denkt dat het zeer zegenrijk voor de christelijke gemeente zou werken als ook haar leiders op huisbezoek gaan bij niet-gelovigen. Dienstbaarheid reikt verder dan alleen de eigen gemeente. Daarbij onderkent hij de belangrijke rol van het bidden. Wie de evangeliën leest, zal het opvallen hoe vaak Christus zich terugtrekt om te bidden. Dienstbaar zijn en bidden gaan hand in hand. Maar ook op de wijze waarop je het leiderschap verder praktisch invult, gaat Fernando in. Hij benadrukt het belang van kleinschalige groepen, wijken. Deelname aan diverse teams vanuit verschillende invalshoeken is van levensbelang om als christelijk leider zuiver te blijven. Dus een christelijke leidinggevende zorgt ervoor dat hij deelneemt aan jongerenteams, kerkenraad, bijbelstudie en zijn eigen wijkteam.

Daarnaast geeft Fernando veel praktische tips over hoe je elkaar op christelijke wijze kunt aanspreken, hoe je jongeren voorbereidt op een eventueel huwelijk. Daarbij verliest hij de wereld waarin christenen leven niet uit het oog. Fernando is een idealist, hij stelt wel erg hoge eisen aan christelijke leiders. Maar hij is realistisch genoeg om het belang in te zien van praktische, alledaagse zaken als tijdsbesteding en organisatievermogen. De aanwijzingen van Fernando kunnen tot heil zijn van een christelijke gemeenschap. In die zin ontpopt Ajith Fernando zich ook zelf tot leider. Maar, zoals het een dienend leider betaamt, je merkt hem niet op.

Wie is Ajith Fernando?

Ajith Fernando is een Srilankaans intellectueeL Als theoloog wordt hij wereldwijd gelezen en gerespecteerd. Sinds 1975 is hij directeur van Youth for Christ Sri Lanka. Hij is momenteel actief aan het Colombo Theological Seminary. Ook is hij gastdocent aan verscheidene bijbelscholen.

Deugt de leider?

Een goede christelijke leider:

• identificeert" zich met mensen

• kan drukke bezigheden laten liggen

• is doordrongen van het Woord van God

• wil het goede nieuws brengen

• wil in teamverband werken

• is bereid jongeren te trainen

• kan met zieken en bezetenen omgaan

• is bereid vele huisbezoeken af te leggen

• leidt een biddend leven

Een slechte christelijke leider:

• luistert slecht

• valt voor verleidingen van geld,
   macht of vrouwen

• acht zichzelf uitnemender dan de
   gemeente

• werkt graag alleen

• vindt de Geest belangrijker dan het
   Woord

• kan moeilijk fouten toegeven

Er zijn in de afgelopen jaren veel boeken geschreven over christelijk leiderschap. Toch mag dit boek er zeker bij, omdat Ajith Fernando (Sri Lanka) niet begint bij moderne leiderschaps of managementtechnieken, maar daar waar het moet beginnen: bij het persoonlijk geestelijk leven. Juist deze dimensie is zo belangrijk voor geestelijk leiders, maar het is ook iets dat door de sterke drang om te professionaliseren vaak in de verdrukking komt.

Het valt me iedere keer bij het lezen van Fernando weer op dat hij ons terugbrengt tot waar het in het leven van een christen werkelijk om gaat. Hij brengt geen verrassende nieuwe dingen, maar zegt de dingen wel op een indringende en verfrissende manier, die vaak herkenning oproept maar ook het gevoel dat we hier in het Westen veel zijn kwijtgeraakt. Wellicht moeten westerse christenen voor vernieuwing van hun kerken veel meer gaan kijken naar de vitale kerken in de Derde Wereld, dan naar alle nieuwe methodes en strategieën uit Amerika.
Van harte aanbevolen.
H.F,