C.S.Lewis boekrecensies

C.S. Lewis, Biografie
auteur: George Sayer

Uitg. Kok Voorhoeve Kampen, 1997; 108 blz.

Lewis was een opmerkelijk man.
van overtuigd atheïst werd hij stap voor stap christen.
De meest complete levensbeschrijving van deze veelzijdige christelijke schrijver.

Reformatorisch Dagblad
Recensie door David Llewellyn Dodds

In C.S. Lewis, Biografie, de eerste biografie van C.S. Lewis (1898-1963) in het Nederlands, biedt George Sayer een duidelijke blik op de afstand waarover de Here Lewis heeft moeten trekken, totdat die, op zijn drieëndertigste, een reisje maakte in de zijspan van zijn broers motorfiets. ,,Toen we vertrokken geloofde ik niet dat Jezus Christus de Zoon van God is en toen we bij de dierentuin kwamen wel'', schreef Lewis later, ,,zoals wanneer je na een lange slaap (...) tot het besef komt dat je wakker bent'' (156).

Wanneer hij Lewis als zeventienjarige aan het woord laat, combineert Sayer parafraseringen en directe citaten uit brieven van Lewis: Lewis ,,schreef (...) dat hij in geen enkele godsdienst gelooft, omdat er niet één met bewijzen komt (...) Het zijn menselijke bedenksels, Christus net zo goed als Loki (...). 'Zo werd de joodse filosoof Jesjoea (...) na zijn dood als een god beschouwd''' maar ,,in alle tijden hebben denkende mensen zich aan dit soort bijgelovigheid ontworsteld (...) Religieuze denkbeelden hebben natuurlijk 'op onze moraal geen enkele invloed'''(79). ('Natuurlijk'!)

De passage gaat verder: ,,wij zijn verplicht aan onze menselijkheid om 'eerlijk, kuis, waarachtig, enz.' te zijn. (Mijn vertaling. De overigens bekwame vertaler van Sayers boek, Arend Smilde, maakt hier een foutje, DLlD)

Actueel
,,Maar zo simpel was het toch niet helemaal'', merkt Sayer op over de bewuste erkenning door de drieëndertigjarige Lewis van Gods Zoon. Trouwens de complexiteit van en de spanningen in alle fasen van Lewis' tocht van biddend kind tot atheïstisch tiener en vandaar tot zijn bekering zijn thema's in Sayers aanvullingen op en beschouwingen over Lewis' eigen verslag in Verrast door vreugde (1955, vert. 1961, helaas niet in druk).

Sayer - niet alleen leerling en later ook vriend van Lewis, maar ook docent Engels en medechristen - is een geschikt biograaf voor hem. Net als Lewis heeft hij veel aandacht voor historische context, zonder dat hij alles wil verklaren vanuit het verleden.

Al is zijn werk soms - in de woorden van Arend Smilde - eerder ,,juist nu'' dan ,,nog steeds'' actueel, toch heeft Lewis zichzelf ooit betiteld als 'een inboorling in een Oud-Westerse orde die verdwijnt'. Waardevol zijn in dit verband Sayers levendige beschrijvingen van de milieus zoals Lewis die kende in Belfast, op Engelse scholen, in Oxford en in zijn eigen huis, The Kilns. Wie in korte tijd veel wil leren over een Engelse universiteit, kan hier terecht.

Er zijn goede redenen om in te stemmen met de uitgever die Sayers biografie betitelt als ,,de best gewaardeerde levensbeschrijving van Lewis die ooit verscheen''. Een betere keus om te vertalen is er niet, wel een slechtere: de ten onrechte veel bejubelde biografie van A.N. Wilson. Overigens heeft Walter Hooper, de nog levende medeauteur van de eerste biografie van Lewis (de andere meest geschikte keus om te vertalen), niets dan lof voor het werk van Sayer.

Toen Sayer voor het eerst naar zijn tutor (studiebegeleider) C.S. Lewis ging om een boekenlijst te halen, ontmoette hij voor de deur J.R.R. Tolkien. Die verzekerde Sayer dat Lewis interessant was, maar ,,helemaal doorgronden zult u hem nooit''. Dat was in 1934. Na jaren vriendschap met Lewis schrijft Sayer: ,,Tolkien had gelijk''. Een van de sterkste punten van Sayers biografie is dat de schrijver, hoewel hij soms speculeert over Lewis' psychologische motieven, nooit doet alsof hij Lewis doorgrond heeft.

Waardensysteem
De algemene moderne tendens om almaar te willen 'doorzien en wegverklaren' is een thema van De afschaffing van de mens (1943; herziene uitgave 1946), al heeft Lewis het in dit boek over iets heel anders dan biografieën. Hij had namelijk in gedachten onder meer een ,,herstelde wetenschap'', die ,,zelfs mineralen en planten niet (zou) aandoen wat de moderne wetenschap de mens dreigt aan te doen''.

Met dit boek is de rij Nederlandse vertalingen van Lewis' belangrijkste boeken - zijn letterkundige werken en verzamelingen kortere stukken uitgezonderd - voltooid. Die rij begon vijftig jaar geleden met Brieven uit de hel.

Overigens zijn zowel ongepubliceerde als onvertaalde bronnen goed te proeven door citaten en beschrijvingen in Sayers biografie (pag. 2, r 6-7)

Volgens Sayer wordt De afschaffing van de mens ,,algemeen beschouwd als het belangrijkste boek van Lewis''; Lewis zelf beschreef het ooit als ,,bijna mijn favoriet onder mijn boeken''. ,,Als onderwerp'', schrijft de vertaler, opnieuw Arend Smilde, koos Lewis ,,het denkbeeld dat normen en waarden in principe geheel te verklaren zijn uit het verschijnsel mens.''

Lewis begint met de moderne vooronderstellingen dat ,,alle waarden subjectief en onbelangrijk zijn'' te stellen tegenover de overtuiging ,,dat de dingen onze goed- of afkeuring, onze verering of verachting...(kunnen) verdienen''. Wat is de logische consequentie van ,,een subjectivistische kijk op waarden''? Men kan noch in een constatering van feiten, noch in een beroep op het instinct de basis voor een waardensysteem vinden. Als het hele begrip waarde wordt verworpen, als men zegt ,,Laten wij zelf bepalen wat de mens moet worden en dat van hem maken; niet op grond van denkbeeldige waarde, maar omdat wij het zo willen'' en men gaat dan aan de slag om op consequente wijze een kunstmatig waardensysteem te maken, wat zal dan gebeuren? ,,Als alles wat zegt: 'Dit is goed' ontmaskerd is, blijft datgene over wat zegt: 'Ik wil'. Dat laat zich niet ontzenuwen of 'doorzien', want het heeft nooit pretenties gehad.''

Machines
Toegepaste wetenschap is in het bijzonder een thema van De afschaffing van de mens. Samen met dit werk is uitgegeven de aanvullende rede De discriptione temporum ('Over het beschrijven van de tijden'), Lewis' inaugurele rede als eerste hoogleraar in de literatuur van de Middeleeuwen en de Renaissance aan de Universiteit van Cambridge in 1954. De voor hem zeer aantrekkelijke combinatie 'Middeleeuwen en Renaissance' is aanleiding voor het door Lewis gekozen onderwerp. In het volle besef dat er in de bestudeerde werkelijkheid helemaal geen Grote Scheidslijn bestaat, voert Lewis aan dat als men 'dé Grote Scheidslijn' zou trekken, men dat zou moeten doen niet tussen de Middeleeuwen en de Renaissance, maar ,,met de komst van de machines''.

Lewis, de atheïstische tiener die de christelijke godsdienst met de arrogantie van ,,een filosofisch standpunt'' verwierp, volgde daarna een universitaire opleiding in de wijsbegeerte. Toen hij een vaste baan als tutor kreeg - niet voor wijsbegeerte maar voor Engelse taal- en letterkunde - werd hij, omdat hij daarvoor belangstelling had, ook nog tutor voor politieke wetenschappen. Het belang en de vruchten van die opleiding zijn te zien in De afschaffing van de mens. De boeiende schrijver die het gedachtegoed aanvalt dat vroeger zijn eigen was, is duidelijk zowel filosoof als overtuigd christen.

David Llewellyn Dodds was curator van The Kilns, het voormalige huis van C.S. Lewis in Headington, en voorzitter van de Oxford C.S. Lewis Society.