|
www.vergadering.nu Recensie-index www.vergadering.nu
3 RECENSIES
 Bijbelcommentaar
Psalmen deel 2 (Psalm 107-150)
Studiebijbel Oude Testament - deel 8
M.J. Paul, G. van den Brink, J.C. Bette (red.)
Uitg. Centrum voor Bijbelonderzoek, Veenendaal 2008
944 blz.
9789077651087
€ 65,-
Verdere informatie: www.studiebijbel.nl
Dit boek bestellen bij Boekwinkeltjes.nl (tweedehands)...
of zoek bij: fakkel.nl | ichthusboekhandel.nl | goedhartboeken.nl
Deel 1... | Deel 2... | Deel 3... | Deel 4... | Deel 5... | Deel 6... | Deel 7... | Deel 8... | Deel 9...
| Deel 10... | Deel 11... | Deel
12...
3 RECENSIES
3. Profetisch
Perspectief - oktober 2011 - www.profetischperspectief.nl
Permanente bestudering van de Bijbel
Recensie door G. Hette Abma
Opnieuw is een deel van de Studiebijbel Oude Testament (SHOT 8) verschenen: het achtste. Zo krijgen we een toelichting op het tweede
deel van de Psalmen, alsook op Spreuken en Prediker.
Aangezien er reeds zeven delen zijn verschenen lijkt het overbodig te melden hoe de werkwijze is. Toch kan het zijn dat iemand voor het
eerst iets leest over deze voortreffelijke Bijbelverklaring. Om die reden geef ik in het kort een indruk van de aanpak van de auteurs:
dr. M J. Paul, drs. G. van den Brink, ds. J. C. Bette, drs. C. C. Stavleu, drs. M. Rotman en dr. A.E.M.A. van Veen-Vrolijk.
Uitleg van de Bijbel
Karakteristiek is het dat de Hebreeuwse tekst word afgedrukt met daarbij een transliteraire en interlineaire vertaling. Zo kan ieder
dichtbij de grondtekst komen, ook al beheerst hij het Hebreeuws niet. In één oogopslag is het vervolgens mogelijk de vijf meest
gebruikte Nederlandse vertalingen te raadplegen. Strong's numbers helpen de echte speurders om met gebruikmaking van elektronische
Bijbelprogramma's verder te komen in het verstaan van de betekenis der woorden.
Deze studiebijbel is gericht op een breed publiek van zowel theologen als geïnteresseerde gemeenteleden. De vers-voor-versverklaring in
de tekst is met grote letter afgedrukt. Wie dieper wil graven kan ook nog een meer gedetailleerde uitleg aantreffen in de kleine
lettertjes. Als je echt goed wilt begrijpen wat er staat, blijkt dit heel wat voeten in de exegetische aarde te hebben. Op kritische
wijze gaan de schrijvers om met de historisch-kritische uitleg. Uit alles blijkt dat ze werken vanuit de overtuiging dat de Bijbel Gods
Woord is. Het is ook hun bedoeling te laten zien dat de beloften voor Israël een blijvende betekenis hebben. Wat een verademing is dat,
wanneer we constateren hoe de vervangingstheologie door de loop der eeuwen haar duizenden en nu in de gemoderniseerde vorm haar
tienduizenden verslaat.
Liefde voor de Psalmen
Uitermate waardevol is de excurs (nummer 3) over 'het gebruik van de Psalmen in de christelijke kerk door de eeuwen heen' (pag.
886vv). Met treffende voorbeelden wordt duidelijk hoe geliefd het liedboek van Israël is bij de volgelingen van Jezus. Zelf heeft Jezus
op kritieke momenten in zijn leven deze woorden gezongen of gebeden. Bij de viering van Pesach werden traditiegetrouw bepaalde verzen
gezongen. 'Nadat ze de lofzang hadden gezongen, vertrokken ze naar de Olijfberg.' We weten dat dit het zogenaamde kleine Hallel
(Ps.113-118) was. Tijdens zijn lijden op Golgotha heeft Jezus woorden uit de Psalmen aangehaald. Toen Hij Zich volstrekt aan Zichzelf
overgelaten voelde, riep Hij uit: 'Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?' Of Hij sprak de woorden van het avondgebed toen
Hij ging sterven: `Vader, in Uw handen beveel Ik mijn geest.' Telkens weer laten gelovigen merken hoezeer ze de Psalmen waarderen. Deze
liederen vertolken immers de hoogten en diepten uit het geloofsleven. Naast het existentiële karakter zijn de Psalmen geliefd vanwege
de christologische lezing.
Het hoeft niet te verwonderen dat de psalmen een speciale plaats hebben gekregen in de eredienst. Als er vrije liederen werden gezongen,
waren deze gevormd naar het voorbeeld van de oudtestamentische psalmen (Kol.3:16, 1 Kor.14:15,26). Met name Ambrosius (340-397) heeft
zich wat dit betreft verdienstelijk gemaakt, zodat hij wel de vader van het kerklied in de vroegchristelijke gemeente wordt genoemd. We
weten dat Augustinus diep geroerd werd door de hymnen van Ambrosius. Van hem is ook bekend de uitspraak: `Zingen is dubbel bidden.'
Later raakte helaas het belang van de psalmen in de eredienst steeds meer op de achtergrond. Meer nog dan Luther ijverde Calvijn voor
het eerherstel van het zingen van de psalmen tijdens de kerkdienst. Op basis van de Hebreeuwse tekst heeft de hervormer van Genève een
complete psalmbundel in het Frans samengesteld. Zo vond hij aansluiting bij de voorkeur die Augustinus reeds had om juist deze bijbelse
liederen te zingen in de samenkomst der gemeente.
Vervloekingspsalmen
De verwijzing naar de kerkvaders en reformatoren is zonder twijfel van belang om ons steeds weer te realiseren welke waarde de
psalmen ook nu mogen hebben. Terecht staat in de genoemde excurs een verwijzing naar de rooms-katholieke traditie van het zogenaamde
getijdengebed. Op vaste momenten verspreid over de dag zingen monniken, priesters en tegenwoordig ook gemeenteleden de onberijmde tekst
van de psalmen in hun geheel in een eenvoudige toonzetting (de psalmodie). Letterlijk brengen ze in praktijk wat de dichter reeds gewend
was te doen: 'Dagelijks spreek ik uw lof, zeven malen.' Momenteel is er geïnspireerd door de kloostertraditie opnieuw belangstelling
voor het achter elkaar bidden van de Psalmen, met uitzondering van enkele liederen, met name wraakpsalmen als Psalm 109 (pag. 892).
Tijdens het tweede Vaticaanse Concilie is erover gediscussieerd of de `vervloekingspsalmen' in de getijdengebeden moesten worden
opgenomen. Paus Paulus VI heeft uiteindelijk in 1971 verklaard dat drie psalmen (58, 83 en 109) met meer dan twintig passages uit andere
psalmen niet worden opgenomen (pag. 867). Mij lijkt deze beslissing discutabel. Gelukkig is er aan deze kwestie een aparte excurs
gewijd: `Geweld en vergelding in de Psalmen.'
Het lijkt me niet verkeerd dat we bij het lezen en zingen van de psalmen een selectie maken. We kunnen ons niet op elk moment in alle
opzichten identificeren met de dichter. Je kiest slechts het passende gedeelte (pag. 892). Niks mis mee, zou ik zeggen. Er kunnen echter
omstandigheden in je leven zijn, dat je dankbaar bent dat er van die ruige psalmen in de Bijbel staan. Op die manier laat God ons toch
merken dat we van ons hart geen moordkuil behoeven te maken. Uit een geprangd gemoed komt de vraag op of God al die gruwelijke acties
zomaar laat passeren: 'Doe mij recht, tegenover mijn tegenpartij!'
Ter gelegenheid van het voorbereidende gesprek met de ouders die hun kinderen willen laten dopen heb ik meerdere keren Psalm 139:1-18
gelezen. Na de overdenking en bespreking van dit gedeelte dat juist zo aanspreekt als je vader en moeder bent geworden, heb ik erop
geattendeerd dat er nog een passage volgt: vers 19-24. Een lastig gedeelte. Inderdaad. Maar het gaat niet om de afschuw van jouw
persoonlijke vijanden, maar van Gods vijanden. De veelzeggende vraag is: 'Zou ik niet haten, die U haten?' Intussen is het een riskante
onderneming. Hoe onthullend is het dan ook te lezen dat de dichter ten slotte bidt: 'Doorgrond mij en ken mijn hart ( ... ) Is er bij
mij een schadelijke weg, leid mij op de eeuwige weg.'
Laat ik nog speciaal attenderen op Psalm 83. Hier doet de dichter een beroep op God om actie te ondernemen tegen de vijanden van zijn
volk. Listig beramen ze aanslagen tegen de kinderen van Israël, terwijl ze zeggen: 'Komt, laat ons hen uitroeien, dat zij geen volk
meer zijn; dat aan de naam van Israël niet meer gedacht wordt.' Gelet de diepgewortelde haat bij de Arabische volken lijkt het me goed
met regelmaat dit gebed te bidden. Maar hoe ver kunnen we gaan in de vraag om vergelding? Ontroerd lezen we in Psalm 137 de vertolking
van wat er omgaat in het hart van de ballingen in Babel. Maar werkt het niet vervreemdend als we hen gelukkig horen prijzen die de
misdaden heel concreet zullen vergelden? 'Welgelukzalig zal hij zijn, die uw kinderen grijpen en aan de steenrots verpletteren zal.'
Eenheid van de Schrift
Vaak hebben christelijke uitleggers er moeite mee, dat geweld gebruikt wordt door God of in naam van God. De auteurs van de
Bijbelverklaring wijzen dan op het extreme voorbeeld van Marcion (2e eeuw) die de stelling verdedigt dat het Oude Testament een
minderwaardig boek is dat getuigt van een wrede Scheppergod. Deze onbarmhartige god contrasteert met de liefdevolle Vader van Jezus
Christus. Marcion kwam met het voorstel het Oude Testament te schrappen uit de canon. Dit gestrande schip mag voor ons zijn tot een
baken in zee. Het is niet verwonderlijk als we een worsteling hebben met de gewelddadige terminologie in bepaalde teksten of met de
wrede omgang met vijanden. Dankbaar onderstreep ik de zinsnede: 'We mogen echter het Oude Testament niet tegen het Nieuwe Testament
uitspelen' (pag. 869). Overigens staan er ook in het evangelie en de geschriften van de apostelen heftige woorden van vervloeking en
oordeel. We mogen uitzien naar de dag van de wraak (in de zin van vergelding), zoals blijkt uit Openbaring (6:10; 11: 18; 14:19-20). De
heiligen worden zelfs opgeroepen vreugde te bedrijven over de ondergang van Babel (18:20-21) (pag. 874). Op die manier komen we dicht
bij het perspectief van de dichter van Psalm 137.
De schrijvers spelen de schijnbaar contrasterende uitspraken niet tegen elkaar uit, maar slagen er juist goed in deze in evenwicht met
elkaar te brengen. Uit de anti-geweldteksten kunnen we aflezen dat God een wereld van vrede wenst. Het gebruik van geweld dient er
vooral toe dat die wereld van geweldloosheid tot stand wordt gebracht. De Bergrede staat niet haaks op de oudtestamentische
geweldsteksten. We moeten dus niet denken dat Jezus met pacifistische woorden afstand wil nemen tot de oudtestamentische boodschap. In
de Bergrede geeft Jezus ons er een indruk van hoe het toekomstige rijk zal zijn. Die realiteit komt door zijn lijden en sterven tot
stand. De weg van de Messias voert door lijden tot heerlijkheid.
Hulp voor het rijke Westen
Het verdient onze aandacht dat de auteurs erop attenderen dat het verzet tegen de geweldsteksten vooral voorkomt in het rijke
Westen, waar mensen vaak leven met de illusie dat het leven maakbaar is en dat vrede te verwerven is zonder harde strijd (pag. 876). Een
zelfde verschijnsel doet zich voor als het gaat om de waardering van de wijsheidsliteratuur. Het is opvallend — zo lezen we (pag. 916)
— dat de kerken in Afrika, Azië en Latijns-Amerika een groter enthousiasme tonen voor de wijsheidsboeken dan in onze cultuur het
geval is. Wij zijn vooral geïnteresseerd in universele waarheden. De eenzijdigheid van bepaalde uitspraken wekt bij ons de behoefte aan
meer nuancering. Vandaar de vraag of wij op dit punt niet veel zouden kunnen leren van onze broeders en zusters elders in de
wereld.
Het komt mij voor dat het geen overbodige luxe was geweest als dit in SBOT 8 verder was uitgewerkt. Naar mijn besef bestaat er ook best
behoefte aan aanwijzingen voor predikatie hierover. Misschien kan op het internet nog een bijdrage geplaatst worden als beantwoording
van de vraag: Hoe kunnen we onze winst doen met de wijsheidsliteratuur?
Vergeldingsdogma
Het verstaan van de Spreuken en Prediker is niet eenvoudig. Goed dat er een excurs expliciet gewijd wordt aan het zogenaamde
'vergeldingsdogma'. Zoveel is duidelijk dat het boek Spreuken geen poging doet een alomvattend, sluitend systeem te bieden, maar
aansporingen geeft om het goede te doen (pag. 932). Dan dringt zich de vraag op of terecht wordt beweerd dat er in Spreuken sprake is
van een vergeldingsdogma en dat Job en Prediker daarop een correctie geven. Met een gedegen argumentatie laten de auteurs zien dat dit
niet het geval is. In het boek Spreuken ligt de nadruk op de opvoeding, om bij te brengen dat het goed is God te dienen. Er blijven
echter altijd raadsels en onopgeloste problemen. Daarover gaat het in het boek Prediker.
Opnieuw wordt ons in dit achtste deel van de Studiebijbel veel geboden dat waardevol is om de boodschap van God te verstaan. Bovendien
vormt het een stimulans om het Woord van God te onderzoeken. Met veel belangstelling kijk ik uit naar de volgende delen met de uitleg
van de boeken van de profeten. Ik veronderstel dat de lezers van ons blad in het bijzonder geïnteresseerd zullen zijn in alles wat
daarover naar voren wordt gebracht. De aandacht voor de blijvende plaats van Israël in Gods heilsplan is daarbij veelbelovend!
2. Reformatorisch
Dagblad - 9 september 2011 - www.refdag.nl
Vijfentwintigste deel Studiebijbel behandelt pittige Schriftgedeelten
Het oordeel van Salomo
Boekrecensie door Henk de Waard
Een dubbele felicitatie. Die is het verschijnen van het commentaar op Psalm 107-150, Spreuken en Prediker in de serie Studiebijbel Oude
Testament zeker waard. Niet alleen bieden de auteurs een gedegen uitleg van enkele pittige Bijbelboeken, het betreft hier ook het
vijfentwintigste Studiebijbeldeel dat verschijnt.
In het eerste gedeelte van het boek ronden de auteurs de becommentariëring van de psalmen af, in aansluiting op hun uitleg van Psalm
1-106 in het vorige deel. Ook in dit tweede deel zien we regelmatig suggesties om psalmen in verband te brengen met gebeurtenissen uit
het leven van degene die het opschrift als auteur vermeldt. Dit overheerst de exegese echter niet, temeer daar er (bijvoorbeeld in het
kader van de bespreking van de plaats die een psalm inneemt in het huidige psalmboek) ook aandacht is voor een nieuwe actualiteit in
nieuwe situaties. In dat verband wijken de auteurs ook wel af van een al te letterlijke interpretatie van sommige opschriften,
bijvoorbeeld bij de Psalmen 108 en 127.
In de psalmen spreken de dichters regelmatig over hun vijanden. De wijze waarop dat gebeurt –bijvoorbeeld de oproep aan God om hen uit
te roeien, Psalm 143:12– roept bij veel hedendaagse Bijbellezers echter nogal wat vragen op. Moeten wij onze vijanden niet veeleer
liefhebben?
De auteurs van dit commentaar schuiven dergelijke moeilijke vragen niet terzijde. Integendeel, aan het einde van het boek zijn zeven
excursen opgenomen waarin zij dieper ingaan op enkele belangrijke thema’s; één ervan is geheel gewijd aan geweld en vergelding in de
psalmen. Ze brengen daarin veel goeds te berde –de essentie van Gods gewelddadige vergelding is gelegen in het herstel van recht en
verbond–, hoewel een en ander op onderdelen nog wel wat aangescherpt had kunnen worden. De auteurs keren zich bijvoorbeeld terecht
tegen hen die menen dat de Bergrede „haaks [staat] op oudtestamentische geweldteksten” (blz. 874). Ik vraag me echter af hoe ik in
verband hiermee hun eigen constatering op blz. 867 moet plaatsen dat het onderwijs van Jezus „haaks staat” op de weg van wraak die
sommige psalmen tonen. En suggereert de waarschuwing dat we niet „een te grote tegenstelling tussen Oude en Nieuwe Testament” moeten
zien (blz. 239, 877) niet dat die tegenstelling er op zichzelf wel is? Juist ook omdat deze excurs wil opkomen voor de continuïteit die
er ook in dit opzicht is tussen het Oude en het Nieuwe Testament, komen deze passages me onduidelijk voor. Kan in dit verband
bijvoorbeeld niet beter een woord als ”ontwikkeling” in plaats van ”tegenstelling” gebruikt worden?........
Lees verder...
1. Alpha
Online - 21 juni 2011
Boekrecensie door Alpha Online
Studiebijbel komt met tweede Psalmencommentaar
Het Centrum voor Bijbelonderzoek te Veenendaal heeft zijn tweede commentaar op het Psalmenboek uitgebracht. Het is deel 8 in deze
commentaarserie op het Oude Testament en gaat over Psalm 107-150, Spreuken en Prediker. Eindredacteur: prof. Dr. M.J. Paul.
Heb ontzag voor God, want er is een gericht
Hoe moet het boek Prediker worden uitgelegd: als protestliteratuur? als een uiting van iemand die geen raad weet met de vele
problemen van het leven? In een uitvoerige inleiding geven de auteurs rekenschap van de vele visies op het boek Prediker. Zij gaan uit
van de slotverzen van het boek als de climax en de sleutel voor het verstaan. Te midden van alle raadsels is er één duidelijke weg:
heb ontzag voor God, want er is een gericht. Dat levert ook weer vragen op: vergeldt God altijd aan deze kant van het graf, of ook na
dit leven?
Geweld en vergelding? Het gaat toch om naastenliefde?
De Studiebijbel geeft zowel een woord-voor-woord vertaling van het Hebreeuws, als een overzicht van de diverse beschikbare vertalingen
van het tekstgedeelte. Bovendien wordt het bijbelgedeelte uitgebreid verklaard: met zowel een commentaar als met detailstudies. Zo is
ditmaal speciale aandacht voor ‘Geweld en vergelding in de Psalmen’, vooral in relatie met de psalmen 109 en 137. Wat betekenen
zulke psalmen voor christenen die met het gebod tot naastenliefde te maken hebben? Ook zijn er excursen over het geloofsleven in relatie
tot het heiligdom en over het gebruik van de psalmen in de christelijke kerk door de eeuwen heen: van synagoge tot ‘Psalmen voor Nu’.
Al dertig jaar
Aan deze commentaarserie wordt al dertig jaar gewerkt. Het nu verschenen deel is het vijfentwintigste in de serie. De missie van de
Stichting Centrum voor Bijbelonderzoek is het toerusten van voorgangers bij het maken van een goede preek. Kenmerkend voor deze serie is
dat de verklaarders eigentijds zijn, bijbelgetrouw en schrijven op academisch verantwoord niveau. In het Nederlandse taalgebied is er
geen andere publicatie die kan worden vergeleken met deze commentaarserie op het Oude Testament: de Studiebijbel geeft hier de toon aan.
De Studiebijbel is ook als internetversie beschikbaar. Reeds verschenen delen ervan worden momenteel vertaald in het Spaans.
|
